پهپادهای ایرانی؛ برگ برنده ایران در جنگ‌های آینده

در سال‌های اخیر گزارش‌ها و تحلیل‌های بسیاری درباره «قدرت پهپادی» ایران در رسانه‌های منطقه‌ای و بین‌المللی منتشر شده است؛ شبکه «الجزیره» قطر نیز در گزارش‌مفصل و مشروحی، به ارزیابی و تحلیل «قدرت پهپادی ایران» می‌پردازد و از آن به‌عنوان «سلاحی الزامی که تبدیل به برگ برنده برای تهران شده» یاد می‌کند. به‌گزارش قبس زعفرانی (فارس)؛ گزارش الجزیره را درادامه می‌خوانیم. 

سحرگاه 14 آوریل، «آژیر خطر» در تل‌آویو و سراسر اسرائیل به‌صدا درآمد. روی صفحه‌ سیستم‌های کنترلی و نظارتی پراکنده در سرتاسر سرزمین‌های اشغالی، انبوه پهپادها و موشک‌هایی ظاهر ‌شدند که مستقیماً از ایران به‌سمت رژیم در حرکت بودند. این‌اقدام در‌واکنش‌به حمله اسرائیل به کنسولگری ایران در دمشق در ماه آوریل، صورت گرفت که در‌آن‌زمان تغییری آشکار در قواعد بازی بین دو طرف محسوب می‌شد و انتظار می‌رفت تنش منطقه‌ای را با‌توجه‌به ماهیت واکنش ایران افزایش دهد. این اولین‌بار بود که ایران مستقیماً و نه از‌طریق گروه‌های مورد‌حمایتش در محور مقاومت به اسرائیل حمله می‌کرد. در‌عین‌حال محدودیت‌های اعلام‌شده در‌این‌حمله نشان داد که ایران، خواهان جنگ همه‌جانبه نیست بلکه درصدد رساندن پیام‌هایی به اسرائیل؛ از‌جمله توازن بازدارندگی تهران، بدون درگیرشدن در جنگی طولانی و نامحدود بود. این حمله نشان داد: صرف‌نظر از برنامه هسته‌ای ایران که دراین‌سال‌ها بحث‌برانگیز بوده، پیشرفت ایرانی‌ها در سایر زمینه‌ها و به‌ویژه «قدرت پهپادی» و «برنامه موشکی» سزاوار توجه بیشتر است. در‌مورد قدرت پهپادی ایران باید گفت: تهران دارای پهپادهایی‌ست که برد آن‌ها به اسرائیل و حتی فراتر‌از‌آن می‌رسد که معروف‌ترین آن‌ها پهپاد «فطرس» و «مهاجر 10» است. یکی از سرآمدهای صنعت پهپادی ایران «شاهد136» است که در حمله به اسرائیل نیز مشارکت داشت. این اولین‌بار نبود که شاهد136 مورد‌استفاده قرار می‌گرفت؛ سال‌ها‌قبل نیز کارآمدی قدرت پهپادی ایران در جنگ روسیه و اوکراین ثابت شده بود و این پهپاد نقش مهمی در کمک به روس‌ها برای بازپس‌گیری مناطقی از اوکراین را داشت. طی سال اول جنگ روس‌ها تنها بر پهپادهای خود تکیه داشتند که عموماً کوچک، سبک، کوتاه‌برد و کم‌قدرت بودند. با استفاده گسترده اوکراین از پهپاد در مأموریت‌های شناسایی، مراقبت و هدف‌گیری پدافند هوایی و پیاده‌نظام روس، برای مسکو که جنگی سنتی انجام می‌داد، اهمیت استفاده از پهپاد آشکار شد. رویگردانی چین از کمک به روس‌ها به‌خاطر روابط پیچیده‌اش با آمریکا باعث شد مسکو به تهران روی آورد که از اواخر 2022 اقدام به تولید انواع پهپادهای مسلح با قدرت و کاربردهای متفاوت کرده بود. خیلی‌زود، با حلول 2023 پهپادهای ایرانی به‌ویژه شاهد136 به مهم‌ترین سلاح زرادخانه‌ پهپادی روسیه تبدیل شده و نقش مهمی در تشدید و وسعت حملات روس‌ها در اوکراین داشتند. در‌این‌بین شاهد136 نقشی اساسی در عملیات‌ها داشت. یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های شاهد136 ارزان‌بودن است؛ که باعث می‌شد به‌راحتی از آن در جنگ‌های فرسایشی استفاده کرد؛ کاری که روسیه انجام داد و اوکراین را وادار کرد برای مقابله با این پهپاد، از سیستم‌های دفاعی پیشرفته‌اش استفاده کند که بسیار هزینه‌بر بود؛ این امتیاز بزرگ برای شاهد136 است. مهم‌ترین ویژگی‌های شاهد136 قدرت چندین‌ساعت پرواز و دقت بالا در اصابت به هدف ثابت و برخورداری از کلاهک با قدرت انفجاری بالاست. واقعیت این‌است‌که تحریم‌های بین‌المللی اعمال‌شده علیه ایران از دهه 80 و عدم‌امکان توسعه زرادخانه‌ نظامی آن، باعث شد تا تهران به‌دنبال راه‌های جایگزین، ارزان و در‌عین‌حال بومی باشد. در‌این‌راستا، ارتش ایران موفق شد نیروی دریایی خود را با تعداد زیاد قایق‌های تندرو مجهز به موشک‌های نقطه‌زن مجهز کند؛ این همان راهبردی بود که روس‌ها روی نیروی دریایی خود پیاده‌سازی کردند. در‌این‌چارچوب، ایران از 1985 سرمایه‌گذاری روی پهپادهای جنگی را آغاز کرد و «مهاجر‌‌1» اولین پهپاد تولید داخل بود که در جنگ اول خلیج‌فارس نیز برای عکسبرداری فوتوگرافی از آن استفاده شد. بعد‌از‌آن نوبت به «ابابیل1» رسید. تشدید تحریم‌ها علیه ایران در 1988 باعث شد تا سرمایه‌گذاری روی پهپادها به‌ویژه پهپادهای کوچک اهمیت بسیاری پیدا کند. در 1990 در ساختار ابابیل تجدیدنظر شد و آنچه اکنون تحت‌عنوان «ابابیل‌5» تولید می‌شود، قدرت پروازی 480‌کیلومتر با قدرت حمل چهار موشک ضد‌تانک با برد هشت‌کیلومتر یا شش موشک نقطه‌زن با برد شش‌کیلومتر و نیز انجام مأموریت‌های شناسایی و مراقبت را دارد. ایران طی 20‌سال‌گذشته سرمایه‌گذاری و تحقیقات بسیاری روی تقویت قدرت پهپادی خود کرده و در‌این‌سال‌ها موفق به ارائه نسخه‌های جدیدِ «کرار» داد. علاوه‌براینکه از پهپادهای مختلف برای مأموریت‌های مختلف با قابلیت‌ها و توان متفاوت رونمایی کرد. اگرچه قدرت پهپادهای ایرانی قابل‌مقایسه با پهپادهای آمریکایی نیست و عملکرد آن‌ها با مشکلاتی مواجه است اما آن‌ه در آن تردید نیست اینکه تهران روز‌به‌روز و با سرعت بسیار درحال‌توسعه قدرت پهپادی خود است و این پهپادها کمک شایانی به دستگاه نظامی این‌کشور جهت ورود به جنگ نامتقارن می‌کند. جنگ‌های نامتعارف جنگ‌هایی هستند که تقارنی از حیث قدرت نظامی یا راهبردی و تاکتیکی بین طرفین درگیر نباشد؛ در‌این‌صورت طرف ضعیف‌تر تلاش می‌کند از راهبردهای غیرمستقیم یا تکنیک‌های نظامی مختلف مقابل طرف دیگر استفاده کند. آنچه تهران دقیقاً به آن توجه دارد و با ظرافت آن‌را در تولید پهپادهایش پیاده کرده است. در کنار قیمت مناسبت، ایران تلاش کرده در تولید پهپاد توجه ویژه‌ای به تنوع هم داشته باشد. در‌‌عین‌حال پهپادهای تولیدی ایران سلاحی بسیار‌منعطف و پویا بوده و این به آن‌ها امکان و قابلیت انطباق با طیف وسیعی از سناریوها و اهداف را می‌دهد. انعطاف‌پذیری پهپادهای ایرانی اجازه می‌دهد از آن‌ها برای ابداع تاکتیک‌های جدید به‌ویژه در نبردهای خاص نیز استفاده کرد و یک‌نوع پهپاد را برای مأموریت‌های مختلف مانند شناسایی، کنترل، نظارت، جمع‌آوری اطلاعات مختلف به‌خدمت گرفت؛ این‌درحالی‌ست‌که این پهپادها توان حمل موشک یا بمب برای هدف‌گیری افراد و مراکز دشمن را هم دارند. پهپادهای پیشرفته ایرانی توانایی حملات هوایی بسیار‌دقیق را هم دارند. این‌امر به‌ویژه زمانی اهمیت بیشتری پیدا می‌کند که پهپادها در گروه‌های تاکتیکی با‌هم عملیات کنند. در‌این‌شرایط این پهپادها قدرت غیرفعال‌کردن پدافند هوایی دشمن و عبور از آن‌ها و همچنین از‌کار‌انداختن خدمات ارتباطی و لجستیکی دشمن را دارند؛ ‌مثلاً در سناریویی جنگی، نقش اصلی پهپادهایی همچون «مهاجر6»، انهدام سامانه‌های پدافند هوایی و هموار‌کردن مسیر برای نفوذ پهپادهای «شاهد» به داخل خاک دشمن است؛ درحالی‌که دسته سوم پهپادها عملیات شناسایی و جمع‌آوری اطلاعات برای هدف‌گیری را تا فاصله بیش از 2000متر از محل پرواز انجام می‌دهند. «پیتر زیمرمن» (استاد فیزیک هسته‌ای مؤسسه مطالعات راهبردی و بین‌المللی واشنگتن) تأکید کرد: «کشوری مثل ایران نیاز به این ندارد که از‌نظر فناوری نظامی در دنیا حرف اول را بزند. بسیاری‌از‌مواقع همین جایگاه سوم می‌تواند بیش از جایگاه اول کارآیی داشته باشد!» منظور او این‌است‌که در بسیاری‌از‌مواقع شیوه‌های نظامی نامتقارن می‌تواند کارایی بیشتری نزد طرف ضعیف‌تر داشته باشد؛ به‌ویژه وقتی تعارض در منافع راهبردی بین دو طرف زیاد باشد. وی معتقد است: ترکیب سه عامل «تعارض منافع، جایگاه سوم در فناوری نظامی و استفاده آن‌ها در اداره جنگ نامتقارن» به‌اندازه سلاح‌ پهپاد موفق و کارآمد نیستند. به‌عبارتی اگر سایر عناصر مورد‌استفاده در جنگ نامتقارن ایران؛ یعنی موشک‌های بالستیک و رادارگریز کروز را بدون پهپادهای این‌کشور در‌نظر بگیریم، احتمال موفقیت ایران در‌آن‌جنگ‌ها کاهش خواهد یافت. «جنگ ترکیبی» جنگی‌ست که در آن، سلاح‌ها برای دستیابی به تحقق اهداف بهتر و بیشتر ادغام می‌شوند. در‌این‌جنگ چندین سلاح باهم و هم‌زمان مورد‌استفاده قرار می‌گیرند و در‌این‌میان پهپادهای ایرانی کارآمدی خود را در‌این‌جنگ‌ها در کنار قدرت موشکی ایرانی ثابت کرده‌اند؛ همانند آنچه در حمله اخیر ایران علیه اسرائیل شاهد بودیم و به‌نوعی می‌توان آن‌را آزمایش کارآمدی این‌نوع حملات عنوان کرد. بسیاری از تحلیل‌ها تأکید می‌کنند که ایران در‌این‌حمله، محل قرارگیری و عملکرد سامانه‌های پدافندی خود را مورد‌بررسی قرار داده؛ به‌ویژه‌آنکه در حمله یادشده از سلاح‌های جدید و اعلام‌نشده خود استفاده نکرد. این بدان‌معناست‌که تهران قادر به توسعه طرح‌های تهاجمی و شیوه‌های جدید در هرگونه رویارویی در آینده است. با‌توجه‌به آنچه گفته شد، ایران هم‌اکنون بخشی از بازار جهانی تسلیحات را به‌ویژه در حوزه پهپادی به‌خود اختصاص داده. در‌این‌راستا، تهران موفق به راه‌اندازی کارخانه تولید پهپاد در تاجیکستان شده است که بی‌شک جایگاه ایران در آسیای مرکزی را تقویت خواهد کرد. در‌عین‌حال ایران راهبردی تحت‌عنوان «دفاع رو‌به‌جلو» را دنبال می‌کند؛ ‌یعنی رویارویی‌ها را به‌ دور عمق ایران و در خاک دشمن انجام می‌دهد و در‌این‌راهبرد پهپادها هر‌روز نقشی اساسی‌تر و مهم‌تر ایفا می‌کنند؛ به‌ویژه‌آنکه تهران هر‌روز درحال‌توسعه و تغییر فناوری پهپادی و موشکی خویش است. ایران ثابت کرده است اگرچه چنددهه بیشتر نیست که وارد فناوری‌های نوین شده اما ‌سریعاً توانسته در آن‌ها پیشرفت کند؛ دلیل این مدعا طرح پهپادی این‌کشور در کنار طرح موشکی آن است. اهمیت پیشرفت این‌طرح‌ها زمانی آشکار می‌شود که در‌نظر بگیریم ایران تحت تحریم و مجازات‌های بین المللی و به‌دور‌از فناوری‌های نوین دنیا ثابت کرده می‌تواند وارد جنگ‌هایی با راهبردهای کاملاً متفاوت با آنچه در دنیا مرسوم است، شود و در‌این‌جنگ‌ها پهپادهای ایرانی «حرف اول» را می‌زنند.