یادداشتی بر نمایش «ضیافت کشتارگاه» تبلور ظرفیت‌های ملی تئاتر اصفهان
امیر صفایی‌پور
طی شب‌های گذشته آن‌هاکه از حوالی میدان نقش‌جهان گذشته‌اند، احتمالاً از حدود ساعت 8:30 شب به‌بعد، صداهای رسای زن و مردانی را شنیده‌اند که از پشت عالی‌قاپو نه‌تنها با مخاطبان انبوه روبه‌روی خود که با مردم اصفهان و ایران، به گفتگویی پرماجرا؛ اما عمیق مشغول‌اند. روشنی تئاتر «ضیافت کشتارگاه» از عمارت ۱۰۰ساله سعدی (حوزه هنری)، تلألؤ نور تئاتر معاصر را با رنگ‌های اصفهان درآمیخته و تاریکیِ سکوت و سکون ادعایی مدعیانِ «کاش یک‌شب در اصفهان تئاتر بود» را پس می‌زند. این اجرا، از جنبه‌های بسیاری نه‌تنها با معیار تئاتر اصفهان؛ که در سطح ملی یکه و یگانه است. دراین‌مجال اندک، تنها به دو دسته از ویژگی‌های آن اشاره می‌شود:
الف: ویژگی‌های زیبایی‌شناختی
کارگردانی اصغر خلیلی؛ هنرمند هوشمند اصفهانی دارای مجموعه‌ای از عناصر زیبایی‌شناختی معیار است، مانند: ۱. انتخاب موضوعی با قابلیت استعاره‌سازی همراه با داستان‌گویی به‌قاعده و سرراست ۲. پرهیز از شعارزدگی و ارائه یک تئاتر با درون‌مایه مذهبی به‌جای سوگ‌نمایش و آیین‌های نمایشی ۳. انتخاب صحیح بازیگران؛ چه در نقش‌های اصلی و چه فرعی و توانایی بالفعل‌سازی تمام قابلیت‌های آنان در حس و بدن و بیان ۴. انتخاب و خلق فضای اجرایی خارج از محیط رسمی تئاتر و درهم‌آمیزی بنا و میزانسن و رسیدن به اجرایی محیطی کارآمد. دراین‌زمینه باید به‌یاد داشت: صرف اجرای یک نمایش در بیرون از سالن تئاتر را نمی‌توان خلاقیت کارگردانی دانست؛ بلکه «آفرینش فضا-مکان دیگرگونه و آشنایی‌زدایی‌شده از دل معماری موجود»، معیار مهم زیبایی‌شناسانه تئاتر محیطی‌ست. ۵. ارائه اجرایی معاصر و دغدغه‌مند که در میزانسن و ریتم، طیف گسترده مخاطبان؛ از عام تا خاص را درگیر لایه‌های معنایی و نشانه‌شناسی اجرا می‌کند. اهل‌فن شاید بهتر بدانند که جمع این‌موارد در یک اجرا آن‌را درمقایسه‌با معدل اجراهای گوناگون تئاتر در سطح کشور و به‌خصوص پایتخت، در تراز اول کیفیت قرار می‌دهد؛ و همین‌امر، اهمیت زیبایی‌شناسانه آفرینش اصغر خلیلی و گروهش را دوچندان می‌کند. آن‌ها ظرفیت‌های بالقوه تئاتر اصفهان را به‌نیکویی بالفعل کرده‌اند و راهی را در تئاتر ایران گشوده‌اند که افق‌های روشنی در ادامه آن پدیدار خواهد شد.
ب: ویژگی‌های اجتماعی
تئاتر با هر تعریفی، هنری اجتماعی‌ست که در سه سطح اجراگران، مخاطبان و مفسران؛ کنشمندی و مشارکت اجتماعی شهروندان را برمی‌انگیزد. یکی از روش‌های این کنشگری «گفتگو»ست. گفتگو به‌معنای آمادگی ذهنی و گشودگی فکری برای تفسیر، تأویل و تغییر در مفاهیم و ساختارهای اجتماعی ...؛ ازاین‌روست‌که تئاتر، معیار اصلی فرهنگ در جوامع به‌حساب می‌آید؛ هنری زنده که در آن، گفتگو در زمان حال و با رویکرد سازنده به آینده معنا می‌شود. «ضیافت کشتارگاه» در چند سطح، سنجیده و آگاهانه وارد گفتگویی اجتماعی می‌شود و ورای سرگرمی و لذت تماشا، ابعاد فرهنگی تئاتر را در جامعه معاصر ایران به رخ می‌کشد: ۱. گفتگو با تاریخ؛ خلیلی با انتخاب روایت‌هایی فراموش‌شده و بعضاً مهجور از تاریخ مردم (و نه حاکمان) از تاریخ به‌عنوان گذشته ناموجود عبور می‌کند و گره‌های ذهنی و روانی حل‌نشده یک اجتماع را دوباره به قضاوت مخاطبانش می‌گذارد/ ۲. گفتگو با آیین؛ در سال‌های اخیر توجه به شور در مراسم و آیین‌های محرم بسیار پررنگ‌تر از توجه به شعور یا به‌عبارت بهتر وجوه اخلاقی-عقلانی این دستاورد انسان‌ساز تشیع ایرانی بوده است. «اصغر خلیلی» و «مریم سلیمی» به‌عنوان نویسندگان نمایشنامه، جسارتِ درانداختن گفتگو برپایه خرد خلاق و شعور انتخاب‌گر را به‌خود داده‌اند و تماشاگران را بدون اجبار و شعار، وارد منشوری از ایده‌های منطقی، دلایل اخلاقی و معذوریت‌های اجتماعی شخصیت‌ها می‌کنند تا خود بسنجد و برگزیند/ ۳. روایت زنانه و زنان روایتگر دراین‌اثر، واکنش و پاسخی‌ست درخور به گفتمان اجتماعی چندسال‌اخیر که گاه با غوغاسالاری بدخواهان ایران، از مسیر انصاف و حقیقت‌جویی منحرف گشته است. قهرمانان زنِ «ضیافت کشتارگاه» نه‌تنها روایتگر داستان خود هستند؛ که داعیه‌دار روایت جامعه و نیز ارزش‌های مقدس آن‌اند و این داعیه‌داری را همچون میراثی گران‌بها از نسلی به نسل دیگر می‌رسانند تا مخاطب امروز هم گفتگوی اجتماعی خود را برپایه زنانگی روایت پی بگیرد و جان و جهان ایرانی را که در آن نه‌تنها تن زن؛ که روح زنانه زایا و ماناست، بازشناسد/ ۴. سطح دیگری از گفتگو که «ضیافت کشتارگاه» آغازگر آن بوده را می‌توان گفتگوی تولیدمحور دانست. فرایند تولید تئاتر؛ مخصوصاً تولیداتی که مخاطب وسیع را درنظر دارند، مشکل و پیچیده است که گاه مستلزم هماهنگی و همکاری چندین نهاد متولی فرهنگی‌ست. در تئاتر ایران، این هماهنگی بسیار دیر‌به‌دیر و شاید به‌ندرت اتفاق می‌افتد. در حیطه مدیرت فرهنگی در اصفهان و بالطبع در ایران، «ضیافت کشتارگاه» نمونه موفقی از سعه‌صدر، همکاری و هم‌افزایی مدیران فرهنگی‌ست؛ که می‌تواند راهگشا و سرنمونی برای تولیدات آینده باشد. به‌هرطریق «ضیافت کشتارگاه» فرصت مغتنمی‌ست برای اهالی فرهیخته و هنردوست اصفهان که با مشارکت خود، هم لذت تماشای تئاتر را تجربه کنند و هم به قوام گفتگوی اجتماعی بیفزایند که مسلماً تأمین‌کننده «خیر عمومی»ست؛ و مگر هدف عالیِ هنر، جز این می‌تواند باشد؟