جایگاه شهرداریها در توسعه آیندهمحور
کمیل واعظی
توسعه در جوامع شهری فرایندی چندلایه با پیچیدگیهای متنوع است. افراد، سازمانها، نهادها و ادارات مختلفی در توسعه شهری در جنبههای مختلف دخیل هستند؛ اما در توسعه شهری نوین و مبتنیبر اصول و زیرساختهای اجتماعی، شهرداریها بهعنوان نهادهای محلی و مردممحور مسئولیتهای گستردهای در مدیریت شهری، ارائه خدمات عمومی و بهبود کیفیت زندگی شهروندان دارند. با افزایش شهرنشینی و چالشهای پیچیدهای که با آن مواجه هستیم، نیاز به رویکردهای نوآورانه و آیندهمحور در مدیریت شهری بیشازپیش احساس میشود. توسعه آیندهمحور بهمعنای برنامهریزی و اجرای راهکارهایی است که نهتنها به نیازهای فعلی شهروندان پاسخ دهد، بلکه حفظ منابع، کاهش هزینهها در آینده بهدلیل ساخت زیرساختها، پایداری و رفاه نسلهای آینده را نیز تضمین کند. اصول توسعه آیندهمحور را میتوان در چند گام بررسی و تجزیهوتحلیل کرد. بدون شک یکی از یکی از مهمترین اصول توسعه آیندهمحور، حفاظت از منابعطبیعی و کاهش تأثیرات زیستمحیطی است که از آن به پایداری طبیعی یاد میشود. پایداری طبیعی شامل مدیریت منابع آب، کاهش آلودگی هوا، گسترش فضاهای سبز و استفاده از انرژيهای تجدیدپذیر میشود. در چنین رویکردی هماهنگی و همافزایی ادارات مختلف در کنار فرهنگسازی عمومی، آیندهای سبز و روشن را به فرزندان این سرزمین نوید خواهد داد. دومین گام در توسعه آینده محور، عدالت اجتماعی است. توسعه آیندهمحور باید به محور عدالت اجتماعی توجه ویژهای داشته باشد. این به معنای ارائه خدمات و امکانات به تمام اقشار جامعه بدون تبعیض و نگاههای غیر کارشناسی است. پروژههای شهری باید بهگونهای طراحی شوند که نیازهای همه افراد، مخصوصاً گروههای آسیبپذیر، حاشیهنشینها، کودکان و ... را در نظر بگیرند. یکی دیگر مقولاتی که در این دست توسعه موردتوجه است، نوآوری و استفاده از فناوریهای نوین است. استفاده از فناوریهای نوین و نوآورانه میتواند به حل بسیاری از مشکلات و چالشهای شهری کمک کند. شهرهای هوشمند بااستفادهاز اینترنت اشیاء، هوش مصنوعی و تحلیل دادهها میتوانند بهرهوری و کیفیت زندگی را بهبود بخشند و علاوهبر صرفهجویی در وقت و هزینه مردم، روند انجام امور را سرعت ببخشند. باوجود مشخص بودن دورنمای برنامههای توسعهمحور، از اهمیت برنامهریزی شهری هوشمند نباید غافل شد. شهرداریها باید برنامهریزیهای خود را براساس دادهها و تحلیلهای دقیق علمی انجام دهند و هرگونه برخورد احساسی، قومیتی، سیاسی، حزبی با توسعه آینده محور، فونداسیون و زیربنای توسعه را دچار خدشه و آسیب میسازد. استفاده از سیستمهای اطلاعات جغرافیایی (GIS) و دادههای بزرگ (Big Data) میتواند به شناسایی مشکلات و فرصتهای شهری کمک کند. همچنین، تدوین و اجرای طرحهای جامع شهری براساس نیازهای محلی و با مشارکت فعال شهروندان، میتواند تضمینکننده موفقیت در پروژههای کوچک و بزرگ شهری باشد. چراکه مشارکت شهروندان و توسعه فرهنگ عمومی در جذب مشارکتهای مردمی در این رویکرد نقشی حیاتی ایفا میکند. در حقیقت یکی از کلیدهای موفقیت در توسعه آیندهمحور، مشارکت فعال شهروندان در فرایند تصمیمگیری و اجرای پروژهها است. شهرداریها باید بستری فراهم کنند تا شهروندان بتوانند نظرات و پیشنهادات خود را بیان کنند و در شکلدهی به آینده شهر نقش ایفا کنند. این امر میتواند ازطریق برگزاری جلسات مشورتی، نظرسنجیهای آنلاین و ایجاد سیستمهای بازخورد مؤثر صورت پذیرد. ناگفته نماند در سالهای اخیر، بسیاری از شهرها در سراسر جهان بهسوی توسعه آیندهمحور حرکت کردهاند. بهعنوانمثال، شهر کپنهاگ در دانمارک با تمرکز بر حملونقل پایدار و استفاده از انرژیهای تجدیدپذیر موفق به کاهش قابلتوجهی در انتشار گازهای گلخانهای شده است. همچنین شهر سنگاپور با بهرهگیری از فناوریهای هوشمند و بهبود زیرساختهای دیجیتال، به یکی از پیشروترین شهرهای هوشمند جهان تبدیل شده است و دورکاری در این کشور به معنای واقعی آن در حال پیگیری و اجراست؛ اما باوجود تبعات مثبت این رویکرد ما شاهد چالشهایی دراینحوزه هستیم. ازجمله این چالشها میتوان به کمبود منابع مالی، مقاومت در برابر تغییر و نیاز به تغییر فرهنگ سازمانی در شهرداریها اشاره کرد. بااینحال، فرصتهای فراوانی نیز وجود دارد که میتواند به تسریع روند توسعه کمک کند. دسترسی به فناوریهای نوین، افزایش آگاهی عمومی و حمایت دولتها از مهمترین عوامل موفقیت در این مسیر هستند. در خاتمه باید اذعان داشت توسعه آیندهمحور در شهرداریها نهتنها یک ضرورت بلکه یک فرصت بزرگ برای افزایش بهبود کیفیت زندگی و توسعه زیرساختهای شهری است. باتوجهبه اصول پایداری محیطی، عدالت اجتماعی و بهرهمندی از نوآوری، شهرداریها میتوانند بهسوی آیندهای روشن و پایدار حرکت کنند. مشارکت فعال شهروندان و استفاده از فناوریهای نوین از مهمترین عوامل موفقیت در این راه هستند. امید است که با جدی گرفتن این رویکرد و بهرهمندی از تجارب کارشناسان و کشورهای پیشتاز دراینحوزه، علاوهبر تأمین رفاه ساکنان کنونی، شهرهای آبادتر و پایدارتری برای نسلهای آینده فراهم سازیم.