نگاهی به آئین سنتی صلات در حرم مطهر امام رضا(ع)
فهیمه صدقی
آئین سنتی صلات که در قدیم به صلاتکشی معروف بوده، به مراسم اعلان آغاز ماه محرم و ایام عزاداری امام حسین (ع) در حرم امام رضا(ع) اطلاق میشود. اگرچه از اجرای آئین سنتی صلات سابقه مکتوبی در دست نیست؛ اما بهگفته معمرین و خدمه باسابقه آستان قدس رضوی، اجرای آن از گذشته رواج داشته و بهصورت شفاهی و افواهی از نسلی به نسل دیگر منتقل شده است. آئین سنتی صلات که در قدیم به صلاتکشی معروف بوده، به مراسم اعلان آغاز ماه محرم و ایام عزاداری امام حسین (ع) در نخستینروز ماه محرم در حرم مطهر امام رضا (ع) اطلاق میشود. آنگونهکه بنیاد پژوهشهای اسلامی آستان قدس رضوی میگوید؛ اگرچه از اجرای آئین سنتی صلات سابقه مکتوبی در دست نیست؛ اما بهگفته معمرین و خدمه باسابقه آستان قدس رضوی، اجرای آن از گذشته رواج داشته و بهصورت شفاهی و افواهی از نسلی به نسل دیگر منتقل شده است. مجریان آئین سنتی صلات از بین خدمه و کارکنان علاقهمند و واجدشرایط (داشتن صدای رسا، تـوانایی جسمی و...) انتخاب میشوند که با لباس رسمی خدمت به اجرای آن میپردازند. برای اجرای آئین سنتی صلات در حرم امام رضا (ع)، در روز اول ماه محرم، یکی از قاریان برجسته حدود نیمساعت پس از طلوع آفتاب، در صحن انقلاب، مقابل پنجره فولاد و درصورت مساعد نبودن هوا در رواق دارالحکمه، آیاتی از کلامالله مجید را تلاوت میکند و ذاکرین اهلبیت(ع) به مرثیهسرایی میپردازند. درادامه؛ مجریان صلات، به بالای گلدستههای حرم مطهر رفته و مراسم صلاتکشی را آغاز میکنند و بهمدت نیمساعت بهصورت هماهنگ ادامه میدهند. شمار افراد شرکتکننده در گلدسته باتوجهبه فضای آن متغیر است. آئین سنتی صلات بر فراز گلدستهها با همخوانی این بیت بهصورت دستهجمعی، آغاز میشود: «الصلاة، الصلاة، ایها المؤمنون (2)/ الصلاة، الصلاة، ایها الحاضرون (2)». سپس، یکی از مداحان دو بند نخست از ترکیببند معروف محتشم کاشانی را با مطلع «باز این چه شورش است که در خلق عالم است/ باز این چه نوحه و چه عزا و چه ماتم است»، با آهنگ دشتی که دارای سوز و حزن بیشتری است، میخواند. در ادامه آئین صلاتکشی بعد از هر بیت از محتشم، این دو بیت بهصورت همخوانی اجرا میشود: «این هلال ماتم است- یا هلال زینـب است/ خلق عالم را همه - واحسینا بر لب است/ تسلیت یابن الحسن». گفتنیست؛ مسئولیت اجرای اینمراسم را اداره انتظامات صحنهای حرم مطهر، از ادارههای تابعه حوزه مدیریت انتظامات و تشریفات، برعهده دارد.