کد خبر:
405787
| تاریخ مخابره:
1404 شنبه 16 فروردين -
07:57
ایران و عربستان؛ و تداوم آرامش پس از طوفان
ایران و عربستان؛ قدرت‌های جنوب‌غرب آسیا، پس از تجربه دوره‌ای از تنش و سردی در روابط، مسیر تازه‌ای در توسعه همکاری‌ها در حوزه‌های سیاسی، اقتصادی و امنیتی آغاز کرده‌اند که ازیک‌سو، نیازمند حراست در برابر دسیسه‌های طرف‌های ثالث است؛ و ازسوی‌دیگر، نیازمند گسترش و تعمیق برای اثرگذاری بیشتر. به‌گزارش لیلا واحدی (ایرنا)؛ ۱۹ اسفندماه ۱۴۰۱ در پکن (پایتخت چین) یکی از مهم‌ترین پرونده‌های تنش در آسیا، با میانجیگری چین و همراهی جمهوری اسلامی ایران و عربستان سعودی بسته شد و تهران و ریاض پس از هفت‌سال تنش در روابط، به مسیر عادی‌سازی بازگشتند. این‌مسیر در سال شمسی گذشته هم با گام‌های محکم‌تری؛ ازجمله آغاز اعزام زائران حج عمره خانه خدا، بازگشایی کنسولگری عربستان در مشهد و نیز همراهی ریاض با تهران در موضوعات مشخص منطقه‌ای و بین‌المللی و همکاری برای مقابله با تهدیدات خاورمیانه بود.
عزم مشترک برای ادامه مسیر تقویت روابط در حوزه‌های مختلف سیاسی، امنیتی و اقتصادی و روابط روبه‌رشد و توسعه ایران و عربستان مهم‌ترین محورهای همه دیدارها و گفت‌وگوهای مقامات دو کشور در سال قبل بود و به‌تعبیر «سید عباس عراقچی» وزیر امور خارجه، جغرافیا همواره ایران و عربستان را همسایه نگاه داشته و ایمان، همواره دو کشور را برادر قرار دهد. مقامات ایران و عربستان در سالی که گذشت دیدارهای متعدد و نیز گفت‌وگوها و رایزنی‌های تلفنی متعددی را صورت دادند که نخستین آن دیدار روز ۱۳ فروردین «علیرضا عنایتی» سفیر جمهوری اسلامی در عربستان با «ولید الخریجی» قائم‌مقام وزیر خارجه این‌کشور بود که دو طرف بر اصل حسن هم‌جواری و توسعه مناسبات، به‌عنوان یک اصل ثابت تأکید کردند. تحولات و رویدادهای سال شمسی گذشته که گاهی سمت‌وسوی بحران و درگیری نظامی هم یافت؛ همه دیدارها و گفت‌وگوهای مقامات دو کشور ایران و عربستان را تحت‌الشعاع قرارداد. حمله رژیم صهیونیستی به کنسولگری ایران در سوریه و پاسخ ایران به این حمله در فروردین سال گذشته، ترور شهید اسماعیل هنیه رئیس‌دفتر سیاسی حماس در تهران، ترور فرماندهان مقاومت حزب‌الله و عملیات وعده صادق ۲ ازسوی ایران و درپاسخ‌به این ماجراجویی‌ها و درنهایت حمله جنگنده‌های رژیم صهیونیستی به حریم هوایی ایران، از مهم‌ترین این تحولات بودند که مقامات عربستان سعودی و ایران در دیدارها و گفت‌وگوهای تلفنی درباره آن‌ها ابرازنظر کردند. وزرای امور خارجه دو کشور، پس از عملیات نظامی ایران علیه رژیم صهیونیستی فروردین‌ماه، تلفنی درباره تهدیدات ثبات منطقه با یکدیگر گفت‌وگو کردند. ریاض درواکنش‌به پاسخ نظامی ایران به اسرائیل بر پیشگیری از افزایش بحران در منطقه تأکید و تصریح کرد: گسترش دایره بحران عواقب جدی برای منطقه خواهد داشت. «فیصل بن فرحان» وزیر خارجه عربستان اردیبهشت سال گذشته و در دیدار با همتای ایرانی خود حمله رژیم صهیونیستی به سفارت ایران را قابل‌قبول و توجیه ندانست و استمرار تعامل تهران و ریاض را برای مقابله با طرح‌های جنگ‌طلبانه نتانیاهو در منطقه ضروری دانست. طرفین همچنین باتأکیدبراینکه مناسبات دو کشور در مسیر درستی قرار دارد، همکاری‌های مشترک اقتصادی و تجاری را مهم ارزیابی و درزمینه تسهیل صدور روادید تجاری و برقراری پرواز مستقیم فی‌مابین تبادل‌نظر و توافق کردند. این دیدار خردادماه هم با حضور «علی باقری» سرپرست وزارت امور خارجه در حاشیه نشست وزیران خارجه کشورهای بریکس برگزار شد. عربستان سعودی همچنین آبان‌ماه سال گذشته اقدام متجاوزانه رژیم صهیونیستی علیه اهداف نظامی در ایران را محکوم کرد. یکی از مهم‌ترین رویدادهای سال گذشته در ایران برگزاری کنفرانس بین‌المللی علوم و فنون هسته‌ای در اصفهان بود و از مهم‌ترین رویدادهای مرتبط با این‌همایش حضور و بازدید «عبدالله العنزی» سفیر عربستان همراهی از نمایشگاه دستاوردهای هسته‌ای ایران بود. «محمد اسلامی» رئیس سازمان انرژی اتمی هم در جریان برگزاری نخستین کنفرانس بین‌المللی علوم و فنون هسته‌ای در اصفهان، ضمن دیدار و گفت‌وگو با سفیر عربستان سعودی در تهران، به تبیین فعالیت‌های صلح‌آمیز هسته‌ای جمهوری اسلامی ایران پرداخت. اقدام ایران در دعوت از سفیر سعودی و پذیرش آن ازسوی العنزی حکایت از عزم دو کشور برای کاستن از سوتفاهمات شکل‌گرفته به‌ویژه در حوزه فعالیت‌های هسته‌ای قابل‌ارزیابی است. پس از گذشت نه‌سال وقفه، سوم اردیبهشت نخستین گروه عمره‌گزاران ایرانی با استقبال سفیر جمهوری اسلامی ایران در عربستان، سرکنسول کشورمان و مسئولان حج و عمره ایران و عربستان وارد مدینه منوره شدند. شاهزاده «منصور بن متعب بن عبدالعزیز» دستیار ویژه ملک سلمان پادشاه عربستان سعودی هم در مراسم بزرگداشت آیت‌الله ابراهیم رئیسی، رئیس‌جمهوری فقید ایران شرکت کرد. مرداد گذشته هم باقری، در نشست فوق‌العاده کمیته اجرایی وزرای امور خارجه سازمان همکاری اسلامی که در جده و به‌منظور بررسی ابعاد تجاوز رژیم صهیونیستی و به‌شهادت‌رساندن اسماعیل هنیه رئیس‌دفتر سیاسی جنبش حماس و نقض حریم حاکمیت و امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران، شرکت کرد. با روی‌کارآمدن دولت چهاردهم و اولویت یافتن سیاست همسایگی، اهمیت تداوم و تثبیت روابط با عربستان هم اولویت یافت. عراقچی در نخستین گفت‌وگو تلویزیونی در مقام وزیر امور خارجه، توافق ایران و عربستان سعودی به‌میزبانی چین را «مهم‌ترین دستاورد دستگاه دیپلماسی دولت قبل» دانست که زمینه را برای احیای روابط دیپلماتیک با سایر کشورها ازجمله امارات، سودان، لیبی و تونس فراهم کرد و منجر به گفت‌وگوهای دیپلماتیک با مصر و بحرین نیز شد. وی همچنین درگفت‌وگوبا شبکه خبری الشرق عربستان، این‌کشور را دارای جایگاه ویژه در سیاست همسایگی ایران دانست و تأکید کرد: عربستان کشور بزرگ و قدرتمند منطقه است و بین ایران و عربستان الزاماً باید یک رابطه خوب و همکاری گسترده‌ای برقرار باشد و این‌مسئله یک نیاز برای صلح و ثبات در منطقه است. مواضع وزیر امور خارجه در سفر به عربستان و دیدار با «محمد بن سلمان» ولیعهد آنجا و همتای سعودی خود تکرار شد. وی حسن همسایگی را سیاست قطعی دولت چهاردهم دانست و گفت: ادامه سیاست گسترش روابط با همسایگان به‌منظور تقویت ثبات، امنیت و رفاه منطقه‌ای و افزایش همکاری‌های اقتصادی با کشورهای منطقه، از اولویت‌های جدی جمهوری اسلامی ایران است. در دیدار «مسعود پزشکیان» با بن فرحان در حاشیه اجلاس مجمع گفت‌وگوی همکاری آسیای قطر هردوطرف بر گسترش روابط و حراست از آن تأکید کردند. روابط ایران و عربستان در سال گذشته نقطه‌عطف دیگری هم تجربه کرد و آن ترسیم چشم‌انداز همکاری‌های دفاعی و نظامی بود. دیدار سرلشکر «محمد باقری» رئیس ستادکل نیروهای مسلح جمهوری اسلامی آبان‌ماه گذشته با ارتشبد «فیاض بن حامد الرویلی» همتای عربستانی خود دراین‌زمینه قابل‌ارزیابی‌ست. دیداری که در آن سرلشکر باقری با ابراز تمایل به برگزاری رزمایش مشترک میان دو کشور گفت: علاقه‌مندیم نیروی دریایی ارتش عربستان در سال آینده در رزمایش دریایی ایران با حضور یگان‌های شناور یا به‌صورت ناظر شرکت کند. دیدار حسن زرنگار سرکنسول ایران در جده با سرلشگر خلبان «احمد الدبیس» فرمانده نظامی منطقه غربی پادشاهی عربستان بخش دیگری از برنامه‌ای‌ست که ایران و عربستان در مسیر گسترش همکاری دفاعی خود در سال گذشته شمسی اجرا کردند و به‌نظر می‌رسد امسال هم این‌مسیر ادامه یابد و حتی پررنگ‌تر هم شود. به‌تعبیر «محمدرضا عارف» معاون‌اول رئیس‌جمهوری در دیدار با بن سلمان در حاشیه اجلاس سازمان همکاری اسلامی، روابط ایران و عربستان برگشت‌ناپذیر است و این می‌تواند در منطقه منشأ اثرات بسیار باشد. هم‌زمان با بهبود روابط در سطح سیاسی، میزان تجارت و تعاملات اقتصادی دو کشور افزایش زیادی یافت. «سید روح‌اله لطیفی» سخنگوی کمیسیون روابط بین‌الملل و توسعه تجارت خانه صنعت، معدن و تجارت ایران بهمن‌ماه سال گذشته (۱۴۰۳) از افزایش ۹۹برابری صادرات به عربستان و آغاز واردات از این‌کشور پس از هشت‌سال خبر داد. جمهوری اسلامی ایران در نه‌ماهه سال گذشته ۵۸هزار و ۹۷۱تن کالا به‌ارزش ۲۳میلیون‌دلار به عربستان کالا صادر کرده است. «عبدالامیر ربیهاوی» مدیرکل دفتر غرب آسیای سازمان توسعه تجارت ایران هم میزان تجارت ایران و عربستان سعودی در سال گذشته را ۲۳ میلیون‌دلار اعلام کرد. این میان سهم صادرات محصولات آهن و فولاد، آهن اسفنجی، پسته، کشمش، فرش، شیشه‌های ساختمانی و سیب از دیگر محصولات بیشتر بوده است. ایران و عربستان در کنار تبادلات اقتصادی در حوزه‌های انرژی، همکاری‌های علمی و فناوری، تبادل دانشجو و استاد، انجام پروژه‌های مشترک علمی، همکاری فرهنگی دو کشور به‌ویژه درخصوص کتابخانه، نسخ خطی و خانه‌های فرهنگی را در دستورکار دارند. بازگشت منطق به روابط ایران و عربستان در سه‌سال‌گذشته و نزدیکی سیاسی دو کشور در سالی که گذشت، بر بسیاری از معادلات و روابط ریاض و تهران با دیگر کشورها هم تأثیرگذار خواهد بود. عربستان پدر معنوی بسیاری از امیرنشین‌های حاشیه خلیج‌فارس است؛ ازاین‌رو تصمیمات و رویکرد بن سلمان در رویکردهای آن‌ها بسیاراثرگذار است. نمونه این اثرگذاری را هم می‌توان در عادی‌سازی و گرمی روابط با ایران ازسوی این‌کشورها پس از عادی‌شدن روابط ایران و عربستان دانست. ازدیگرسو دو کشور به‌عنوان قدرت‌های مهم منطقه‌ای در یک‌سال‌گذشته و با پشت‌سر گذاردن جنگ غزه در منطقه، به منطق مشترکی در درونی‌سازی امنیت منطقه‌ای رسیده‌اند و در سال پیش‌رو می‌توان نشانه‌های این منطق مشترک را بیش‌از‌پیش مشاهده کرد. عربستان پس از جنگ غزه و به‌ویژه پس از طرح عجیب رئیس‌جمهوری آمریکا در کوچاندن مردم کرانه غربی فلسطین و پیشنهاد نتانیاهو در اسکان مردم غزه در سرزمین‌های عربستان، به‌خوبی درک کرده است که طمع اسرائیل برای اشغالگری و زیاده‌خواهی با هیچ سرزمینی پایان نمی‌گیرد و این خطر برای کل منطقه بالقوه و موجود است. گرچه آمریکا برای رساندن و کشاندن ریاض به پای پیمان ابراهیم و عادی‌سازی روابط با رژیم صهیونیستی بسیار در تقلا بوده اما به‌نظر می‌رسد همراهی عربستان بااین‌طرح نسبت به پیش از 7 اکتبر ۲۰۲۴ بسیارکمتر شده. ازسوی‌دیگر همراهی ایران و عربستان و همگرایی منطقه‌ای شکل گرفته از این همراهی، اهرم فشار منطقه‌ای علیه ایران را در دستان ترامپ چندان کارآمد نشان نمی‌دهد و باید منتظر ماند و دید در جدال ایران و آمریکا، عربستان چه خواهد کرد؛ طرفه آنکه به میانجیگری دراین‌زمینه هم ابراز تمایل کرده است.