روآندا؛ ۳۰سال پس از نسل‌کشی
«روآندا» از یکشنبه مراسم‌های یادبودی را به‌مدت ۱۰۰روز به‌مناسبت سی‌امین سالگرد نسل‌کشی ۱۹۹۴ که در آن 800هزارتن؛ عمدتاً شامل اعضای قوم «توتسی» به‌دست شبه‌نظامیان قوم «هوتو» کشته شدند، به‌اجرا درمی‌آورد. «پل کاگامه» (رئیس‌جمهوری «روآندا») برآمده از «جبهه وطن‌پرستان «روآندا»» است؛ ارتشی از نیروهای شورشی که به متوقف‌ساختن کشتارها در ۳۰سال‌قبل کمک کردند. او در محل «بنای یادبود نسل‌کشی» (در شهر کیگالی) سخنرانی و شعله یادبود این واقعه را روشن کرد و دراین‌مراسم مقام‌ها و چهره‌هایی از کشورهای دیگر حضور پیدا خواهند کرد. به‌نوشته پایگاه «آر.اف.آی»؛ آن‌ها حلقه‌های گل را در محل گورهای دسته‌جمعی این بنای یادبود که گمان برده می‌شود بیش از ۲۵۰۰۰۰نفر قربانی در آن‌ها دفن شدند قرار می‌دهند. «فیل کلارک»؛ استاد سیاست بین‌المللی در مدرسه مطالعات آفریقایی و شرقی لندن که درزمینه مسائل پس از جنگ تخصص دارد، اظهار کرد: «سالگرد امسال به‌عنوان یک تاریخ مهم برای روآندا محسوب می‌شود». او به «آر.اف.آی» گفت: «این‌کشور زمان زیادی برای بازیافتن خود از این رخدادها داشته است. اکنون زمان اندیشیدن و همچنین زمان نگه انداختن به مسیری که روآندا تاکنون طی کرده، است. این‌کشور روند دادگستری را تکمیل کرده و با نابرابری مبارزه می‌کند. اکنون درکی واقعی از اینکه این‌کشور چه‌کارهایی را درپاسخ‌به این رخدادها انجام داد، داریم». او اظهار کرد که مراسم‌های یادبود فرصتی هستند تا ازطریق آن‌ها دولت «روآندا» دستاوردهایش را نشان دهد. «کلارک» تأکید کرد: «این‌مراسم با هدف برجسته‌ساختن موفقیت‌های بزرگ این دولت شامل صلح، ثبات و آشتی برگزار شد و در آن حتی جمعیت قوم هوتو شامل شده‌اند». با گذشت سه‌دهه از این نسل‌کشی، این‌کشور حوزه شرق آفریقا خودش را در زیر حکومت با «مشت آهنین کاگامه» بازسازی کرده است؛ اما همچنان میراث وحشتناک این نسل‌کشی در سراسر منطقه طنین‌انداز می‌شود. این کشتار انبوه توسط «افراط‌گران هوتو» علیه اقلیت توتسی سازمان‌دهی شده و یکی از تاریک‌ترین وقایع در دوران بعد از جنگ جهانی دوم را رقم زد. این رخداد غم‌انگیز با ترور «جووینال هابیاریمانا» (رئیس‌جمهوری وقت «روآندا») از قوم هوتو در شب ششم آوریل ۱۹۹۴ آغاز شد. طی این ترور هواپیمای حامل وی توسط افراط‌گران هوتو و شبه‌نظامیان «اینتراهاموی» بر فراز کیگالی هدف قرار گرفته و سرنگون شد. روز بعد از این ترور، کشتارها شروع شده و ۱۰۰روز طول کشیدند و به مرگ 800هزارنفر انجامید. در‌این‌نسل‌کشی علاوه‌بر توتسی‌ها؛ اعضای میانه‌روی قوم هوتو هم هدف قرار گرفتند. با اوج‌گرفتن خشونت‌ها حتی تعدادی از قربانیان به‌دست همسایگان خودشان کشته شدند و به‌روش‌های مختلفِ شلیک گلوله، ضرب‌و‌‌جرح یا با چاقو به‌قتل رسیدند؛ درحالی‌که پخش تبلیغات علیه توتسی‌ها از شبکه‌های رادیو و تلویزیون نقش زیادی در تحریک این کشتارهای وحشیانه داشت. سازمان ملل اعلام کرد که بین ۱۰۰۰۰۰ تا ۲۵۰۰۰۰نفر از زنان نیز هدف تجاوز قرار گرفتند. صدهاهزارنفر دیگر عمدتاً از اعضای قوم هوتو از ترس آنکه هدف حملات انتقام‌جویانه قرار بگیرند به کشورهای همسایه؛ ازجمله «کنگو» گریختند و فرار آن‌ها تبعات بلندمدتی را به‌همراه داشته است. مقام‌های «روآندا» می‌گویند؛ همچنان صدهانفر از متهمان این نسل‌کشی فراری بوده و برخی‌ازآن‌ها در «کنگو» و «اوگاندا» بسر می‌برند. دولت «کاگامه» متهم است در دهه‌های بعد از این نسل‌کشی، شورشیان رهبری‌شده توسط توتسی‌ها را در شرق «جمهوری دموکراتیک کنگو» تسلیح کرده. «کیگالی» این اتهامات علیه خود را رد کرده؛ اما می‌گوید توتسی‌های ساکن این‌کشور همسایه قربانی اذیت‌وآزار واقع شده‌اند. تابه‌امروز هنوز روند کشف گورهای دسته‌جمعی قربانیان نسل‌کشی در «روآندا» ادامه یافته است. دولت «روآندا» در سال ۲۰۰۲ دادگاه‌هایی را برگزار کرد که در آن‌ها قربانیان این رخداد می‌توانستند «اعترافات» آن‌هایی‌که مجری حملات بودند را بشنوند. این حادثه، انتقادهای شدیدی را متوجه جامعه بین‌المللی از بابت انفعالش در محافظت از غیرنظامیان در «روآندا» ساخت. سازمان ملل مدت کمی بعد از شروع این خشونت‌ها تعداد نیروهای صلحبان خود را در «روآندا» کاهش داد. «آنتونیو گوترش» (دبیرکل سازمان ملل) در پیامی که به‌مناسبت 30اُمین سالگرد این نسل‌کشی منتشر کرد، نوشت: «امسال به خود، ریشه متعفن این نسل‌کشی؛ یعنی نفرت را یادآوری می‌کنیم. ما باید به کسانی‌که دنبال شکاف ایجاد‌کردن میان ما هستند، این پیام فوری، صریح و واضح را بدهیم که هرگز باردیگر تکرار نخواهد شد». سازمان ملل در سال ۲۰۰۳ روز هفتم آوریل را به‌عنوان «روز یادبود قربانیان نسل‌کشی روآندا» تعیین کرد. این سازمان به‌همراه اتحادیه آفریقا مراسماتی را برای سالگرد امسال برگزار می‌کنند. مقام‌های «روآندا» امسال از 7 آوریل یک‌دوره ۱۰۰روزه عزای ملی را تا 4 ژوئیه که به «روز آزادسازی» مشهور است، برگزار می‌کنند. برآورد می‌شود که حدود دوسوم جمعیت کنونی «روآندا» کسانی‌اند که بعد از این نسل‌کشی به‌دنیا آمده و مشتاق به پشت‌سرگذاشتن این تاریخ دردناک هستند. «روکسان مودنگو» (یک روآندایی ۲۷ساله) به خبرگزاری فرانسه گفت: «روآندا از زمان کودکی من مسیر بازسازی را طی کرده. زخم‌های گذشته همچنان در آن وجود دارد؛ اما اکنون یک انرژی متفاوت برمبنای امکانات و فرصت‌ها وجود دارد».
علی مدنی/ ایسنا