چالشهای پیشروی گردشگری سلامت در ایران
کیسهای که دلالان دوختهاند
گردشگری سلامت یا Health Tourism روش جدیدی است که امروزه در کشورهای توسعهیافته برای انجام مطلوب خدمات تندرستی و درمانی یا به منظور صرفهجویی و کاهش هزینههای سلامت به کار گرفته میشود. گردشگری سلامت با مدلهای سنتی سفرهای پزشکی تفاوت دارد و معمولا متقاضیان و بیماران از کشورهای کمتر توسعهیافته به مراکز خدماتی و نقاط سلامت محور کشورهای توسعهیافته مراجعه میکنند. به گزارش سلامت آنلاین، بررسیهای سازمان بهداشت جهانی نشان میدهد، کشورهای آرژانتین، برونئی، کوبا، کلمبیا، کاستاریکا، هنگکنگ، مجارستان، هند، اردن، لیتوانی، مالزی، فیلیپین، سنگاپور، آفریقای جنوبی و تایلند محبوبترین مقاصد گردشگری پزشکی جهان را در اختیار دارند و به تازگی عربستان سعودی، امارات متحده عربی، کره جنوبی، تونس، اوکراین و نیوزیلند هم به این فهرست اضافه شدهاند. ماهنامه پزشکی انگلستان در دسامبر ۲۰۱۵ گزارش داد هدف بیشتر متقاضیان برای سفر به این کشورها جراحی پلاستیک، تولد فرزند و انجماد جنین است. کارشناسان پیشبینی میکنند سه منطقه جهان به ترتیب شامل اروپا، شرق آسیا و اقیانوسیه و آمریکا تا سال ۲۰۲۰ بیشترین تعداد گردشگران سلامت را جذب میکنند. هماینک در بیش از ۵۰کشور، گردشگری سلامت همسو با معیارهای صنعت گردشگری و علم روز پزشکی جریان دارد و درآمدی بالغبر ۱۴۰میلیارد دلار برای کشورهای پذیرنده تولید میکند.
رونق گردشگری سلامت در ایران
اقدامات جدی برای معرفی و رونق گردشگری سلامت از سال۹۲ در کشور آغاز و به تدریج این روند توسعه پیدا کرد. در حال حاضر برای اغلب متقاضیان سفرهای سلامت به ایران لجن درمانی، فیزیوتراپی در آبهای معدنی، مدیتیشن کویری و ساحلی، درمان بیماریهای چشمی و استفاده از خدمات بستری اولویت دارد. رضا موسوی، کارشناس گردشگری با بیان این مطلب میگوید: «اکنون تعدادی کمی از مراکز بهداشتی، درمانی و تندرستی کشور برای پذیرش گردشگران سلامت مهیا هستند و مابقی نیازمند امکانات تخصصی، بهسازی محیطی و آموزشهای پرسنلی هستند.» او در عینحال با اشاره به وضعیت کشورهای منطقه درخصوص جذب توریسم سلامت میافزاید: «در خاورمیانه و خلیجفارس کشورهای ترکیه، امارات، قطر و عمان طی یکسال گذشته بیشترین میزان جذب گردشگر سلامت را از نظر کمیوکیفی به خود اختصاص دادهاند، این درحالی است که آذربایجان و ترکمنستان نیز از سال ۲۰۱۳ ورود خوبی به این مقوله داشتند و همچنان این روند را ادامه میدهند. خوشبختانه کشور ما با تمام محدودیتهای پیش روی خود از ظرفیتهای بالای اکوتوریسم برخوردار است و میتوان از این قابلیتها برای تقویت گردشگری سلامت و تحقق اهداف اقتصاد مقاومتی نیز استفاده کرد.» موسوی در ادامه خاطرنشان میکند: «برتری ایران در حوزه گردشگری سلامت غیرقابل انکار است؛ بهعنوان نمونه در کشور گردشگرپذیر ترکیه متوسط هزینه عمل قلب باز ۱۴۰تا۱۸۰هزار دلار است درحالیکه مراکز خصوصی ایران قادرند همین عمل را با ۱۰تا ۱۶هزار دلار انجام دهند؛ پس نتیجه میگیریم ارزان بودن قیمت خدمات پزشکی ایران نسبت به سایر کشورها، کیفیت مناسب و برابری آن با جدیدترین شیوههای علم طب در جهان از دلایلی است که به رونق گردشگری سلامت در کشور کمک میکند. متاسفانه عدم وجود گواهینامهی بینالمللی اعتبار سنجی مراکز سلامت محور یا «جی.سی.آی» و نیز تبلیغات منفی کشورهای حاشیه خلیج فارس طی سالهای اخیر موجب شده جذب گردشگران سلامت به کشور دشوار شود.»
کیسهای که دلالان دوختهاند
عمدهی چالش پیشروی گردشگری سلامت، افزایش فعالیت دلالانی است که به بهانهی جذب گردشگران خارجی پولهای هنگفتی به جیب میزنند و در مقابل خدمات ناچیز و غیرقابل قبولی ارائه میکنند. دکتر فریده جواهرزاده، عضو هئیت علمی گروه مدیریت جهانگردی دانشگاه بینالود میگوید: «هدف گردشگری سلامت آن است که افراد با توصیه پزشکان یا با نظارت آنان به دهکدههای سلامتی مراجعه و از مزایای مختلف سرویسهای تندرستی و درمانی استفاده کنند. در این میان معضل اصلی دلالانی هستند که با نیت کسب سودهای نامعقول وارد حوزهی سلامت شدهاند و در مباحث مرتبط با گردشگری دخالت و فعالیت میکنند. از دانشگاههای علوم پزشکی سراسر کشور انتظار داریم در تعامل با سازمان ایرانگردی، جهانگردی و صنایع دستی ورود قاطعانهای به این مسئله داشته باشند و با اعمال نظارتهای بیشتر از فعالیت و سوءاستفادهی دلالان جلوگیری کنند.» نبود سیستم یکپارچه برای جذب گردشگر و تعرفههای مشخص بازار دلالی را در حوزهی گردشگری سلامت افزایش داده است. به گونهای که در این عرصه هرکس بدون ضابطه و قانون مشخص کار خود را میکند و نظارتی هم بر فعالیت آنها نیست. وی محدودیتهای مربوط به روادید فرودگاهی را چالش دیگر جذب گردشگران خارجی عنوان کرد و گفت: «این روادید محدود به چند کشور است، درحالیکه برای رونق گردشگری سلامت و دیگر شاخههای صنعت توریسم باید تعداد کشورهای دریافتکنندهی روادید فرودگاهی بیشتر و مدت اقامت مجاز شهروندان آنان افزایش یابد.»
سهم کوچک درمان ناباروری در حوزهی گردشگری سلامت
دکتر حمید چوبینه، مدیرعامل مجتمع دارویی درمانی هلال ایران دربارهی عملکرد این مجتمع در حوزهی گردشگری سلامت توضیح داد: «این مرکز تلاش میکند تا با کشورهای مختلف ارتباط برقرار کند تا سهم بیشتری را در زمینهی گردشگری سلامت داشته باشد و به همین منظور هم با کشورهای همسایه از جمله عمان، اردن، آذربایجان، ترکمنستان، عراق، تاجیکستان و ترکیه ارتباط بر قرار کردهایم تا بتوانیم ایران را به عنوان مرجع درمانی در منطقه تبدیل کنیم.» مدیرعامل مجتمع دارویی درمانی هلال ایران افزود: «نکته مهم در حوزهی جذب گردشگر سلامت، کیفیت خوب و خدمات ارزانقیمت است که گردشگران سلامت را جذب میکند. تعرفهی درمانی در ایران به نسبت کشورهای همسایه خیلی پایینتر است، درحالیکه تراز درمان کشورمان از آنها بالاتر است.» چوبینه، نوع برخورد و ارتباط کادر درمان با بیماران را یکی دیگر از مولفههای مهم جذب گردشگر سلامت دانست و یادآور شد: «ایجاد امکانات رفاهی و سرویسدهی به بیماران یکی دیگر از مسائلی است که همواره در زمره مشکلات اقامت بیماران خارجی در ایران محسوب میشود که البته این مرکز با راهاندازی هتلی در جوار مرکز درمانی، این مساله را حل کرده است. اسکان بیمار خارجی در هتل باعث میشود استرس بیمار کمتر شود و بیمار نابارور در دسترس پزشک باشد. همین در دسترس بودن تجهیزات دارویی و پزشک باعث میشود که بیماران نابارور خارجی بهتر به درمان جواب دهد. درواقع ایجاد هتلینگ میتواند موجب اشتیاق بیماران خارجی برای سفر به کشور ایران باشد تا گردشگری سلامت در ایران توسعه یابد.»
گردشگری سلامت در گذر زمان
جالب است بدانید اولین نمونهی ثبت شده از گردشگری سلامت قدمتی چند هزار ساله دارد و به زمان سفر یونانیها به مدیترانه و خلیج «سارونیک» بازمیگردد. آنها معتقد بودند در سارونیک خاک شفابخشی وجود دارد که همه بیماریها را درمان میکند؛ به همین منظور مقصد سفرهای خود را در این منطقه متمرکز کردند. آبگرم «سانتی تاریموس» انگلستان نیز مقصد بعدی گردشگران سلامت در قرن هجدهم بود. بیشتر مسافران با هدف تماشای چشمههای آب گرم معدنی و برای علاج بیماریهایی مانند نقرس، برونشیت و امراض کبدی به این کشور مراجعه میکردند. جالب است بدانید ایران نیز در فاصله دهه ۴۰ و ۵۰ خورشیدی اولین قطب گردشگری سلامت در غرب آسیا بود و اغلب مسافران خارجی با هدف استفاده از آفتاب کویر، آرامش سواحل، اکسیژن جنگلها و آبگرمهای طبیعی از مدتها قبل جا رزرو میکردند تا از غافله عقب نمانند.