گزارشی از شایعات فضای مجازی در حوزه پزشکی؛
هشدار! این گزارش حاوی ویروس سیاه زخم است
اگر تیتر این گزارش باعث شده که نظرتان جلب شده و تصمیم به خواندنش بگیرید، یعنی ما موفق شدهایم که به هر قیمتی شما را به خواندنش وادار کنیم؛ هرچند که ما در همین لحظه تیتر این گزارش را تکذیب میکنیم؛ اما بدانید و آگاه باشید، روزانه دهها خبر از این جنس در فضای مجازی منتشر میشود که ممکن است «تکذیب» آن هرگز به گوش شما نرسد. همه ما به صورت روزانه با پیامهایی حاوی اخبار تهدیدآمیز و جعلی در حوزه سلامت مواجهایم؛ پیامهای آلودگی مواد غذایی و دارویی که بهطور مرتب در فضای مجازی دست به دست میشود؛ به عنوان مثال اخباری با موضوعات حلیم با طعم پنبه، خرماهای مسموم وارداتی از سوی داعش، استفاده از شربت معده در زولبیا و بامیه زیرزمینی، ایست قلبی ناشی از مصرف دگزامتازون چینی و... بسیاری از اخبار جعلی دیگر که هرچند در مدت کوتاهی از سوی وزارت بهداشت و سازمان غذا و دارو تکذیب میشود؛ اما آثار زیانباری از جمله بیاعتمادی و نگرانی افراد مصرفکننده این مواد را در پی دارد که سلامت و امنیت روانی آنها را به خطر میاندازد. همزمان با رشد و توسعه شبکههای مجازی از جمله تلگرام و واتساپ، روند شایعهپراکنی و اخبار کذب در این فضا نیز رونق گرفت. بر همین اساس امروزه شبکههای مجازی بر سرعت انتقال شایعات و اخبار کذب در اکثر حوزهها به ویژه بخش سلامت افزودهاند؛ بهطوریکه تکذیب این اخبار به یکی از مسائل و معضلات رایج سازمانهای مختلفی مانند سازمان غذا و دارو و وزارت بهداشت تبدیل شده است. هر یک از کاربران شبکههای مجازی با یک کلیک میتوانند در کوتاهترین زمان به انتشار شایعات و اخبار جعلی در این فضا کمک کنند. درحالیکه انتشار اخبار و اطلاعات جعلی آسیبهای روانی و اجتماعی بسیاری در افکار عمومی به دنبال دارد. علی اسدی؛ معاون دفتر سلامت روان، اجتماع و اعتیاد وزارت بهداشت با اشاره به شایعات فضای مجازی در سایتها و کانالهای تلگرامی مرتبط با حوزه سلامت میگوید: هر فردی با توجه به نیازهای بهداشتی و درمانی خود در فضای مجازی به دنبال پاسخ است و میکوشد از هر راهی به این نیاز پاسخ دهد. بر همین اساس شایعات فضای مجازی مردم را از نظر احساسی و عاطفی تحت تاثیر قرار میدهد و آنان نیز در این راستا تصمیمات هیجانی میگیرند؛ بهطوریکه علاوه بر اعتماد خود به این اطلاعات نادرست سریعا پیام رسیده را برای سایر دوستان و اطرافیان نیز ارسال میکنند. چندی پیش پیامی در فضای مجازی منتشر شد مبنی بر اینکه طبق اطلاعیه بیمارستان الزهرا قرص استامینوفن جدیدی وارد بازار شده است که در زیر آن به صورت ریز نوشته شده «دگلوفین» یا «باکلوفن» به هیچ وجه استفاده نکنید که ظرف مدت 72ساعت سبب مرگ میشود یا بیماران از آمپول دگزامتازون استفاده نکنند زیرا نوع چینی آن وارد کشور شده که تزریق آن سبب بروز تپش قلب و ایست قلبی میشود. اسدی با اشاره به این شایعات معتقد است: توجه به شایعات فضای مجازی گاهی مانع استفاده بیمار از داروی تجویزشده از سوی پزشک متخصص میشود که این موضوع عوارض جسمی و روانی بسیاری به همراه دارد. مثلا حتی مصرف داروهای بدون مجوز وزارت بهداشت، تجویز دارو بدون نظر پزشک و داروهای غیراستاندارد میتواند منجر به بروز اختلالات روانپزشکی خاص مانند افسردگیهای شدید، اختلالات هذیانی و حالتهای مخرب روانی شود. کوروش محمدی؛ جامعهشناس و استاد دانشگاه، به ریشه و علت انتشار اخبار جعلی و شایعات فضای مجازی در حوزه سلامت اشاره میکند و میگوید: باید بپذیریم که فضای مجازی و شبکههای اجتماعی بخشی از واقعیت جامعه جهانی است که هرکس باتوجه به سلیقه و نظر شخصی خود اخبار مرتبط را برای سایرین ارسال میکند و فضای مجازی به فضای افسار گسیختهای تبدیل شده که هیچ نظارت، هدایت و کنترلی برای آن نیست. البته منظور از نظارت بر فضای مجازی، نظارت پلیسی بر فضای مجازی نیست؛ بلکه حضور دستگاههای فرهنگی و مسئول است تا کاربران با یک فضای خالی روبهرو نشوند. او دلیل انتشار و ارسال شایعات حوزه سلامت و بهداشت را ناآگاهی مردم از نحوه استفاده از شبکههای مجازی میداند و معتقد است: باتوجه به اینکه جامعه به نوعی درگیریهای اعتیادگونه به فضای مجازی پیدا کرده و برخی بهصورت جنونآمیز درگیر این فضا هستند، بر همین اساس شاهد ترویج پدیده دروغ و شایعه در جامعه هستیم که حتی این اخبار کذب و شایعات متولیان سلامت را درگیر کرده و بهصورت مداوم در حال پیگیری و تکذیب اخبار جعلی در کانالهای تلگرامی هستند که یکی از پیامدهای این موضوع، اختلال و ایجاد مشکل در روابط فردی، عاطفی و خانوادگی کاربران است. محمدی؛ استاد دانشگاه، غفلت وزارت بهداشت نسبت به تولید اطلاعات و محتوای مورد نیاز کاربران ایرانی در حوزه سلامت را یکی دیگر از دلایل ترویج شایعات بهداشتی و سلامتی در فضای مجازی میداند و میافزاید: وزارت بهداشت و زیرمجموعههای بهداشتی و درمانی تحت نظارت این مجموعه باید آموزشهای اجتماعی را با مردم به اشتراک بگذارند و مردم را آگاه کنند تا آنان اطلاعات مورد نیاز خود را از سایتها و کانالهای معتبر این حوزه کسب کنند و برای پاسخگویی به نیازهای خود به سایتهای خارجی و نامعتبر مراجعه نکنند. البته ایرج حریرچی؛ سخنگوی وزارت بهداشت اظهارات این جامعهشناس مبنی بر تامین اطلاعات مردم از سوی وزارت بهداشت را مانع بروز و انتشار شایعات و اخبار نادرست در رسانهها و شبکههای اجتماعی نمیداند و در این زمینه میگوید: هماکنون افزایش اطلاعرسانی از طریق وزارت بهداشت، دانشگاههای علوم پزشکی و ارگانهای مسئول در این زمینه انجام میشود و بخشی از این اطلاعرسانیها نیز از سوی سازمانهای مردمنهاد تامین میشود اما هیچکجای دنیا اطلاعرسانی حتی خوب و مکفی نتوانسته مانع اطلاعرسانی نادرست و انتشار شایعات بهداشتی و درمانی شود؛ بنابراین مردم باید در فضای موجود از منابع اطلاعاتی معتبر و موثق کسب اطلاع کنند. محمدی؛ جامعهشناس ادامه میدهد: متاسفانه در این دوره جامعه گرایش شدیدی به ترویج شایعات پیدا کرده و شایعات و اخبار جعلی را بیشتر میپسندد؛ بر همین اساس، اخبار کذب و اشتباه بدون هیچ تحقیق و سندی دست به دست بین کاربران میچرخد. حریرچی؛ سخنگوی وزارت بهداشت نیز معتقد است: در هر جامعه تعدادی از افراد مبتلا به مشکلات شخصی و شخصیتی وجود دارند که با رفتار خود سعی در ایجاد اختلال در جامعه دارند. به عنوان مثال، همیشه تعدادی هستند که با شمارههای ضروری آتشنشانی و اورژانس تماس میگیرند و مدام این تلفنها را اشغال میکنند؛ بنابراین برخی از این افراد در فضای مجازی هم با تولید و انتشار اخبار کذب سعی در برهمزدن آرامش دیگران دارند؛ بهطوریکه عکس یک بیماری را از کشور دیگر یا موقعیت زمانی دیگر برداشته و با افزودن اخبار جدید به این تصاویر سعی در ایجاد ناآرامی و تشنج در جامعه دارند؛ درحالیکه این موضوع اثرات مخرب بسیاری بر جامعه دارد. حریرچی با اشاره به بروز استرس و اضطراب در مصرفکنندگان دارو ادامه میدهد: یکی از اثرات مخرب روانی انتشار شایعات بر جامعه این است که بیمارانی که باید آن دارو را مصرف کنند، همیشه هنگام مصرف دارو دچار استرس و اضطراب شده و علاوه بر ازدستدادن اعتماد خود به آن دارو و درمان پس از مدتی ترجیح میدهند که مصرف دارو را قطع کنند که اثرات مخرب بسیاری برای سلامتی آنان دارد. سخنگوی وزارت بهداشت با تاکید بر اینکه مردم باید پیامهای بهداشتی و درمانی مورد نیاز خود را از منابع موثق و معتبر دریافت کنند، میافزاید: گاهی از سوی کانالهای تلگرامی و سایتهای غیرمعتبر خبرهای نادرستی منتشر میشود که این اخبار تاثیرات مستقیم و غیرمستقیم بهداشتی بر روند زندگی افراد دارد، به عنوان مثال در مورد یک بیماری که آلودگی و ابتلا به آن در حد چند نفر بود و اقدامات لازم هم در کشور در حال انجام بود، اطلاعرسانی غیرضروری و شایعات علاوه بر اینکه از نظر روحی و روانی مردم را تحت تاثیر قرار داد، بلکه ممکن است مصرف پروتین و مواد غذایی مورد نیاز جامعه را نیز با کمبود مواجه کند که در درازمدت اثرات مخرب بسیاری بر سلامت مردم دارد. حریرچی ادامه میدهد: وقتی 80میلیون نفر مصرف پروتئینشان در مدتی با کاهش روبهرو میشود و در درازمدت شاهد بروز بیماریهای دیگری ناشی از این موضوع خواهیم بود بنابراین اثرات اجتماعی و اقتصادی انتشار برخی شایعات و خبرهای کذب مصرف برخی محصولات را مختل میکند که این موضوع علاوه بر ایجاد اختلال در نیاز جسمی مردم به این گروه غذایی صنایع اقتصادی کشور را تحت تاثیر قرار میدهد. اسدی؛ معاون دفتر سلامت روان، اجتماع و اعتیاد وزارت بهداشت برای پیشگیری از بروز مشکلات ناشی از شایعات منتشرشده در حوزه سلامت میگوید: باتوجه به بروز آسیبهای سلامت روان به مردم توصیه میکنیم برای حفظ سلامتی خود و اطرافیانشان تحت هر شرایطی برای مشکل و درمان خود فقط به پزشک متخصص و مراکز درمانی مجاز پزشکی مراجعه کنند و به شایعات فضای مجازی در حوزه سلامت اهمیتی ندهند. براساس این گزارش، مردم باید توجه داشته باشند در حوزه اخبار سلامت تنها به شبکههای مجازی و کانالهای تلگرامی اکتفا نکنند و سعی کنند برای کسب اطلاعات و اخبار موثق به رسانههای معتبر رجوع کنند، همچنین توجه داشته باشند که تا کشف صحت و سقم اخبار سلامت از انتشار آن برای دوستان و نزدیکان خود جلوگیری کنند؛ زیرا این موضوع اثرات مخرب روحی و جسمی برای بیماران در پی دارد./مهرو ماهر/ آنا