چرایی اصلاحات سیاسی در عربستان
اصلاحات سیاسی در عربستان در دوعامل ریشه دارد. عامل اول در داخل اینکشور و عامل دوم در حوزه منطقهای و خارجی است. درمورد عوامل داخلی میتوان به دو مورد قابل تمایز اشاره کرد. عامل اصلی و عمده داخلی فشارهایی است که در داخل عربستان سعودی از جانب مردم به ویژه نسل جدید و جوان این کشور، دانشگاهیان و طبقه متوسطه و شبه متوسطی که درعربستان شکل گرفته است اعمال میشود. این طبقه که تازه در عربستان روی کار آمدهاند کشور خود را تحت عنوان جهانیشدن و تصویرسازیهایی که دررسانهها از زندگی طبقه متوسط شکل گرفته است با دیگر کشور ها مقایسه میکنند و از آل سعود این انتظار را دارند که فضایی باز در کشور ایجاد کنند. با توجه به این که عربستان جزء آخرین کشورهایی است که آزادی سیاسی نیمبندی را تازه در این کشور ایجاد کرده، حکومت این کشور ناگزیر گرفتار این اقدامات شده است و بهصورت تدریجی باید این فضا را بهوجود آورد. یکی دیگر از عواملی که درامور داخلی این کشور موثر است هیئت حاکمه جدیدی است که به رهبری بن سلمان اداره میشود. این هیئت بهدنبال تسویه حسابهای سیاسی و پاکسازی سیاسی درداخل عربستان است. بهگونهای که بتوانند یک قدرت یکپارچه در این کشور ایجاد کند و جابهجایی قدرت را با کمترین هزینه بهپیش ببرد. آنها در این دوران که نظام الیگارشی در عربستان حاکم است باید بخشی از طبقات اجتماعی را بهعنوان حامی برای خود نگه دارند و این اصلاحات درواقع نوعی باج دادن به طبقات متوسط جدید درعربستان سعودی برای حمایت از حاکمیت است. جابهجایی قدرت در عربستان درشکل کلاسیک بهطوریکه درگذشته بین شیوخ آل سعود صورت میگرفت درحال تغییر است و امروز شاهدیم که نسل جدیدی از شاهزادههای جوان عربستان روی کار میآیند. این جابهجایی امر سادهای نیست و با مخالفتها، مقاومتها و رقابتهای جدی مواجه شده است. ازاینرو بهعنوان مثال بن سلمان برای اینکه بتواند قدرت مطلقه را در عربستان بهدست آورد از اینکه با تغییرات داخلی حمایتهایی را از گروههای اجتماعی و مراجع و طبقات جدید ایجاد کند تا بتواند این جابهجایی قدرت بهصورت مقبولی صورت بگیرد، ناگزیر است. درعوامل منطقه ای و خارجی آن چیزی که مهم است مناسبات عربستان سعودی با ایالت متحد آمریکا در دوران ترامپ - بن سلمان است. در این دوران این دو کشور روابط خوب و مسستحکمی با هم پیدا کردهاند. آمریکا چندینسال است که بهواسطه حمایت قاطع از متحجرترین دولت در منطقه خاورمیانه تحت فشار جهانی بهویژه متحدین خود قرار دارد و هزینههای تبلیغاتی و رسانهای فراوانی بابت این امر متحمل شده است. آمریکا ناگزیر باید به عربستان سعودی فشارهایی وارد کند و عربستان حتی بهشکل صوری و تبلیغاتی هم که شده باید دست به اصلاحات سیاسی و فرهنگی بزند. بهنظر بنده این توافق و تفاهم بعد از سفر ترامپ به عربستان سعودی جنبه عملیاتی و اجرائی پیدا کرده است. فضاهای تنش و درگیری درمنطقه موضوعی است که عربستان سعودی امروزه با آن درگیر است. عربستان درسالهای قبل درچند حوزه دچار تنش و درگیری بود. در افغانستان و پاکستان بهواسطه حمایتهایی که از گروههای تندرو، تروریست و افراطی برای اینکه دست برتر در قدرت این کشورها داشته باشد بهطور خاص، از طالبان در افغانستان و از لشگر جنگوی در پاکستان، سازمان اطلاعات ارتش پاکستان در عراق، سوریه، یمن، بحرین و حتی تا حدودی در ترکیه و رقابتهایی که با این کشور درمنطقه دارد، سیاست خارجی عربستان سعودی را درگیر میکند. یک کشور وقتی در حوزههای متنوع و متعددی درحوزه سیاست خارجی برای خود میدانهای رقابت و تخاصم تعریف میکند، بهطور طبیعی نیازمند است درداخل با کمترین مشکلات مواجه باشد. دولت عربستان و آل سعود ازنظر اقتصادی و سیاستهای رفاهی چندان مشکلی درداخل ندارند عربستان توانسته حجم سرمایهگذاری قابل توجهی را جذب کند و هم از درآمد نفتی مقبولی برخوردار باشد اما، این کشور درحوزه سیاسی و اجتماعی بهشدت دچار مشکلات عدیدهای است. عربستان برای اینکه بتواند درحوزه سیاست خارجی موفقیتهایی بهدست آورد ناگزیر باید در داخل کشور به مردم یا طبقات اجتماعی، گروههای مختلف امتیاز دهد. بخشی از اصلاحات اجتماعی که در عربستان ایجاد شده یا حداقل ادعای ایجاد آن مطرح شده است با چنین رویکردی صورت میگیرد. درآخر میخواهم به این نکته اشاره کنم که این اصلاحات اجتماعی در عربستان سعودی بهنظر من ازعمق کافی و لازم برخوردار نیست و جامعه و دولت عربستان آمادگی برای انجام اصلاحات اساسی را در این کشور ندارند. هیئت حاکمه عربستان سعودی دست کم استعداد و توانایی اصلاحات اجتماعی را ندارد و این کشور درماههای آینده با پارادوکسهای عجیبی مواجه خواهد شد. اصلاحات اجتماعی دراین کشور میتواند درقالب اصلاحات سیاسی منجر شود ولی هیئت حاکمه کنونی عربستان بهعلت ویژگیهای سیستمی توان ظرفیت اعمال اصلاحات سیاسی را نخواهد داشت و این کشور را دچار بحران خواهد کرد. باید منتظر بود و دید.
دیپلماسی ایرانی