سرنوشت نفت ایران در بلندمدت چه می‌شود؟
دوئل سیاه
نفت ایران به‌قدمتِ 100ساله‌اش، روزهای افول و صعود داشته و تورق تاریخ حاکی‌از‌آن‌است‌که قرارگرفتن در وضعیت بحران قصه‌ای نام‌آشنا برای طلای سیاه ایران است. هر‌چند نفت ایران در‌این‌دوران در شرایط ناخوشی قرار دارد اما پیش‌از‌این‌هم روزهای سخت‌تری را گذرانده است. به‌گزارشِ نکونیوز؛ بسیاری از کارشناسان بر‌این‌باورند‌که این شرایط، ماندنی نیست و برای آینده نفت ایران، چشم‌انداز روشنی را پیش‌بینی کرده‌اند.
درحالی‌که اندک‌زمانی تا آغاز تحریم‌های نفتی ایران از‌سویِ آمریکا مانده است؛ در ماه اخیر شاهد تغییراتی در بازار نفت بودیم که منشاء این تغییرات، اقدام آمریکا بود. بعد‌از‌آنکه آمریکا از برجام خارج شد، به‌صفر‌رساندن صادرات نفت ایران را هدف خود قرار داد و برای رسیدن به هدف مذکور، راه‌های مختلفی را برگزید. راه نخست، تهدید مشتریان نفت ایران بود. ترامپ، از مشتریان نفت ایران خواست واردات نفت از ایران را تا آبان‌ماه به‌صفر برسانند و اعلام کرد که در‌غیرِاین‌صورت کشورهای مذکور را تحریم می‌کند. بعداز تهدید ترامپ، صف طویلی از مشتریان نفت ایران؛ از‌جمله ژاپن، کره جنوبی، هند و... برای گرفتن معافیت از آمریکا تشکیل شد. این کشورها موفقیت نصفه‌و‌نیمه‌ای در‌این‌مسیر کسب کرده‌اند. به‌گفته وزیر نفت؛ به‌جز کره جنوبی که سه‌ماه است واردات نفت از ایران را متوقف کرده، هیچ کشوری واردات خود را بهطورِکامل متوقف نکرده است. البته برخی کشورها واردات را کاهش داده‌اند. در‌این‌میان، ماجرای چین به‌عنوانِ بزرگ‌ترین مشتری نفت ایران فرق داشت و از‌آنجاکه این کشور با آمریکا وارد جنگ تجاری شده است؛ آزادی بیشتری برای خرید نفت از ایران دارد. با‌این‌حال، برخی شرکت‌های خصوصی چین اعلام کرده‌اند که واردات نفت از ایران را کاهش خواهند داد. از‌سویِ‌دیگر، درحالی‌که هند در پای میز مذاکره با آمریکا برای اخذ معافیت بسیار جدی‌ست و یک مقام هندی اعلام کرده که این کشور به‌شدت به واردات نفت ایران برای نیازهای مصرفی خود متکی‌ست، پالایشگاه‌های هندی بارگیری نفت ماهانه خود از ایران را برای سپتامبر و اکتبر نسبت به اوایل امسال کاهش خواهند داد. هند که دومین مشتری نفتی بزرگ ایران پس‌از چین است، تحریم‌های آمریکا علیه تهران را به‌رسمیت نشناخته اما دریافت معافیت از محدودیت‌های واشنگتن برای دهلی نو به‌منظورِ حفظ دسترسی به سیستم مالی آمریکا ضروری به‌شمار می‌رود. وزارت نفت هند در جون امسال، به پالایشگاه‌های این کشور اعلام کرده بود که برای کاهش یا توقف واردات نفت ایران از نوامبر آماده شوند. طبق آمار منابع بازرگانی، هند حدود ۶۵۸هزاربشکه در‌روز نفت ایران را در فاصله آپریل تا اوت خریداری کرده و کاهش پیش‌بینی‌شده برای سپتامبر و اکتبر میانگین روزانه واردات طی این دو‌ماه را ۴۵درصد کاهش داده و به ۳۶۰ تا ۳۷۰هزاربشکه در‌روز می‌رساند. همان‌طور که گفته شد؛ کره جنوبی نخستین کشوری‌ست که در‌پیِ اعمال تحریم‌های یک‌جانبه آمریکا علیه ایران، بهطورِکامل واردات نفت از ایران را قطع کرده است. سئول تا پیش‌از قطع واردات نفت از ایران، روزانه به‌طورِمیانگین حدود ۱۸۰هزاربشکه نفت می‌خرید. همچنین یک خریدار ژاپنی در‌آستانه تحریم‌های آمریکا، آنچه را که به‌نظر می‌رسد آخرین محموله خریداری‌شده نفت ایران برای تحویل در اوایل اکتبر پیش‌از آغاز تحریم‌های آمریکاست، بارگیری کرد.
آمریکا برای جایگزین‌کردن نفت ایران در کشورهای مشتری هم راهِ‌حل‌هایی در‌نظر گرفته است که به‌باورِ بسیاری از کارشناسان؛ این راه‌ِحل‌ها برای کوتاه‌مدت پاسخگوست. آمریکا د‌رابتدا از ذخایر خود حدود ۱۱میلیون‌بشکه برداشت کرد. همچنین از برخی اعضای اوپک درخواست کرد تا تولید خود را افزایش دهند. این کشورها هم تا‌حدی تولید خود را خارج از تعهد کاهش تولید اوپک افزایش دادند. مثلاً گزارش سپتامبر اوپک بر‌اساسِ منابع ثانویه نشان می‌دهد که تولید نفت عربستان به ۱۰میلیون و ۴۰۱هزاربشکه در‌روز رسید که ۳۴۳هزاربشکه بیش‌از تعهد این کشور بر‌مبنای تصمیم‌گیری نشست 171 (نوامبر ۲۰۱۶) این سازمان است. از‌سویِ‌دیگر، عراق هم بی‌توجه به میزان تعهد خود، دائم در‌حالِ افزایش تولید است. تولید نفت خام عراق در ماه آگوست چهار‌میلیون و ۶۴۹هزاربشکه در‌روز بوده که ۸۸هزاربشکه در روز بیش‌از تولید مرجع ماه اکتبر ۲۰۱۶ است. روسیه هم که بزرگ‌ترین تولیدکننده غیراوپک است و در تعهد کاهش تولید در همراهی با اعضای اوپک، تولید خود را ۳۰۰هزاربشکه کاهش داده بود؛ اکنون حدود ۲۶۵هزاربشکه در‌روز آن‌را به بازار بازگردانده است. البته بخشی از افزایش تولید این کشورها مربوط به آخرین اجلاس اوپک است. در اجلاس ۱۷۴ اوپک افزایش یک‌میلیون‌بشکه‌ای تولید اوپک و غیراوپک برای کاهش تعهد از ۱۲۰درصد به 100درصد تصویب شد. با‌این‌حال، عربستان و روسیه در آخرین اظهارِنظر خود، هرگونه افزایش فوری تولید نفت را منتفی دانستند و در‌عمل درخواست دونالد ترامپ؛ رئیس‌جمهوری آمریکا برای افزایش تولید نفت را رد کردند.
با‌وجودِ‌اینکه صادرات نفت ایران کاهش یافته و وزیر نفت هم کاهش واردات از‌سویِ برخی مشتریان را تائید کرد؛ مقامات نفتی ایران بر‌این‌باورند‌که آمریکا نمی‌تواند صادرات نفت ایران را به‌صفر برساند. حسن روحانی؛ رئیس‌جمهوری در آخرین اظهارِنظر خود درموردِ تحریم نفت ایران در‌پاسخ‌به‌اینکه ایالات متحده آمریکا به‌طورِروشن گفته که می‌خواهد صادرات نفت ایران را به‌صفر برساند، آیا معتقدید که چنین اتفاقی رخ می‌دهد و چگونه چنین اتفاقی را می‌بینید؟ تصریح کرد: «آمریکا در‌عمل آنچه در نوامبر باید انجام بدهد، پیشاپیش انجام داده است. یعنی در همین سپتامبر فشارهای خود را به همه کشورهای خریدار نفت ما وارد کرده است؛ بنابراین، ظاهرش این‌است‌که نوامبر نرسیده اما در‌واقع در ماه سپتامبر آنچه بنا بود در نوامبر عمل شود، عمل شده است». رئیس‌جمهوری ادامه داد: «آمریکا قادر نیست فروش نفت ما را به‌صفر برساند. این‌کار امکان‌پذیر نیست و این، ادعای توخالی و پوچی‌ست که آمریکا انجام می‌دهد. سرانجام در‌این‌مسیر ممکن است فشارهایی بر ما وارد شود اما آمریکا حتماً به اهدافش نمی‌رسد». همچنین بیژن زنگنه؛ وزیر نفت ایران، به‌صفر‌رساندن صادرات نفت ایران توسط آمریکا را رؤیای آمریکا دانست و گفت: «آمریکا مواردی در‌ذهن دارد که می‌خواهد اگر شد برای یک‌ماه هم صادرات نفت ایران را به‌صفر برساند که ان‌شاالله این خواب تعبیر نمی‌شود». حسین کاظم‌پور اردبیلی؛ نماینده ایران در هیئتِ‌عامل اوپک نیز با‌بیانِ‌این‌که شرایط بازار نفت و تولید کشورها به‌گونه‌ای نیست که بتوان جایگزینی برای نفت خام ایران یافت و آن‌را از بازارها حذف کرد، افزود: «تقاضای جهانی برای نفت خام در‌صورتِ اصرار برای کاهش صادرات نفت ایران در‌اثرِ تحریم‌های آمریکا، همچنان ادامه خواهد داشت اما سؤال اینجاست که چه‌کسانی می‌توانند وارد بازار شوند و این کمبود عرضه احتمالی را جبران کنند؟
ناگفته نماند که یکی‌از مسائل مهم و تأثیرگذار اقدام ترامپ در بازار جهانی نفت، افزایش قیمت نفت است. ترامپ طی سه‌ماهِ‌گذشته اظهارِنظرهای متفاوتی را در مجامع رسمی یا حساب توئیتر خود درموردِ قیمت نفت اعلام کرده و افزایش قیمت نفت را ناشی از اقدام اعضای اوپک دانسته است. درحالی‌که افزایش ناگهانی قیمت نفت توسط شخص ترامپ و تصمیمی که درموردِ نفت ایران اتخاذ کرد؛ کلید خورد و با هر توئیت به این افزایش قیمت دامن زد؛ به‌طوری‌که کارشناسان بر‌این‌باورند عادت دونالد ترامپ در اظهارِنظرهای جنجالی در شبکه‌های مجازی، قیمت نفت را بالا می‌برد و وی برای مهار رشد قیمت نفت، باید اظهارِنظر در فضای مجازی را متوقف کند.