چهار سامانه پدافندی متحرک ایران
سامانه‌های پدافندی که ترکیبی از تجهیزات شناسایی، تسلیحات و بخش‌های پردازشی و ارتباطی هستند، امروزه نقش پررنگی را در نبردها ایفاء می‌کنند. نگاهی به جنگ‌ها و تهدیدات گذشته و جاری در دنیا نشان می‌دهد که از ابعاد مختلف عملیاتی و روانی، سامانه‌های پدافندی در مرکز توجه‌ها قرار داشته‌اند. در جمهوری اسلامی ایران نیز همواره بر اولویت‌داشتن پدافند هوایی و قرارداشتن آن در خط مقدم دفاع از کشور تأکید شده؛ تاجایی‌که فرمانده معظم کل قوا دراین‌خصوص گفتند: «قرارگاه پدافند هوایی خط مقدم دفاع از حیثیت و موجودیت کشور است». یکی از راهبردهای فرمانده معظم کل قوا در بحث پدافند هوایی، تأکید ایشان بر متحرک‌سازی سامانه‌های پدافندی‌ست و روند طی‌شده در سال‌های گذشته توسط نیروهای مسلح در زمینه طراحی، ساخت و بهسازی سامانه‌های پدافندی، حاکی از اجرایی‌شدن این راهبرد در بعد عملیاتی‌ست.
امیر فرزاد اسماعیلی؛ فرمانده قرارگاه پدافند هوایی خاتم‌الانبیاء(ص) دی‌ماه 91 بااشاره‌به دیدار با فرمانده معظم کل قوا در ۱۴ آبان‌ماه همان‌سال، گفته بود: «مقام معظم رهبری در این دیدار، بر متحرک‌سازی سامانه موشکی اس-۲۰۰ تأکید کردند». هفت‌ماه پس از ارائه این راهبرد ازسوی رهبر انقلاب، نخستین سامانه موشکی اس-۲۰۰ متحرک رونمایی شد. اس-۲۰۰ از جمله سامانه‌های بردبلند و سنگین موجود در تسلیحات پدافندی ایران است که میتواند اهداف هوایی را در فاصله ۲۵۰ تا ۳۰۰کیلومتری مورد اصابت قرار دهد. سامانه اس-۲۰۰ که از موشک‌های پدافندی خریداری‌شده پس از دوران دفاع مقدس است، طولی برابر با ۱۱متر، وزنی معادل هفت‌تن و سرجنگی آن حامل ۲۱۷کیلوگرم مواد منفجره است که به‌صورت ترکشی در هنگام اصابت عمل می‌کند. باتوجه‌به وزن زیاد و جثه بزرگ این موشک، متحرک‌سازی این سامانه شامل رادار، موشک و سامانه کنترل آن، امری پیچیده و دشوار است که توسط متخصصین کشورمان انجام شد و در رزمایش پدافندی مدافعان آسمان ولایت ۵، با‌موفقیت مورد تست و ارزیابی قرار گرفت.
تجمیع تمام بخش‌های مهم و اساسی یک سامانه پدافندی؛ اعم از موشک، اتاق فرماندهی و کنترل آتش و رادار ردگیر، از مهم‌ترین قابلیت‌های منحصربه‌فرد سامانه «سوم خرداد» است. قابلیت تحرک این سامانه که بر روی یک خودروی سه‌در‌سه قرار گرفته؛ باعث می‌شود تا محل شلیک سامانه با کمترین تهدید روبه‌رو شود و این امکان، قدرت پدافندی را افزایش داده و باعث می‌شود محل استقرار و استراتژی دفاعی تغییر کرده و سناریوی عملیات علیه دشمن دراختیار دشمن قرار نگیرد. رادار ردگیر آن نیز از نوع آرایه فازی بوده و احتمالاً باتوجه‌به برد حدود ۹۰کیلومتری‌اش، برای جنگنده و بمب‌افکن، دارای قابلیت ردگیری اهدافی با سطح مقطع راداری پائینی‌ست. این سامانه میتواند هم‌زمان چهار هدف را رهگیری و هشت موشک را شلیک کنید. تاکتیک موردنظر فرماندهان ایرانی برای استفاده از این سامانه گویا به‌دلیل تحرک بالا و تجمیع تمام سامانه‌ها بر یک شاسی درجهت بحث «شلیک کن؛ فرار کن» است. نکته بعدی اینکه در این سامانه، از موشک‌های طائر ۲ ب استفاده شده که شباهت زیادی به موشک‌های سام-۶ و سامانه‌های بوک روسی دارند که البته نسبت به آنها، دارای مزایایی هستند که طراحی بهینه بال و دم، نمونه آن است.
سامانه موشکی پدافندی «تلاش» مخصوص بردهای بلند و ارتفاع درگیری متوسط‌به‌بالا طراحی شده و هم‌زمان قادر به جست‌وجو و ردگیری اهداف متنوعی‌ست که سرانجام توسط موشکی از خانواده «صیاد» هدف را مورد اصابت قرار می‌دهد. این سامانه، از چهار بخش موشک و لانچر، رادار جست‌وجو و رهگیری، کابین کنترل آتش و فرماندهی و بخش‌های مانیتورینگ تشکیل شده. موشک «صیاد-۳» که در تیرماه سال گذشته خط تولید انبوه آن به بهره‌برداری رسید؛ آخرین عضو از خانواده موشک‌های صیاد تاکنون است که قابلیت شلیک از سامانه موشکی تلاش را دارد. این موشک بردبلند، قابلیت درگیری با اهداف ارتفاع بالا و حتی موشک‌های بالستیک را دارد.
«کمین-۲» به‌عنوان جدیدترین سامانه موشکی کشورمان در جریان رژه روز ارتش سال جاری در تهران رونمایی شد. این سامانه که درواقع، نمونه قابل‌حمل و ارتقاء‌یافته سامانه موشکی «مرصاد» است، قابلیت درگیری با انواع پرنده‌های بدون سرنشین و باسرنشین را در ارتفاع کم دارد. سامانه پدافندی «مرصاد» که از چهار بخش اساسی لانچر، رادارهای جست‌وجوگر، ردگیر اپتیکی و قسمت کنترل و فرماندهی تشکیل شده؛ قابلیت شناسایی اهداف از فاصله ۱۵۰کیلومتری و رهگیری اهداف از فاصله ۸۰کیلومتری را دارد. این سامانه، موشک توانمندی به‌نام «شاهین» دارد که قادر به انهدام اهداف در فاصله ۴۵ تا ۵۰کیلومتری‌ست و سیستم هدایت این موشک اصطلاحاً «بزن و فراموش کن» است. تمام اجزای سامانه «مرصاد» به‌صورت قابل‌حمل در سامانه پدافندی «کمین-۲» وجود دارد.
درکنار این سامانه‌ها به‌عنوان مهم‌ترین تسلیحات پدافندی کشور باقابلیت تحرک‌پذیری و جابه‌جایی؛ سامانه‌های دیگری همچون سامانه پدافندی رعد، طبس، حرز نهم، تور ام-۱ و ... نیز با قابلیت تحرک در سازمان رزم پدافند هوایی کشور موجود است. باتوجه‌به گسترش روزافزون تسلیحات ضد تشعشع هواپایه در دنیا، تحرک‌پذیری سامانه‌های پدافندی جهت دفاع مؤثر از آسمان و محفوظ‌ماندن از حملات ضد پدافند (SEAD) بسیار حائزاهمیت است.
محمد شلتوکی/ مهر