چندوچون قرنطینه به‌زبانِ ساده
جابه‌جایی در محدوده مشخص!
مدتی‌ست‌که با شیوع کرونا در کشور، واژه‌ای نامأنوس به‌گوش مردم می‌خورد که گاهی موجی از ترس و نگرانی را در بین آن‌ها ایجاد می‌کند؛ این واژه «قرنطینه» است. به‌گزارشِ آنا؛ اخبار ضدونقیض و متعددی از احتمال قرنطینه بعضی شهرها و مناطق در کشور طی سه‌هفته گذشته ردوبدل شده؛ اما قرنطینه به چه معناست؟
در فرهنگ «دهخدا» واژه قرنطینه چنین تعریف شده است: «قرنطینه جایی‌ست که در آن، مسافران و عابران را موردبازرسی قرار می‌دهند و از ورود بیماران جلوگیری به‌عمل می‌آورند؛ این کلمه، از واژه کاران‌تن (فرانسوی) گرفته شده است». کلمه قرنطینه در مفهوم وسیع‌تر و جامع‌تر، به محدودکردن حرکت و جابه‌جایی انسان و حیوانات سالم که درمعرض بیماری‌های واگیر قرار گرفته و درمواجهه‌با خطر جدی باشند، گفته می‌شود و هدف از آن، جلوگیری از انتقال و سرایت بیش‌تر بیماری‌های واگیر و مسری‌ست.
در همان ابتدای ورود کرونا به کشور، برخی کشورها در اقدامی پیشدستانه نسبت به قرنطینه ایران اقدام کردند. حرمت‌الله رفیعی (رئیس انجمن دفاتر مسافرتی و گردشگری کشور) روز یک‌شنبه ۴ اسفندماه 98 در گفت‌وگویی ازاین‌اقدام کشورهای دیگر پرده برداشت و گفت: «مسیرها به‌مقصد کشور ما بسته شده یا درحال‌بسته‌شدن است. به‌دلیل شیوع بیماری کرونا، ورود گردشگر از اروپا متوقف شده و عراق (که نزدیک‌ترین کشور ما بوده است و بیش‌ترین ارتباط سیاسی و قرابت را با این کشور داشته‌ایم) به‌همراه کویت، مرزهای خود را به‌روی ورود و خروج گردشگران از/به ایران بسته است. ترکیه هم اعلام کرده است که پروازهای خود از مقصد ایران را قطع کرده و مسافران از مبدأ ترکیه به ایران هم از سفر به کشورمان خودداری می‌کنند. چین و گرجستان و ارمنستان هم تقریباً راه را بسته‌اند».
با روند صعودی شیوع ویروس منحوس کرونا در کشور که البته در پایتخت به‌شدت نسبت به دیگر استان‌های کشور سرعت بیش‌تری داشت، موضوع قرنطینه استان تهران به‌عنوان یک طرح پیشنهادی در دستور ستاد ملی مبارزه با کرونا قرار گرفت و هریک از مسئولان، خواستار آن شدند که تردد در داخل و خارج استان تهران کنترل بیش‌تری شود. دراین‌خصوص، اظهارنظرهای بسیاری توسط مسئولان منتشر شد که خواستار قرنطینه‌شدن تهران برای قطع زنجیره شیوع گسترده ویروس کرونا بودند. شاید نخستین مقام مسئولی که درمورد احتمال قرنطینه تهران سخن گفت، محسن هاشمی (رئیس شورای اسلامی شهر تهران) بود. محسن هاشمی که روز ۴ اسفندماه 98 در یک برنامه زنده تلویزیونی گفت‌وگو می‌کرد؛ درارتباط‌با احتمال قرنطینه پایتخت به‌دلیل شیوع ویروس کرونا اظهار کرده بود که این‌موضوع باید ازسوی وزارت بهداشت پیگیری شود؛ اما اگر تعداد افراد مبتلا زیاد شود، حتماً این‌کار را انجام خواهند داد.
تاکنون حداقل پنج‌نفر از نمایندگان مجلس، جدا از هم تقاضای قرنطینه شهرهای کانون شیوع ویروس کرونا را داشته‌اند. محمدرضا نجفی (نماینده تهران) در نامه‌ای به رئیس‌جمهوری درخواست کرد تا مناطق آلوده را سریعاً قرنطینه و از اقشار آسیب‌پذیر حمایت کنند. شهروز برزگر (عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس شورای اسلامی) نیز درباره شیوع ویروس کرونا در پهنه کشور و چگونگی حفظ امنیت جانی و اقتصادی مردم گفت: «هنوز مشخص نیست منشأ ویروس کرونا چه بوده و از کجا شروع‌شده است؛ اما شکی در آن نیست که این ویروس، امروز جهانی شده و اکثر کشورها با این ویروس درگیر هستند. ساختار کرونا به‌گونه‌ای‌ست‌که سریع از فردی به فرد دیگر سرایت پیدا می‌کند و به‌گفته پزشکان؛ به‌سرعت درحال‌همه‌گیرشدن است». وی تصریح کرد: «در کشور ما در همان اول و به‌محض‌اینکه ویروس شناسایی شد، باید قرنطینه شهرهایی همچون قم که درگیر این بیماری بودند را در دستورکار قرار می‌دادند؛ اما متأسفانه قرنطینه نشد و به‌سرعت و با حجم وسیع در کل کشور پخش شد. می‌شد این اقدام را انجام داد و افرادی‌که درگیر بودند را تحت قرنطینه قرار داد». مسعود پزشکیان (عضو هیئت‌رئیسه مجلس شورای اسلامی) هم بااشاره‌به‌اینکه اعضای کمیسیون بهداشت و درمان مجلس با دعوت از وزیر بهداشت و کارشناسان مربوطه در صحن علنی، حدود سه‌ساعت جلسه‌ای را برگزار کردیم؛ گفت: «از روز اول باید قم قرنطینه می‌شد و باید با بیماری، قاطعانه برخورد می‌کردیم. وقتی بیماری درحال‌گسترش است و دیگران را مبتلا می‌کند، نباید اجازه دهیم تا عامل بیماری به‌راحتی در جامعه بگردد». او ادامه داد: «باید از روز اول با موضوع به‌طورقاطع برخورد صورت می‌گرفت؛ چین با قاطعیت ایستاد و منطقه ووهان را قرنطینه کرد و تدارکات و اقدامات لازم را انجام داد». علی مطهری (نماینده مردم تهران در مجلس شورای اسلامی) نیز دراین‌باره تأکید کرد: «طبق نظر متخصصان و تجربه‌ای که در چین رقم خورد؛ قرنطینه شهرها و کانون‌های آلوده درحال‌حاضر هم می‌تواند مفید باشد؛ ولی کار درست این‌بودکه همان‌زمان که ویروس کرونا در قم پیدا شد، قرنطینه این استان را شروع می‌کردند تا آلودگی به سایر نقاط کشور سرایت نکند». وی براین‌باور است که قرنطینه کانون‌های آلوده هنوزهم می‌تواند مفید باشد. نماینده مردم تهران در خانه ملت باتأکیدبراین‌مسئله که باید بررسی شود که چه عاملی مانع از قرنطینه قم درهمان‌روز اول آلودگی شده است، گفت: «باید مشخص شود چه‌کسانی با چه انگیزه‌ای مانع قرنطینه اولیه قم شدند. آیا وزارت بهداشت دراین‌باره کوتاهی کرده یا مقاومت‌هایی براساس عقاید عوام‌فریبانه و خرافی در شهر قم وجود داشته؟» غلامعلی جعفرزاده ایمن‌آبادی (نماینده مردم رشت در مجلس شورای اسلامی) بااشاره‌به وضعیت وخیم این شهر پس از شیوع گسترده ویروس کرونا در استان گیلان، بدون نام‌بردن از شخص یا نهادی، گفت: «شهر قم باید قرنطینه می‌شد و کسی‌که مانع این امر شد، ظلم بزرگی به کشور کرده است».
س‍ؤال دیگر اینکه اساساً قرنطینه چگونه انجام می‌شود؟ به‌جز راه‌های درمانی و رعایت بهداشت فردی، یکی از راه‌های غلبه بر این بحران ازطریق جلوگیری از شیوع آن، قرنطینه است. قرنطینه یا ایجاد محدودیت در ارتباطات انسانی، از راهکارهای باستانی برای جلوگیری از شیوع بیماری‌هاست که ریشه در سنت روم باستان و شهر ونیز دارد. به‌طورکلی برای غلبه بر شیوع کرونا، می‌توان گفت که قرنطینه در پنج سطح باید جریان پیدا کند:
1. قرنطینه خانگی که برای افراد سالم و بیمار یکسان است
2. قرنطینه افراد بیمار یا مشکوک به بیماری در منزل یا درمانگاه و تحت‌نظر پزشک
3. قرنطینه‌های مکانی مانند قرنطینه کشتی، باشگاه‌های ورزشی و پادگان‌ها
4. قرنطینه شهر یا استان آلوده
5. قرنطینه کشورهای آلوده
درحال‌حاضر، به‌نظر می‌رسد تنها در یکی،دو سطح؛ ازجمله قرنطینه برخی‌افراد آلوده در بیمارستان‌ها و همچنین قرنطینه خودخواسته شهری در برخی شهرهای ایران، سایر سطوح همچنان اجرا نشده است. سطح دیگری از قرنطینه، درباره اماکن مخصوصی انجام می‌شود. معمولاً بخش‌های عفونی و ایزوله در درمانگاه‌ها و اتاق‌های مخصوص در بیمارستان‌ها، قرنطینه پزشکی هستند؛ ولی در بحران اخیر، اماکن دیگری مانند پادگان‌ها هم قرنطینه شده‌اند. در جهان، کشورهای زیادی از قرنطینه به‌عنوان راهکاری برای غلبه بر شیوع کرونا استفاده کرده‌اند. قرنطینه یکی از راهبردهای غلبه بر بیماری کرونا از ابتدای پیدایش این بیماری عنوان می‌شود؛ به‌طوری‌که سازمان بهداشت جهانی اعلام کرده که چین تنها با قرنطینه بسیارسفت‌وسخت توانست بر بحران غلبه و شاخص سلامت خود را باردیگر مثبت کند. ایتالیا یکی از کانون‌های بحران کرونا در جهان است که تصمیم گرفت ۶۰میلیون‌نفر را قرنطینه کند. قرنطینه تیم‌های ورزشی هم چاره کار بحران کرونا در ایتالیا نبود و حتی بازیکن تیم ملی ما هم که مجبور به قرنطینه شده بود، نتیجه‌ای از آن نگرفت. وضعیت قرنطینه در شهر میلان نشان می‌دهد که رفت‌وآمد در خیابان‌های سوت‌وکور اندکی جریان دارد؛ اما مردم به‌شدت از بیمارشدن می‌ترسند. به‌جز چین و ایتالیا حتی کشورهای هم‌جوار ما نیز از قرنطینه شهری به‌عنوان راهکار اصلی مبارزه با شیوع کرونا استفاده می‌کنند؛ مثلاً در کشور عراق، قرنطینه شهر نجف، اقدامی درخورتوجه و شایسته عنوان شده است که امکان گسترش این بیماری مهلک را در شهرهای اطراف نجف به‌حداقل می‌رساند.
قرنطینه، تبعات اقتصادی زیادی دارد که مختص کشور ما نیست. مشاهدات نشان داده است که حتی قرنطینه یک محله در ایتالیا باعث شده است سهام ۱۱درصد سقوط کند؛ یعنی نمی‌توان قرنطینه کرد و شاهد رکود اقتصادی نبود. توجه به بحران مالی به‌وجودآمده برای اقشار فرودست در قرنطینه حتی ذهن دونالد ترامپ (رئیس‌جمهوری ایالات متحده آمریکا) را نیز به‌خود مشغول کرده است و او در توئیتی نوشته که درباره ضرروزیان کارگران قرنطینه‌شده فکری خواهد کرد. جامعه‌شناسان می‌گویند که موفقیت قرنطینه در ایران شرط‌وشروطی دارد؛ ازجمله‌آنکه مردم احساس کمبود و محرومیت اجتماعی نکنند؛ یعنی چیزی نزدیک به محال!
گزارش وزارت بهداشت نشان می‌دهد که تشویق مردم به «قرنطینه خانگی» توانسته در یک استان آلوده مانند گیلان تا ۴۰درصد از ابتلای به کرونا را کاهش دهد. مسئولان ارشد وزارت بهداشت معتقدند که باید به قرنطینه‌کردن شهرهای آلوده و قرنطینه کلیه مردم در خانه‌های خود به‌عنوان فازهای سوم و چهارم کنترل بحران فکر کرد. دراین‌باره، قرار بود درخصوص نحوه خلوت‌کردن خیابان‌ها و کاهش تردد غیرضروری در سطح شهر تهران تصمیماتی اتخاذ شده و به اطلاع عموم مردم برسد؛ همین موضوع گمانه‌زنی‌ها درمورد قرنطینه شهر تهران را تشدید کرد. با وجود همه گمانه‌زنی‌ها، دیروز مشاور وزیر بهداشت، درمان و آموزش پزشکی خبر قرنطینه تهران را تکذیب کرد. علیرضا وهاب‌زاده در صفحه توئیتر خود نوشت: «جلسه ستاد ملی مقابله با کرونا درحال‌برگزاری‌ست. همچنان هیچ تصمیمی برای قرنطینه تهران گرفته نشده و انتشار این اخبار، هدفی جز ایجاد نگرانی و هجوم مردم به مراکز خرید را درپی نخواهد ندارد». وی با انتشار عکسی از خبر منتشرشده در یک کانال گفت: خبرگزاری ایرنا اصلاً چنین خبری (مبنی‌بر قرنطینه تهران) منتشر نکرده است. حالا باید درانتظار نشست و دید که تصمیم مسئولان برای برون‌رفت از بحران شیوع کرونا چه خواهد بود و کدام‌یک از سطوح قرنطینه را درپیش خواهند گرفت؟ البته روز شنبه در جلسه ستاد ملی مقابله با کرونا به‌صورت ویدئوکنفرانس برگزار شد؛ رئیس‌جمهوری درپاسخ‌به پیشنهاد وزیر بهداشت برای تصویب مصوبه کنترل تردد در ۱۱ استان کشور، این پیشنهاد را برای کنترل بیماری مفید ارزیابی کرد و گفت: «باید دقت کنیم نقاط کنترل در استان‌ها کاملاً مشخص باشد و تیم‌های کنترل‌کننده به‌گونه‌ای عمل کنند که مشکلاتی نظیر ترافیک در راه‌ها ایجاد نشود و قبل از اقدام، به مردم اطلاع‌رسانی شود»؛ امری‌که البته شکل قرنطینه ندارد.