نگاهی متفاوت به سند راهبردی ۲۵ساله ایران و چین
میان‌بُری برای عضویت تهران در شانگهای
کارشناسان براین‌باورندکه دهه دوم قرن بیست‌ویکم به‌سبب تحولاتی که در هندسه نوین قدرت ایجاد شده، آرام‌آرام قدرت از غرب به شرق درحال‌تغییر است و به‌این‌دلیل، اتحادیه‌های منطقه‌ای در شرق جغرافیایی روزبه‌روز درحال‌گسترش بوده و همان‌طورکه در دهه‌های ۶۰، ۷۰ و ۸۰ در دو سوی آتلانتیک اتحادیه‌های منطقه‌ای مانند «اتحادیه اروپا» شکل گرفت، اکنون در شرق نیز همین اتفاق درحال‌وقوع است. به‌گزارش باشگاه خبرنگاران جوان؛ حسن عابدینی؛ کارشناس مسائل بین‌الملل گفت که یکی از اتحادیه‌های پرقدرت که می‌تواند در آینده هندسه نوین قدرت جهانی مؤثر واقع شود، «شانگهای» است. او همچنین معتقد است این‌موضوع که تحریم‌های اقتصادی آمریکا بر ضد چین، روسیه و ایران اعمال می‌شود، خودبه‌خود موجب نزدیکی این کشورها به یکدیگر می‌شود و از حالت ائتلاف موقت، به یک اتحاد راهبردی می‌رسند؛ پس باید منتظر باشیم که در آینده روابط کشورهای رقیب آمریکا روزبه‌روز تنگاتنگ‌تر شود.
سال ۲۰۰۸ برای نخستین‌بار ایران عضویت در «سازمان همکاری‌های شانگهای» را درخواست کرد؛ اما این روند تا سال ۲۰۱۵ به‌دلیل تحریم‌های «سازمان ملل متحد» علیه ایران متوقف شد. اگرچه تحریم‌ها درپی امضای «توافق هسته‌ای» لغو شدند؛ اما مشکلات دیگری بروز کرد که مانع از تحقق تلاش ایران برای عضویت در این سازمان شد. عابدینی درمورد احتمال عضویت ایران در «سازمان همکاری‌های شانگهای» گفت که بهترشدن روابط کشورهای رقیب آمریکا با یکدیگر به‌دلیل شرایط بین‌الملل و فشارهای ظالمانه‌ای‌ست که واشینگتن به رقبای خود وارد می‌کند؛ لذا بعید به‌نظر نمی‌رسد که ایران به عضویت دائم شانگهای دربیاید. شعیب بهمن؛ کارشناس مسائل بین‌الملل نیز دراین‌باره می‌گوید که در سال‌های اخیر که بحث عضویت ایران در «سازمان همکاری‌های شانگهای» مطرح است، همواره موافقت و مخالفت کشورهای مختلف با این روند، یکی از مباحثی بود که به‌ویژه در بحبوحه اجلاس سران این سازمان مطرح شده. او براین‌باور است که طی سال‌های اخیر، روسیه به‌عنوان یکی از قدرت‌های بزرگ عضو «سازمان همکاری‌های شانگهای» از عضویت ایران علناً و آشکارا حمایت کرده است؛ ولی چنین اقدامی ازسوی چینی‌ها انجام نشده بود و برخی از گمانه‌زنی‌ها هم وجود داشت مبنی‌براینکه چینی‌ها به‌دلایل مختلف، در شرایط فعلی، تمایلی به عضویت ایران در این سازمان ندارند. بهمن عقد، سند راهبردی بین ایران و چین را عاملی برای حمایت پکن از عضویت تهران در سازمان شانگهای می‌داند و می‌گوید که امضای چنین سندی، نویدبخش روابط مستحکم میان دو طرف است؛ پس می‌توان انتظار داشت که با امضای این سند، چینی‌ها از عضویت ایران در «سازمان همکاری‌های شانگهای» حمایت کنند و مانع چندانی برای ایران وجود نداشته باشد. همچنین به‌گفته رضا میرطاهر؛ کارشناس مسائل بین‌الملل، «سازمان همکاری‌های شانگهای» سازمانی میان‌دولتی‌ست که در سال ۲۰۰۱ توسط چین، روسیه، قزاقستان، قرقیزستان، تاجیکستان و ازبکستان برای همکاری چندجانبه امنیتی، اقتصادی و فرهنگی پایه‌گذاری شد. بعدازآن نیز کشورهایی نظیر ایران، مغولستان، پاکستان، هند، افغانستان و بلاروس به‌عنوان عضو ناظر به این سازمان پیوستند. میرطاهر می‌گوید که عضویت هندوستان و پاکستان به‌عنوان عضو اصلی «سازمان همکاری‌های شانگهای» در سال ۲۰۱۵ موردتائید قرار گرفت و سال ۲۰۱۷ در اجلاس سران کشورهای عضو این سازمان در کشور قزاقستان به‌تصویب رسید. در ابتدا، هدف از پایه‌گذاری این سازمان، مبارزه و مقابله با تروریسم و قاچاق مواد مخدر و برقراری موازنه در برابر نفوذ آمریکا و ناتو در منطقه بود. او همچنین براین‌باور است که مهم‌ترین هدف اولیه تشکیل این سازمان، توجه به مسائل امنیتی بود؛ اما بعد از پیوستن اعضای جدید به آن، کارکرد این سازمان تغییر کرد و ابعاد اقتصادی، تجاری، اجتماعی و فرهنگی نیز موردتوجه اعضاء قرار گرفت. «سازمان همکاری‌های شانگهای» بعدازآنکه از نهادی امنیتی به سازمان جهانی تبدیل شد، ایران را به‌عنوان عضو ناظر خود پذیرفت. ایران در سال‌های متمادی درخواست خود را برای عضویت دائم در این سازمان مطرح کرده. این کارشناس مسائل بین‌الملل خاطرنشان ساخت که چین، روسیه، قزاقستان، قرقیزستان، تاجیکستان، ازبکستان، پاکستان و هند؛ اعضای اصلی و کشورهای ایران، مغولستان، افغانستان و بلاروس به‌عنوان اعضای ناظر این سازمان در این نشست حضور دارند. درواقع، کشورهای مهمی از آسیای جنوبی، آسیای مرکزی، آسیای شرقی و اوراسیا، از اعضای «سازمان همکاری‌های شانگهای» هستند. حسن هانی‌زاده؛ کارشناس مسائل بین‌الملل هم معتقد است که شانگهای، نیمی از اقتصاد چرخشی جهان را دراختیار دارد. او شانگهای را چیزی شبیه «اتحادیه اروپا» قلمداد کرد و گفت: «این سازمان، خلاف اتحادیه اروپا که مسائل سیاسی در آن مطرح است، به مسائل اقتصادی و امنیتی توجه بیشتری می‌کند؛ درنتیجه، اگر پیش‌نویس سند راهبردی ۲۵ساله به توافق نهایی برسد، قطعاً ایران در سازمان شانگهای به‌صورت رسمی ورود می‌کند». عابدینی؛ کارشناس مسائل درمورد مزایای عضویت ایران در این سازمان، توضیح داد: «اتحادیه شانگهای به‌دلیل جمعیت، سرمایه و توان اقتصادی که دربرمی‌گیرد، از اهمیت خاصی برخوردار است؛ چراکه یک اقتصاد جهانی مانند چین در آن عضویت دارد. این اتحادیه ازجهت فناوری بسیار پرقدرت است و دست‌کم دو عضو دائم شورای امنیت؛ یعنی روسیه و چین در آن هستند. ازاین‌رو، در حوزه تصمیم‌گیری‌های بین‌المللی هم بسیارتأثیرگذار است». او همچنین می‌گوید که شانگهای، جغرافیای گسترده‌ای را شامل می‌شود؛ البته آمریکا و غرب هرچه تلاش کردند زمینه برای فشار به رقبای خود را فراهم کنند، نشد و برعکس، منجر به نزدیک‌ترشدن این رقبا به یکدیگر شدند. عابدینی تأکید کرد که عضویت ایران در شانگهای می‌تواند در رونق اقتصادی، ازبین‌بردن انحصار دلار در مبادلات جهانی و گسترش همکاری‌های اقتصادی، سیاسی، فرهنگی، دیپلماتیک، گردشگری و حمل‌ونقل مؤثر واقع شود و اگر شرایط دنیا به گونه دیگری تغییر نکند، این چشم‌انداز می‌تواند جامه واقعیت به خود بپوشد. بهمن؛ کارشناس مسائل بین‌الملل هم بابیان‌اینکه عضویت کشورمان در «سازمان همکاری‌های شانگهای»؛ هم به‌نفع ایران و هم به‌نفع این سازمان است، گفت که ایران به عضویت یک سازوکار مهم منطقه‌ای درمی‌آید که این سازوکار ازجهت جمعیت، جغرافیا و کشورهای عضو می‌تواند برایمان اهمیت زیادی داشته باشد. برای سازمان شانگهای نیز ازاین‌حیث اهمیت دارد که ایران، یک بازیگر در عرصه بین‌المللی‌ست است و موقعیت جغرافیایی تهران می‌تواند این سازمان را به آب‌های خلیج فارس و منطقه خاورمیانه متصل کند؛ بنابراین، در آینده با استقبال چینی‌ها هم مواجه خواهد شد. درمجموع می‌توان گفت که ورود ایران در شانگهای به‌دلیل حضور کشورهای بزرگی در این سازمان می‌تواند بسیارمهم باشد؛ زیرا این سازمان به‌عنوان یک بلوک اقتصادی قدرتمند در برابر هژمونی آمریکا ایستادگی می‌کند و حضور ایران در این سازمان می‌تواند مزایای بسیاری به‌لحاظ اقتصادی داشته باشد. بااستنادبه باور کارشناسان؛ ازجمله حسن هانی‌زاده، به‌نظر می‌رسد که اگر ایران سند راهبردی همکاری ۲۵ساله با چین را امضاء کند، قطعاً به‌دلیل نفوذی که چین در شانگهای دارد، می‌تواند در آینده رسماً عضو این سازمان شود و مزایای بسیاری را به‌لحاظ کاهش تعرفه‌های گمرکی و گردش آزاد تجاری؛ آن‌هم بی‌اینکه این گردش اقتصادی از چرخه بانک‌های اروپا و آمریکا بگذرد، کسب کند. او درعین‌حال، یکی از مزایای حضور و به‌رسمیت‌شناختن ایران در شانگهای را احیاء و بازسازی «جاده ابریشم» دانست و تصریح کرد: «این عضویت می‌تواند تمام اعضای شانگهای را دربربگیرد؛ لذا مزایای اقتصادی بالایی در به‌رسمت‌یافتن ایران وجود خواهد داشت که منافع آن به‌سود ملت کشورمان خواهد بود». عابدینی؛ کارشناس مسائل بین‌الملل نیز گفت؛ به‌نظر می‌رسد آمریکا تنها کشور مخالف شکل‌گیری اتحادیه‌هایی مانند شانگهای است؛ چراکه واشینگتن معتقد است درصورت شکل‌گیری چنین اتحادیه‌های پرقدرتی، توان اقتصادی آن‌ها کاهش پیدا می‌کند. همچنین تنها حامی خروج انگلیس از اتحادیه اروپا واشینگتن بود؛ بنابراین، تنها موضوع در عضویت ایران در شانگهای، کارشکنی‌های آمریکاست و آن‌ها سعی می‌کنند ازطریق فشارآوردن به برخی از حلقه‌های نازک دراین‌زمینه اقدام کند؛ اگرچه زیاد نمی‌تواند تعیین‌کننده باشد. بهمن؛ کارشناس مسائل بین‌الملل بااشاره‌به مخالفین عضویت ایران در «سازمان همکاری‌های شانگهای» گفت که همه کشورها تلاش می‌کنند زمینه را برای بزرگ‌تر و قدرتمندترشدن «اتحادیه شانگهای» فراهم کنند. در مدتی که ایران به‌عنوان عضو ناظر در این اتحادیه عمل می‌کند، مخالفت خاصی ازسوی اعضای شانگهای مشاهده نشده است. او بااشاره‌به کشورهایی که از عضویت ایران در این سازمان مخالفت می‌کنند، خاطرنشان ساخت که در سال‌های گذشته، این مخالفت‌ها تغییر کرده است؛ چراکه عضویت در «سازمان همکاری‌های شانگهای» باید با اجماع همه کشورهای عضو صورت بگیرد؛ درنتیجه، اگر یک کشور مخالفت کند، رأی آن کشور به‌عنوان «رأی وتو» شناخته خواهد شد. بهمن درادامه گفت که اگرچه در سال‌های گذشته، برای عضویت ایران در شانگهای رأی‌گیری آشکار نشده است؛ اما به‌نظر می‌رسد تاجیکستان و ازبکستان در دو دوره اخیر، نقش مهمی در عدم عضویت کامل ایران در سازمان همکاری شانگهای داشتند. درواقع، بخشی از رأی منفی آن‌ها شاید به‌دلیل مناسبات کم‌رنگی بود که در سال‌های اخیر بر روابط ایران با این کشورها حاکم بوده و بخش دیگر هم شاید به‌دلیل پیروی آن‌ها از قدرت‌های بزرگ‌تر است. این کارشناس مسائل بین‌المللی گفت که اگر روسیه و چین درمورد عضویت ایران در «سازمان همکاری‌های شانگهای» اجماع داشته باشند، قطعاً چنین اتفاقی در آینده اتفاق خواهد افتاد؛ تاکنون روس‌ها حمایت می‌کردند؛ اما چینی‌ها به‌دلایل مختلف، خیلی از این‌مسئله استقبال نمی‌کردند؛ مثلاً موضوع تحریم‌ها علیه ایران را مطرح می‌کردند و معتقد بودند که در وهله نخست باید تحریم‌ها علیه تهران لغو شود یا مباحث دیگری را در حوزه مسائل منطقه‌ای مطرح می‌کردند. بااین‌حال، به‌نظر می‌رسد که با پیشبرد سند راهبردی میان تهران و پکن، موضع چینی‌ها تغییر کند و آن‌ها نیز از عضویت ما، در «سازمان همکاری‌های شانگهای» حمایت کنند.