زخمی که مرزنشینان را تهدید می‌کند
جنگ‌ها اثرات زیست محیطی ماندگاری دارند که در پی گذشت زمان تاثیرات مخرب ثانویه آن در خاک بیشتر از قبل می‌شود، خاکی که اهالی آن از بسترش تغذیه خود را فراهم کرده و از آب‌های درونش بهره می‌جوید. با این اوصاف چه بر سر ساکنان خاک‌های آلوده زمان جنگ خواهد آمد که بر سرش گلوله بارانی از مواد شیمیایی شده و حال این روزهای خاک سردشت آذربایجان غربی که نزدیکی مرز ایران و عراق واقع شده گویای واضح این ادعاست. آلودگی خاک در کشور ما ناشی از عملیات جنگ بوده و قبل از این اتفاق، ایران سابقه‌ای از آلودگی‌های خاک را نداشته و آلودگی خاک سردشت، یادگاری حملات شیمیایی صدام است. کارشناسان می‌گویند: خاک سردشت هنوز آلوده به گازهای شیمیایی است و سروش مدیر پیشین دفتر آب و خاک سازمان حفاظت محیط زیست در این باره می‌گوید: متاسفانه در سال‌های اخیر مطالعاتی روی خاک‌های سردشت انجام نشده که براساس آن بتوانیم بگوییم اکنون مواد شیمیایی در خاک سردشت وجود دارد یا نه ولی آنچه مسلم است ماندگاری طی چرخه 100ساله عمر خود و تبدیل آن از یک ماده به ماده دیگر است.
از پایداری 100 ساله مواد شیمیایی تا خطرناک‌تر شدن‌شان
نقاط زیادی از خاک‌های مرزی کشورمان در زمان جنگ تحمیلی از سوی صدام مورد حمله شیمیایی قرار گرفت و هدف از استفاده از این نوع مواد در سلاح جنگی اثر گذاری و تخریب بیشتر و حتی ماندگاری طولانی این مواد نابود کننده در طبیعت بود. مدبری کارشناس آب و خاک در این خصوص می‌گوید: گازهای خردل و شیمیایی بیش از 100 سال در خاک پایداری داشته و با گذشت زمان و تبدیل شدن از ماده‌ای به ماده دیگر خطرناک‌تر از ماده اولیه خواهند بود. پس با این اوصاف پایداری 100 ساله و خطرناک شدن مواد شیمیایی ناشی از حملات جنگ تحمیلی در خاک‌های ایران، همچنان خاک‌های مرزی ما آلوده و خطرناک‌تر از قبل است. اثرات شیمیایی جنگ تحمیلی تنها در آلودگی خاک خلاصه نمی‌شود بلکه این مواد‌های شیمیایی با اثرات ماندگاری بالا و خطرناک‌تر شدن‌شان، چرخه زیستی انسان و حیات‌شان را نیز به شدت تهدید می‌کند. مدبری مدیر سابق دفتر آب و خاک سازمان محیط زیست در این‌باره می‌گوید: در تمام مناطقی که عملیات مختلف جنگی اتفاق افتاده هنوز هم اثرات جنگ باقی است و مواد شیمیایی ناشی از سلاح‌های جنگی در این نقاط قابلیت تبدیل شدن به گازی را دارد که با قرار گرفتن در معرض تنفس می‌تواند برای انسان و گیاه خطرساز باشد. وی افزود: این مواد شیمیایی نهفته در خاک حتی می‌تواند از طریق گیاه و آب وارد چرخه زیستی انسان‌ها و سایر موجودات شده و تهدیدات زیادی را برای آن‌ها به ارمغان آورد.
پایش خاک به خواب رفته است
پایش و بررسی خاک که از وظایف سازمان محیط زیست است که مدت‌هاست در مناطق جنگلی با علم به آلوده بودن آن‌ها و خطرساز بودنش به خواب رفته است و آخرین پایش و بررسی خاک‌های مناطق جنگلی به سال 85 تا 88 برمی‌گردد و از آن زمان تاکنون این فعالیت‌ها متوقف شده است. برخی مناطق جنگلی هنوز به طور کامل پاکسازی نشده و از طرفی آلوده بودن خاک‌های این مناطق و نبود کنترل و پیشگیری از روند روبه‌رشد این مواد شیمیایی در بستر خاک بعد از گذشت زمان می‌تواند دردسری بیافریند که با هزینه بسیار زیاد هم نتوان کنترلش کرد یا وقتی کار از کار گذشت چه می‌توان کرد؟. لادن رضی دفتر آب و خاک سازمان حفاظت محیط‌زیست در این خصوص می‌گوید: با وجود این‌که آلودگی خاک سردشت جزو اولویت‌های سازمان حفاظت محیط زیست بوده اما ما نمی‌توانیم مستقیما وارد عمل شویم و این کار باید در قالب فعالیتی مشترک با وزارت دفاع و نیروهای مسلح باشد. رضی ادامه داد: هنوز در مناطق اصلی مدنظر ما پاکسازی به طور کامل انجام نشده تا بتوانیم به شکل مستقیم و راسا اقدام به پایش را شروع کنیم.
خاک سردشت در انتظار بهبودی
با توجه به حساسیت آلودگی خاک سردشت و باقی نقاط مرزی همچنان رسیدگی به این مسأله در کشاکش نهادهای مسئول باقی مانده و چشم انتظار دستی است که گره سردرگم بهبود وضعیتش را بگشاید.