واکاوی نوسانات ارزی در دهه 90
تغییر در نرخ ارز و نوسان این‌نرخ در دوره‌های مختلف و با سیاست‌گذاران گوناگون در اقتصاد ایران رخ داده؛ فارغ از بررسی دلایل افزایش نرخ ارز که به سیاست‌های اقتصادی دولت‌ها بازمی‌گردد، می‌توان تحریم‌ها و عامل انتظار عمومی از افزایش قیمت‌ها را جمله دلایل این اتفاق در اقتصاد کشور دانست. طبق تغییرات میانگین نرخ ارز در ماه‌های فروردین تا اسفند از 10سال‌گذشته، نرخ ارز هرسال از ماه مهر تا دی افزایش قابل‌توجه داشته و پس از دی‌ماه کمی کاهش می‌یابد اما به نقطه قبل برنمی‌گردد. این‌مسئله را می‌توان به پایان سال میلادی و تسویه‌حساب‌های حواله‌ای خارج‌ازکشور مرتبط دانست. البته ارسال بودجه سال بعد به مجلس ازسوی دولت و مشخص‌شدن سیاست‌های دولت در سال بعد نیز دراین‌موضوع بی‌تأثیر نبود. به‌گزارش فارس؛ در سال‌های گذشته به‌ویژه بعد از ورود ارز ۴۲۰۰تومانی به اقتصاد ایران، افزایش نرخ ارز به‌شدت در کشور رخ داده به‌گونه‌ای‌که مرداد ۹۷ قیمت دلار ۹۳۰۰تومان بود و خرداد ۱۴۰۰ به حدود ۲۴هزارتومان و شهریور همان‌سال به ۲۷۵۰۰تومان رسید؛ دراین‌دوره سقف قیمتی نیز وجود داشته به‌گونه‌ای‌که از ابتدای ۹۹ تا مهر همان‌سال یعنی ظرف مدت شش‌ماه نرخ دلار در بازار غیررسمی از ۱۵هزارتومان به ۳۲هزارتومان و نرخ حواله دلار از ۱۳.۵۰۰تومان به ۲۷هزارتومان در مهرماه رسید. بررسی تغییرات نرخ ارز در دهه ۹۰ نشان می‌دهد سیاست‌های بانک مرکزی وقت برای کنترل نرخ ارز چندان موفق نبوده است؛ نوسان ۳۰۰درصدی نرخ ارز در ابتدای دهه ۹۰ بررسی قیمت دلار در ۱۰سال‌گذشته نشان می‌دهد در سال ۹۰ با تشدید شایعات درمورد محدودیت درآمدهای نفتی به‌دلیل گسترش تحریم‌ها، نرخ ارز افزایش یافت. نرخ غیررسمی ارز در پایان ۱۳۸۹ معادل ۱۰۳۳تومان بود اما در پایان اسفند ۹۰، قیمت ارز بازار آزاد ایران ۱۸۹۲تومان تعیین شد به‌این‌معناکه قیمت دلار سال ۹۰ و نرخ ارز غیررسمی، ۸۳درصد افزایش یافت. حداکثر افزایش قیمت مربوط به دی‌ماه 90 و ۱۸درصد بوده. شوکی که در سال ۹۰ به اقتصاد ایران وارد شد، در سال بعدش نیز ادامه یافت و در تابستان ۹۱ نرخ ارز از حدود ۱۸۰۰تومان در تیرماه به حدود ۲۳۰۰تومان افزایش یافت. افزایش ناگهانی بعدی نرخ ارز در مهر ۹۱ اتفاق افتاد که دراین‌ماه نرخ ارز نزدیک به ۹۰۰تومان بالا رفت و به ۳۱۸۲تومان رسید. البته در سال ۹۱ دامنه نوسانات نرخ ارز بسیاربالا بود و ارزش دلار به ۴۰۰۰تومان رسید؛ اما پس از آن‌زمان کاهش یافت و در سال ۹۱ بین ۳۰۰۰ و ۳۱۰۰تومان نوسان داشت. تغییرات نرخ ارز در سال‌های میانی دهه ۹۰ در فروردین ۹۳ نرخ ارز ۳۰۹۹تومان بود و پایان آذر همان‌سال این‌رقم از ۳۵۰۰تومان فراتر رفت؛ اما در بهمن و اسفند مجدد کاهش یافت و به ۳۳۹۳تومان رسید. در سال ۹۴ نیز وضعیت به‌همین‌منوال بود و تا مرداد قیمت دلار در محدوده ۳۳۰۰تومان قرار داشت؛ اما در شهریور به ۳۴۰۰تومان می‌رسد و این‌روند در مهر، آبان، آذر و دی ادامه دارد و به ۳۶۷۳تومان افزایش می‌یابد. این‌رقم همچنان ۱۲۹تومان بیشتر از سال ۱۳۹۳ است. قیمت دلار دراین‌سال‌ها به‌دلیل افزایش حجم اخبار مثبت درخصوص برجام در همین محدوده نوسان داشت و در ابتدای سال ۹۷ بین ۴۵۰۰ تا ۵۰۰۰تومان نوسان می‌کرد. با خروج آمریکا از برجام رشد قیمت ارز به‌شدت صعودی شد و تا 9000تومان برای هردلار در اواسط ۹۷ رسید. با تغییر رئیس‌کل بانک مرکزی، قیمت دلار با رشدهای عجیب همراه شد. نرخ ارز از حدود 9155تومان در ۳ مرداد ۹۷، طی ۲.۵سال با رشد شگفت‌انگیز ۲۴۸درصدی به ۳۱هزار و ۸۵۶تومان تا اواخر مهر 99 رسیده؛ گرچه در ماه‌های پایانی دولت دوازدهم نرخ دلار تا کانال ۲۷هزارتومان کاهش یافت. به‌عبارتی، در دولت دوم روحانی گرچه سطح قیمت دلار در سال ۱۳۹۸ بالا رفت اما از نوسان آن کم شد. میانگین قیمت اسکناس آمریکایی در سال ۹۸ نزدیک به ۱۳هزارتومان رسید درحالی‌که متوسط قیمت دلار در سال ۹۹، حدود ۲۳هزارتومان بود؛ بنابراین قیمت دلار حدود ۸۰درصد در سال ۹۹ بالا رفت. بررسی متوسط قیمت دلار در سال ۱۴۰۰ درمقایسه‌با سال ۱۳۹۹ حکایت از رشد بیش از 2000تومانی قیمت دلار در سال ۱۴۰۰ دارد. متوسط نرخ ارز در سال گذشته در کانال ۲۷هزارتومان بوده است. در ۱۴۰۱ و با تغییر رویکردها در بانک مرکزی نرخ ارز رشد اندکی داشته و در دو برهه زمانی مختلف به‌دلایلی نظیر اغتشاشات در کشور و فشار آمریکا به کشور امارات برای تسویه‌نکردن حواله‌های ارزی، نرخ ارز با جهش مواجه شده اما بانک مرکزی دراین‌دوره نیز با تدابیری توانسته این‌نرخ را تاحدودزیادی کنترل کند. قیمت دلار در بازار آزاد در مدت ۵۹ماه ریاست محمود بهمنی در بانک مرکزی مجموعاً ۲۲۷.۲درصد گران شد که معادل متوسط ماهانه ۳.۸۵درصد می‌شود. دوره ریاست ولی‌الله سیف بر بانک مرکزی مانند بهمنی، ۵۹ماه بود؛ دراین‌مدت قیمت دلار در بازار آزاد ۱۵۵.۲درصد افزایش یافت؛ معادل متوسط ماهانه ۲.۶۳درصد. عبدالناصر همتی ۳۴ماه ریاست بانک مرکزی را داشت. در دوره او نرخ ارز ۱۷۷.۶درصد گران شد که معادل ماهانه ۵.۲۲درصد بود. اکبر کمیجانی مدت کوتاهی رئیس بانک مرکزی بود. در چهارماه دوره ریاست وی که هم‌زمان با پایان دولت دوازدهم و انتقال دولت بود، نرخ ارز ۲۰.۴درصد گران شد تا متوسط ماهانه ۵.۱درصدی به‌نام وی ثبت شود. علی صالح‌آبادی در ۱۵ ماه ریاست خود بر بانک مرکزی عملکرد موفق‌تری داشته است. دراین‌مدت نرخ ارز ۴۰درصد رشد داشته که به‌صورت متوسط می‌توان گفت ماهانه متوسط ۲.۶درصد رشد نرخ ارز را شاهد بوده‌ایم. کامران رحیمی؛ کارشناس اقتصاد ایران درباره عملکرد دولت‌های مختلف درباره افزایش نرخ ارز می‌گوید: امروز کسانی‌که رکورددار نرخ تورم در ۶۳سال‌اخیر و رکورددار بزرگ‌ترین جهش نرخ ارز در ۴۰سال‌اخیر هستند، مدعی معیشت مردم شده‌اند. وی ادامه داد: ادامه تخصیص ارز ۴۲۰۰تومانی بزرگ‌ترین اشتباه دولت گذشته بود که نه‌تنها موجب کاهش قیمت‌ها نشد بلکه رانت عظیمی را نیز بین برخی افراد توزیع کرد. همین‌مسئله باعث شد نه‌تنها معیشت مردم تقویت نشد بلکه بخش عمده موضوعات ریزودرشت برای کشور ایجاد شود. این کارشناس اقتصادی تأکید کرد: در دوره‌های مختلف بانک مرکزی، افزایش نرخ ارز و تورم وجود داشته است؛ اما برخی با گره‌زدن معیشت مردم به موضوعات دیگر مانند FATF در‌پی فرافکنی بوده و همین‌مسئله نیز موجب شده تا افزایش‌های بی‌رویه قیمت ارز در دوره مدیریت خود را نبینند.