به‌بهانه انتشار آنلاین رمان «خیابان الزهرا»
رمان آنلاین؛ احیای یک سنت ادبی
شاید زمانی که «میگل د سروانتس» داستان «دن کیشوت» را در ۱۶۰۵ در یکی از زندان‌های اسپانیا نوشت و در مادرید منتشر کرد، گمان نمی‌کرد نخستین رمان جهان را به‌طرزی نو نوشته است. وقتی با استقبال مخاطب روبه‌رو شد، جلد دوم آن‌را هم نوشت و به‌چاپ رساند. بر‌خلاف آثار ادبی پیشین که برای بخش خاصی از جامعه تولید می‌شد، رمان آمده بود که صدای توده مردم باشد. ارتباط دوسویه مخاطب و داستان از اولین رمان، روی خود را عیان کرد و این‌رابطه با ظهور پدیده چاپ و شکل‌گیری روزنامه و مجله جدی‌تر هم شد. با‌توجه‌به گران‌بودن محصولات چاپی، ناشران کوشیدند آثار بزرگ را در نسخه‌های ارزان‌تری به‌نام جزوه به دست مخاطب برسانند؛ به‌‌دنبال‌آن کم‌کم داستان‌های دنباله‌دار رونق گرفت. بسیاری از آثار مشهور ادبی، اول‌بار به‌صورت نسخه‌های ماهانه یا هفتگی، در مجلات یا روزنامه‌ها منتشر شد. برخی از مجلات مثل «دی گارتنلاوب» شمارگانی معادل ۳۸۲هزار‌نسخه داشت که انگیزه‌ای مهم در نویسندگان جهت انتشار اثر در مطبوعات ایجاد می‌کرد. «یادداشت‌های پیکویک» اثر چارلز دیکنز در ۱۸۳۶ به‌شیوه دوره‌ای به‌چاپ رسید و با استقبال زیادی روبرو شد. «سه تفنگدار» و «کنت مونت-کریستو» از الکساندر دوما نیز از ابتدا به‌صورت دنباله‌دار در مطبوعات منتشر شد. سنت ادبی انتشار فصل‌به‌فصل و دنباله‌دار به روسیه هم رسیده بود و کسانی نظیرِ فئودور داستایفسکی هم اغلب از‌این‌راه امرار‌معاش می‌کردند. وی به‌سبب بدهی و قراردادی که با روزنامه داشت ناچار شد رمان «قمارباز» خود را در مدت ۲۶روز تمام کند تا به‌نوبت انتشار آن روزنامه برساند؛ حتی یکی از دلایل پاگرفتن قالب داستان کوتاه نیز مطالبه روزنامه‌ها بود تا به نیاز مخاطبان خود به آثار داستانی پاسخ دهند. امروزه با تغییرات صورت‌گرفته در ساحت زندگی، سنت داستان‌های دنباله‌دار از روزنامه و مجلات ادبی به صفحات مجازی کوچیده است؛ نویسندگانی که می‌کوشند با مخاطبشان ارتباطی مستقیم‌تر برقرار کنند، با برنامه‌ریزی منظم، رمان خود را روزانه یا هفتگی پیش‌روی مخاطب می‌گذارند. این‌شکل از ارائه داستان، شیوه‌ای مرسوم در عصر حاضر است و به رمان آنلاین (Online Novel) یا داستان وب (Webfiction) مشهور است. قرن ۲۱ سبب شد تا داستان‌های دنباله‌دار موسوم به «مانگا» در ادبیات ژاپنی که اساس اقتباس‌های انیمه‌ای‌ست از محبوبیت فراوانی برخوردار شود؛ به‌صورتی‌که ساخت و هزینه‌کردن برای هر انیمه در‌گروی اقبال به مانگای آن است. رمان آنلاین در ادبیات داستانی فارسی نیز دارای سابقه است. رضا قاسمی در ۱۳۸۱ رمان «دیوانه و برج مونپارناس» را به‌صورت فی‌البداهه و زیر چشم خوانندگان به‌مدت ۴۲شب (هر‌شب یک‌قسمت) روی سایت شخصی خود نوشت. «وردی که بره‌ها می‌خوانند» روایت بازنویسی‌شده همان داستان است. چیستا یثربی نیز در سال‌های ۱۳۹۴ و ۱۳۹۵ رمان‌های «پستچی» و «او؛ یک زن» را به‌صورت بخش‌بخش در صفحات مجازی خود منتشر کرد و مخاطبان زیادی هم به‌دست آورد. اکنون نیز دو سایت ایرانی پلتفرمی برای نویسندگان علاقه‌مند به انتشار دنباله‌دار رمان فراهم کرده است. افزون‌بر انتظام در نوشتن؛ مهم‌ترین مزیت رمان آنلاین، مشارکت واقعی مخاطب در خوانش است. هرمنوتیک عملی در‌این‌شکل از ارائه رمان صورت می‌گیرد و مخاطب می‌تواند بازخوردهای خود را حین آفرینش رمان و نه پس‌از‌آن در‌اختیار نویسنده قرار دهد. در رمان آنلاین ارتباط نویسنده و مخاطب صورتی واقعی‌تر به‌خود می‌گیرد و امکان تعامل سازنده را فراهم می‌کند. اینجا دیگر مخاطب یک مصرف‌کننده صرف نیست و می‌تواند بدل به کنشگری فعال شود.
با گذشت کمتر از یک‌ماه از آغاز عملیات طوفان‌الاقصی، «بهزاد دانشگر»؛ از نویسندگان فعال ادبیات داستانی تصمیم به خلق یک رمان آنلاین با نام «خیابان الزهرا» برای مخاطب نوجوان گرفته است. این رمان به ماجرای غزه و اسرائیل می‌پردازد و شروع داستان از هفتم اکتبر ۲۰۲۳؛ زمان آغاز عملیات است. انتشار آن از تاریخ ۱۷ آبان ۱۴۰۲ به‌صورت روزانه آغاز شده. «خیابان الزهرا» واکنشی سریع و ادبی به اتفاقات اخیر در نوار غزه است و نویسنده با قلمی روان، قصه‌ای سرراست را روایت می‌کند.
تیمور آقامحمدی/ ایبنا