رانندگانی که به مقصد نمی‌رسند ...
تخته‌گاز رفته بود تا زودتر برسد؛ می‌خواست سر راحت بر بالین بگذارد و خستگی چندروز رانندگی در جاده را از تن به در کند اما نمی‌دانست همین «خواب‌آلودگی» جان شیرینش را در ابتدای سال راهی دیار ابدی می‌کند. آغاز سفرهای نوروزی همواره با افزایش تردد در جاده‌ها همراه است؛ خانواده‌ها با خودروهای شخصی دل به جاده می‌زنند تا پس از هفته‌ها یا ماه‌ها دوری، خانواده و عزیزانشان را ببینند و یا با سفر به نقاط مختلف کشور، خستگی یک‌سال تلاش را از تن به در کنند. روی دیگر این جاده‌های شلوغ: رانندگان خسته‌ای‌اند که مسیر طولانی را طی کرده‌اند، برای ادامه رانندگی تمرکز کافی ندارند، تلاش می‌کنند تا هرچه‌سریع‌تر به مقصد برسند اما یک «بی‌احتیاطی» عمرشان را به‌باد می‌دهد و هرگز به مقصد نمی‌رسند ...
آمارها نشان داده که بیش از ۶۰درصد تصادفات جاده‌ای، در محدوده ۳۰کیلومتری شهرها رخ می‌دهد؛ یعنی اینکه راننده با خستگی سعی کرده خود را به مقصد برساند اما به‌قیمت جان خود و عزیزانش. گزارش مرکز آمار ایران می‌گوید: ایران شصت‌ودومین کشور پرتصادف جهان در بین ۱۷۵ کشور مورد بررسی‌ست و حوادث رانندگی درحالی علت هشتم مرگ انسان‌ها در جهان به‌شمار می‌رود، در ایران در رتبه پنجم مرگ‌ومیرهاست. کارشناسان کیفیت پایین جاده‌ها، کیفیت پایین خودروها، بی‌احتیاطی راننده‌ها و شرایط جوی و محیطی مسیر را چهار عامل تصادف در جاده‌های ایران می‌دانند اما موضوع دیگر که باید به آن توجه کرد: افزایش آمار تصادفات جاده در برخی از روزهای سال؛ ازجمله تعطیلات نوروز و تعطیلات مناسبتی‌ست. واقعیت این‌است‌که براساس آمار پلیس؛ به‌طورمتوسط سالانه حدود ۱۶هزارنفر در حوادث رانندگی کشور جان خود را از دست می‌دهند؛ البته این آمار در سه‌دهه‌گذشته فرازوفرودهایی داشته؛ مثلاً در سال ۱۳۸۴ رکورد مرگ ۲۷۷۵۵نفر براثر حوادث رانندگی به‌ثبت رسید که زنگ هشدار و خطر را به‌صدا درآورد. در تمام این‌سال‌ها دولت‌ها برنامه‌های مختلفی را برای کاهش آمار تصادفات و تلفات رانندگی به‌اجرا درآوردند که سبب شد تا روند مرگ ناشی ازاین‌گونه حوادث برای یک‌دهه سیر نزولی بگیرد و به حدود ۱۶هزارمورد در سال کاهش یابد اما بعدازآن روندی ثابت و حتی گاه افزایشی پیدا کرد به‌طوری‌که در ۱۴۰۱ که با پایان دوران همه‌گیری کرونا همراه بود، باردیگر شاهد رشد ۱۶.۲درصد تلفات نسبت به ۱۴۰۰ بودیم به‌طوری‌که دراین‌سال ۱۹۲۳۷نفر جان خود را در حوادث رانندگی از دست دادند. آمارهای رسمی حاکی‌ست‌که در بازه ۱۳۸۴ تا ۱۴۰۱ مجموعاً ۳۵۱۹۹۶نفر براثر حوادث رانندگی در کشور جان خود را از دست داده و با احتساب حدود ۲۷هزار مرگ در سال‌های ۸۳-۱۳۸۲ می‌توان گفت: در دودهه‌گذشته از سال ۱۳۸۲ تا ۱۴۰۱ این‌گونه حوادث مسبب مرگ حدود ۴۰۵هزارنفر از هم‌وطنان بوده. دراین‌میان آمار تصادفات منجربه‌مرگ در نوروز به‌دلیل افزایش سفرها زیاد دردناک‌تر است و نشان می‌دهد که با افزایش سفرهای نوروزی هم‌وطنان، میزان تصادفات و تلفات جاده‌ای نیز سیر صعودی می‌یابد و اجرای طرح‌های نوروزی و آماده‌باش نهادهای امدادی نیز نتوانسته از شدت این آمار کم کند. اینکه چرا با افزایش سفرها، تعداد مرگ‌ومیرهای جاده‌ای نیز رشد می‌یابد، پاسخ روشنی دارد: کارشناسان سه عامل اصلی شامل انسان، جاده و خودرو را در بروز یک حادثه رانندگی دخیل می‌دانند؛ ازآنجاکه جاده و خودرو درطول‌سال شرایط ثابتی دارند، می‌توان نتیجه گرفت که انسان، عامل اصلی افزایش تصادفات و تلفات جاده‌ای در ایام نوروز است. یک آمار ساده از نوع تصادفات رخ‌داده در ایام نوروز نشان می‌دهد که چگونه عامل انسانی یعنی خستگی، بی‌احتیاطی و نداشتن تمرکز در رانندگی می‌تواند حادثه‌آفرین باشد؛ برای‌نمونه در نوروز ۱۴۰۱ معاون وقت عملیات سازمان امدادونجات هلال‌احمر آمار داد که دراین‌ایام ۴۰۷۹ عملیات جاده‌ای ازسوی این نهاد انجام شد که ۴۹درصدِ آن مربوط به واژگونی خودرو بوده است. به‌گفته مرتضی مرادی‌پور؛ پس از واژگونی خودرو، تصادف با ۳۹درصد، انحراف و برخورد با موانع با ۱۲درصد و حریق و نقص فنی هرکدام با یک‌درصد، دیگر دلایل بروز تصادف در جاده‌های کشور بوده‌اند. «ترافیک سنگین، اعصاب و روان راننده‌ها را به‌هم بریزد و به عاملی برای کاهش تمرکز، خستگی، بی‌احتیاطی و عجله برای زودتر رسیدن به مقصد سفر» بدل می‌شود که همین‌موضوع «احتمال تصادف» و «احتمال مرگ» در جاده‌ها را افزایش می‌دهد. براساس برآوردهای پلیس راهور؛ ۹۲درصد علت وقوع حوادث رانندگی «عامل انسانی» است که بهبود این آمار نیازمند آموزش و فرهنگ‌سازی‌ست زیرا چهار عامل سرعت غیرمجاز، سبقت غیرمجاز، عدم‌توجه به جلو و خستگی و خواب‌آلودگی علت وقوع ۸۲درصد تصادفات رانندگی در کشور است. مسعود کبیری (مدرس دانشگاه و ناجیِ هلال‌احمر) بااشاره‌به‌اینکه پیش‌تر خستگی، بی‌احتیاطی را عامل انسانی برای تصادفات رانندگی می‌دانستند، گفت: «مدتی‌ست استفاده از تلفن‌همراه حین رانندگی در صدر این‌عوامل قرار گرفته؛ این‌موضوع مختص ایران نیست و در تمام کشور استفاده از موبایل حین رانندگی عامل تصادفات رانندگی عنوان می‌شود. این‌موضوع آن‌قدر جدی‌ست که خودروسازان مطرح جهانی درصدد امکانی‌اند که آنتن موبایل راننده در هنگام سوارشدن به خودرو قطع شود تا امکان استفاده نداشته باشد و درادامه حادثه‌ای رخ ندهد». این نجات‌گر هلال‌احمر که حدود ۲۵سال است امدادگر جاده‌ای‌ست، گفت: «تا هنگامی‌که راننده ناوارد در جاده نباشد، تصادفی رخ نمی‌دهد. بیشتر این تصادفات نیز در اوج تعطیلات مانند نوروز اتفاق می‌افتد». کبیری افزود: «فردی را درنظر بگیرید که درطول‌سال فقط از منزل تا محل کار رانندگی کرده و یا به‌طورکلی فقط تجربه رانندگی در معابر شهری داشته است؛ حال این فرد در زمان نوروز می‌خواهد دل جاده بزند درحالی‌که تجربه رانندگی در جاده‌ای که معابر سخت‌گذر دارد، ندارد؛ پس این فرد می‌تواند عامل تصادف در جاده‌ها باشد». دبیر باشگاه مربیان امدادونجات کشور بابیان‌اینکه شرایط رانندگی در جاده متفاوت از معابر شهری‌ست، تأکید کرد: «پیچ‌ها، شرایط جوی نامساعد از عوامل اصلی تصادف‌های رانندگی‌ست». وی به رانندگان توصیه کرد که درزمانی‌که احساس خستگی می‌کنند، از ادامه راه بپرهیزند و مدتی را «استراحت» کنند. کبیری این‌نکته را یادآور شد که اغلب تصادف‌ها در هنگام طلوع و غروب خورشید و در ۳۰کیلومتری شهرها رخ می‌دهد؛ این واقعیت نشان می‌دهد: راننده خسته بوده اما می‌خواسته به‌هرترتیبی خود را به مقصد برساند و همین بی‌احتیاطی و عدم‌تمرکز، حادثه را برای وی و دیگران رقم زده است.
سمانه زین‌‌العابدین/ ایرنا