سایه شوم بر سر مسافران نوروزی؛
«جاده و خودرو» همچنان جان می‌گیرند
نوروز با زنده شدن طبیعت همراه است، همه جانداران روی زمین در این ساعت تغییر، مسیر پوست‌اندازی و تحول را می‌روند. ایرانیان این عید باستانی را جشن می‌گیرند اما هم‌زمان هزاران خانواده به علت تصادف‌های رانندگی رخت عزا می‌پوشند. حوادث رانندگی جزئی از زندگی مردم ایران شده است. حوادثی که سایه شوم آن دست سر مردم برنمی‌دارد و هرسال تکرار می‌شود تا جشن مردم را به عزا بنشاند. مسئولان علت اصلی آن را خطای انسانی رانندگان می‌دانند و بی‌احتیاطی‌های رانندگان را برجسته می‌کنند و بیشتر از عواملی همچون خستگی و خواب‌آلودگی، بی‌توجهی به جلو، سرعت غیرمجاز و انحراف به چپ سخن می‌گویند. سردار محمدباقر سلیمی؛ معاون عملیات ترافیک پلیس راهور جمعه ۱۰ فروردین امسال گفت: از ۲۵ اسفند و آغاز سفرهای نوروزی نزدیک به ۴۰۰میلیون تردد در جاده‌های کشور ثبت‌شده و متأسفانه براثر بی‌احتیاطی‌های رانندگی و عواملی ازجمله خستگی و خواب‌آلودگی، عدم توجه به جلو، سرعت غیرمجاز و نامتعارف به نسبت شرایط محیطی و همچنین انحراف و تجاوز به چپ درراه‌های دوطرفه، حوادث ناگوار و تلخی در این ایام اتفاق افتاد. معاون پلیس راهور افزود: اگر بخواهیم برای این ایام به‌طور روزانه محاسبه کنیم، حدود ۴۱ نفر در شبانه‌روز جان خود را در تصادف‌های نوروزی ازدست‌داده و نزدیک به ۱۱۰۰ نفر نیز مجروح شده‌اند؛ این آمار کاهش حدود ۳۰درصدی جان‌باختگان حوادث رانندگی را نشان می‌دهد.
آمارها چه می‌گویند
سردار سید تیمور حسینی؛ رئیس پلیس راهور فراجا نیز گفته است: از آغاز طرح نوروزی پلیس تا پایان روز شنبه ۱۱ فروردین، ۶۶۴ نفر از هم‌وطنان براثر سوانح رانندگی جان خود را ازدست‌داده‌اند. آمار رسمی جان‌باختگان حوادث ترافیکی در چند روز آینده توسط سازمان پزشکی قانونی اعلام خواهد شد و امیدواریم نسبت به سال گذشته شرایط بهتری را شاهد باشیم. آمارهای مربوط به تصادف‌های رانندگی که شامل میزان تردد خودروها، تعداد جان‌باختگان و مجروحان می‌شود، به‌طورمعمول براساس طرح نوروزی دستگاه‌های مسئول در بازه زمانی ۲۰ روزه از ۲۵ اسفند تا ۱۵ فروردین اعلام می‌شود. درمورد تعداد فوتی‌های این حوادث، آمار رسمی را سازمان پزشکی قانونی اعلام می‌کند، آماری که به‌طور عمده نسبت به آمار پلیس نزدیک به ۵۰ درصد بیشتر است. براساس اعلام سازمان پزشکی قانونی در نوروز پنج‌سال گذشته (از ۱۳۹۸ تا ۱۴۰۲) درمجموع ۴ هزار و ۸۹۱ نفر از مردم ایران در تصادف‌های رانندگی جان خود را ازدست‌داده‌اند که بیشترین آن‌ها در سال ۱۴۰۲ با ثبت ۱۲۱۷ نفر بوده است. آمارهای سازمان پزشکی قانونی نشان می‌دهد، در نوروز سال ۱۴۰۲ (در بازه ۲۰ روزه) ۱۲۱۷ نفر جان خود را در تصادف‌های رانندگی از دست دادند. تعداد کشته‌های تصادف‌های نوروزی در سال ۱۴۰۱ براساس این آمار ۱۱۴۶ نفر و در سال ۱۴۰۰، ۱۰۸۰ نفر بود. تعداد فوت‌شدگان حوادث رانندگی در سال ۱۳۹۹ به علت محدودیت‌های کرونا ۵۳۴ نفر بود و این آمار در سال ۱۳۹۸ به ۹۱۴ نفر رسید. افزایش تعداد خودروها و میزان سفرهای نوروزی باعث شده تعداد کشته‌ها و مصدومان تصادف‌های در نوروز همواره روند افزایشی داشته باشد و به‌جز سال ۱۳۹۹ که به علت محدودیت‌های تردد کرونا شاهد کاهش این آمار به حدود نصف بودیم در بقیه سال‌ها این روند افزایشی بوده و نشان می‌دهد مدیریت کنترل تصادف‌ها موفقیت‌آمیز نبوده است؛ به‌گونه‌ای که در سال ۱۴۰۲ نیز با افزایش ۶.۲ درصدی قربانیان تصادف‌های نوروزی نسبت به سال پیش از آن مواجه بودیم. بررسی‌های سازمان پزشکی قانونی نشان می‌دهد ۶۹.۷ درصد قربانیان تصادف‌های رانندگی نوروز در مسیرهای برون‌شهری جان خود را ازدست‌داده و بقیه در مسیرهای درون‌شهری و جاده‌های روستایی قربانی این حوادث شده‌اند. این داده‌ها نشان می‌دهد، عمده قربانیان تصادف‌های رانندگی در این روزها، مسافران نوروزی بوده‌اند که پس از یک‌سال کار و خستگی بار سفر بسته و در پهنه ایران در جست‌وجوی شادی و تفریح بوده‌اند که به‌یک‌باره مسیر زندگی خود و خانواده‌شان برای همیشه تغییر کرده است. دستگاه‌های مسئول بیشتر در گزارش‌های خود مسئله خطای انسانی را برجسته می‌کنند و از مردم می‌خواهند با رعایت قوانین رانندگی، حرکت با سرعت مجاز، استفاده نکردن از تلفن همراه در زمان رانندگی، پرهیز از سبقت غیرمجاز، استراحت هنگام سفرهای طولانی و پرهیز از رانندگی در حالت خواب‌آلودگی، به کاهش تصادف‌ها و تلفات ناشی از آن کمک کنند؛ حرف درستی که البته همه ماجرا نیست و بخش مغفول آن در این گزارش‌ها مسئله کیفیت جاده‌ها و خودروهاست.
جاده‌های سنگلاخ، ارابه‌های مرگ
غفلتی که باعث شده نقش وزارت راه و صنعت در کاهش آمار تصادف‌های رانندگی و مرگ‌های آن کمرنگ جلوه داده شود و بار بیشتر مسئولیت مدیریت این فاجعه انسانی به دوش پلیس و وزارت بهداشت باشد؛ به همین علت در سکوت پشت‌صحنه وزارت راه و صنعت، گاهی شاهد اختلاف‌نظر و پینگ‌پینگ مسئولان این دو دستگاه درمورد سهم هر یک در تصادف‌های رانندگی هستیم. وزارت بهداشت سهم مرگ‌های سر صحنه را به علت سرعت بالای خودروها برجسته می‌کند و پلیس از مرگ‌های مصدومان این حوادث در هنگام انتقال به بیمارستان و در مراکز درمانی و حتی پس از ترخیص به علت خونریزی هم سخن به میان می‌آورد. سازمان پزشکی قانونی اعلام کرده «ضربه به سر، علت اصلی مرگ در حوادث رانندگی است و ۳۷.۴ درصد کشته‌های این سوانح به‌دلیل ضربه به سر جان خود را از دست دادند». بااین‌حال در مواردی و در برخی دوره‌های تاریخی، برخی از مسئولان پلیس به ایمن نبودن خودروها نیز اشاره داشته‌اند. سردار حسن مؤمنی؛ رئیس پلیس‌راه کشور به‌تازگی گفته است: ۶۲ درصد تصادف‌های نوروز مربوط به پژو و پراید بوده است. بااین‌حال او بازهم به نقش خطای انسانی در بروز این حوادث اشاره کرده: دلیل اصلی تصادف‌های فوتی عمدتاً خستگی و خواب‌آلودگی و سبقت غیرمجاز است. او همچنین به آمار غم‌انگیزی در این حوادث اشاره کرده: ۱۹ درصد جان‌باختگان تصادف‌های نوروزی زیر ۱۸ سال و ۳۲ درصد آن‌ها بین ۱۸ تا ۳۰ سال سن داشته‌اند.
نوجوانان و جوانانی که پیش از بالندگی و در سن پایین، جان خود را درنتیجه بی‌تدبیری مدیریت حمل‌ونقل زمینی کشور از دست می‌دهند. بی‌تدبیری که حتی اگر خطای انسانی هم در آن نقش داشته باشید، مدیران و سیاست‌گذاران در بروز آن بی‌تقصیر نیستند. همه می‌دانیم پهنه ایران گسترده است و مسافت‌های طولانی راه‌های زمینی آن، زمینه خستگی و خواب‌آلودگی را فراهم می‌کند اما امکانات کافی برای اقامت ارزان و مناسب در بین راه‌ها برای مسافران فراهم نشده تا نیازی نباشد رانندگان مسافت‌های طولانی را یکسره رانندگی کنند و بتوانند با یک شب استراحت، خطر مرگ در تصادف رانندگی را کم کنند. درعین‌حال جاده‌های خراب پر از دست‌انداز و چاله‌چوله باعث می‌شود، رانندگان برای آسیب کمتر به خودرو مجبور باشند مارپیچی رانندگی کنند که خود عامل تصادف است. چاله‌هایی که نه‌تنها اعصاب راننده را به هم می‌ریزد و زمینه تصادف را فراهم می‌کنند، بلکه عامل مهم نقص فنی خودروهایی است که بدون این دست‌اندازها هم چندان ایمن نیست.
راه‌حل ساده‌انگارانه
مسئولان اما این بار هم با ساده‌سازی مسئله، راه‌حلی غیرکارشناسی پیدا کرده‌اند و بدون توجه به اصول روان‌شناسی، جامعه‌شناسی و در نظر گرفتن سایر عوامل مانند نقش جاده و خودروها، با چند برابر کردن جریمه‌های رانندگی به‌دنبال کاهش جرائم و آمار تصادف‌ها هستند. شاید در یک نگاه ساده، چند برابر کردن نرخ جریمه‌های رانندگی در کوتاه‌مدت بتواند تااندازه‌ای آمار تصادف‌ها را کم کند اما کسی حال راننده‌ای که با انبوه مشکلات مختلف، با خودرویی همچون پراید که تنها سرمایه آن است به سفر آمده تا تمدد اعصاب کند را درک نمی‌کند. در غیبت خودروهای استاندارد، امن و باکیفیت و باوجود جاده‌های طولانی و ناهموار کشور، فرهنگ سبقت گرفتن و کل‌کل کردن راننده‌ها که خود زاییده ضعف آموزش و مدیریت دستگاه‌های مسئول است. فاجعه‌ای بزرگ در ایران رقم زده، فاجعه‌ای که مرگ غم‌انگیز جوانان آن جگرسوز است؛ تصادف‌هایی که عید را به عزا بدل می‌کند و هرسال تکرار می‌شوند و با این روند، تمامی ندارند.
افشین شاعری/ ایرنا