ارتقای صنعت لجستیک با استفاده از فناوری بلاکچین
با رشد و توسعه صنعت حمل‌ونقل و لجستیک، نیاز به اعتماد و شفافیت در فضای این کسب‌وکار مهم‌تر از گذشته شده. مشتریان بیش از هر دوره دیگری خواهان اطمینان از دریافت به‌موقع و ایمن کالاهای موردنیاز خود هستند؛ این میسر نمی‌شود مگراینکه کسب‌وکارها دید کامل و شفافی نسبت به وضعیت کالاها در زنجیره تأمین خود داشته باشند. اینجاست که فناوری بلاکچین وارد عمل شده و راهکار ارائه می‌دهد.
فناوری بلاکچین که برای ارزهای رمزنگاری‌شده مانند بیت‌کوین توسعه یافته بود، به راه‌حلی تبدیل شده است که اعتماد و شفافیت را در صنایع مختلف ارائه می‌دهد. این فناوری تاکنون عمدتاً در صنایع غذایی، داروسازی و بهداشت، کالاهای لوکس و با ارزش بالا، خودروسازی و بازاریابی و تبلیغات به‌کار گرفته شده است. طبق گزارش مجمع جهانی اقتصاد؛ اجرای گسترده بلاکچین می‌تواند تجارت جهانی را طی ۱۰سال‌آینده با حذف موانع تجاری و کوتاه‌کردن فرآیندهای دست‌وپاگیر، یک‌تریلیون‌دلار افزایش دهد. اگرچه کاربرد عمده بلاکچین در حوزه امور مالی‌ست اما باید توجه داشت این فناوری؛ به‌خصوص در مدیریت جریان‌های کالایی و جریان‌های اطلاعاتی مربوط‌به‌آن در زنجیره‌های تأمین؛ یعنی لجستیک و حمل‌ونقل نقش مهمی یافته است؛ به‌طوری‌که براساس نتایج نظرسنجی انجمن بهره‌وری و کیفیت آمریکا در ۲۰۲۰ از متخصصین زنجیره تأمین، بیشترین‌میزان استفاده از راه‌حل‌های نرم‌افزاری بلاکچین به‌ترتیب مربوط به لجستیک (۵۸درصد)، تدارکات (۳۱درصد) و برنامه‌ریزی زنجیره تأمین (۲۹درصد) بود. دررابطه‌با کارکرد بلاکچین باید گفت که این فناوری با ایجاد یک پایگاه داده غیرمتمرکز و غیرقابل‌تغییر، تضمین می‌کند تمام اطلاعات مربوط به یک محموله ثبت شده و قابل‌تغییر یا دست‌کاری نیست؛ یعنی هر مرحله از فرآیند لجستیک؛ از مبدأ تا مقصد نهایی، قابل‌رصد و ردیابی‌ست. با پیاده‌سازی فناوری بلاکچین، شرکت‌های حمل‌ونقل و لجستیک می‌توانند به‌صورت بروز و بلادرنگ، دید کاملی نسبت به جابه‌جایی کالا ایجاد کرده و اعتماد مشتریان و شرکای تجاری خود را جلب کنند. درواقع ایجاد اعتماد و شفافیت در صنعت لجستیک برای رشد و پایداری آن ضروری‌ست. فناوری بلاکچین راه‌حل ایمن و قابل‌اعتمادی را فراهم می‌کند که کسب‌وکارها را قادر می‌سازد تا روند یکپارچه و شفاف جابجایی کالاها را تضمین کنند؛ و این نه‌تنها کارایی عملیات را افزایش می‌دهد؛ بلکه خطرات کلاه‌برداری، سرقت و جعل را به‌حداقل می‌رساند. باید گفت فناوری بلاکچین به‌واسطه ایجاد قابلیت ردیابی و رصد تمامی تراکنش‌ها، عملکرد صنعت لجستیک را متحول می‌کند. طبق گزارش مؤسسه تحقیقات بازار استلار؛ اندازه بازار لجستیک بلاکچین در سال ۲۰۲۳ به ۱۳.۳۹میلیارددلار رسید و انتظار می‌رود اندازه این بازار با رشد ۵۸درصدی از سال ۲۰۲۴ تا ۲۰۳۰ به حدود ۳۲۹.۳۴میلیارددلار برسد و می‌توان گفت عصر جدیدی را برای صنعت لجستیک رقم خواهد زد؛ به‌گونه‌ای‌که گفته می‌شود اگر بازیگران حوزه‌های مختلف حمل‌ونقل، توزیع و لجستیک از آن غفلت کنند، بی‌گمان از گردونه رقابت خارج خواهند شد. بزرگ‌ترین بازار بلاکچین در بخش لجستیک مربوط به ایالات‌متحده است. پذیرش زودهنگام فناوری‌های بلاکچین در آمریکای شمالی و ظهور ارائه‌دهندگان مختلف درزمینه فناوری بلاکچین، در سال‌های آتی نیز به افزایش سهم کلی بازار دراین‌منطقه کمک خواهد کرد. همچنین منطقه آسیا-اقیانوسیه (شامل چین، هند، ژاپن، کره جنوبی، استرالیا و ...) بیشترین نرخ رشد سالانه این بازار را تجربه خواهد کرد. این‌میزان رشد ناشی از پیشرفت‌های تجاری منطقه، افزایش نفوذ تجارت الکترونیک و البته افزایش استانداردهای زندگی و درآمد سرانه در هند، ژاپن، چین و کشورهای «آسه‌آن» خواهد بود. دراین‌بین، چین با سهم بازاری ۵۰درصدی دراین‌منطقه پیشتاز است که دلیل آن رونق‌بخش صنعت و افزایش تجارت الکترونیک دراین‌کشور است. باتوجه‌به‌اینکه راه‌حل‌های بلاکچین توسط شرکت‌های نرم‌افزاری و فناورانه جهت استفاده توسط کسب‌وکارها توسعه می‌یابد، بزرگ‌ترین بازیگران ارائه‌دهنده این راه‌حل‌ها عمدتاً شامل شرکت‌های پیشتاز جهان دراین‌حوزه نظیر آی.بی.ام (هند)، سپ (آلمان)، مایکروسافت (ایالات‌متحده)، ای.دبلیو.اس و اینتل (ایالات‌متحده) هستند. در‌کنار‌آن‌ها، بازیگران مهم دیگری همچون اوراکل (ایالات‌متحده)، بیت‌فری (هلند)، سِگِکا (بلژیک)، ارث‌پورت (انگلستان)، گاردتایم (استونی)، هلدینگ دارایی دیجیتال (ایالات‌متحده) و هوآوی (چین) نیز دراین‌بازار فعال‌اند. درمورد بخش مسلط بر بازار بلاکچین در حوزه لجستیک باید گفت این فناوری فعلاً بیشتر در بخش بنگاه به بنگاه (B۲B) به‌کار گرفته می‌شود که انتظار می‌رود تا سال ۲۰۲۷ این‌روند به‌همین‌منوال ادامه یابد. پیش‌بینی شده است تا سال ۲۰۲۷ این فناوری در بخش بنگاه به مصرف‌کننده (B۲C) نیز رشد داشته باشد (تا ۲۶درصد) که عواملی نظیر مقررات دولتی، قیمت سوخت و هزینه‌های حمل‌ونقل مهم‌ترین موانع گسترش این‌بخش از بازار به‌شمار می‌روند. از مهم‌ترین مزایای استفاده از بلاکچین در لجستیک، ساده‌سازی پردازش اسناد و کاهش هزینه‌های اداری عملیات لجستیک است؛ زیرا طبق برآوردهای موجود؛ به‌طورمتوسط ۱۰درصد از مجموع فاکتورهای صادرشده در بخش حمل‌ونقل، حاوی داده‌های اشتباه است که منجر به اختلافات و سایر ناکارآمدی‌های فرآیندی در بخش لجستیک می‌شود. از دیگر مزایای این فناوری می‌توان به امکان ردیابی و رصد وضعیت لحظه‌ای محموله در کل زنجیره تأمین، شناسایی محصولات معیوب و ممانعت از فساد کالا با تسریع عملیات، کنترل خودکار فرآیندهای فروش در لجستیک، استفاده از اینترنت اشیا، افزایش بهره‌وری حمل بار و کاهش حمل‌های یکسربار-یکسر خالی، تحویل سریع‌تر کالا و تسریع محاسبات مالی و رفع چالش‌های ناظر بر عملیات پرداخت در لجستیک اشاره کرد. البته با وجود تمام این نقاط قوت؛ استفاده از این فناوری در زنجیره تأمین با برخی چالش‌ها و محدودیت‌ها نیز مواجه است که باید به آن‌ها توجه شود. یکی از چالش‌ها نیاز به سرمایه‌گذاری بالا برای پیاده‌سازی آن است. پیش‌بینی‌ها حاکی‌ست‌که هزینه‌های مترتب توسعه راه‌حل‌های بلاکچین در سال‌های آتی به رشد فزاینده خود ادامه خواهد داد و مقدار آن تا ۲۰۲۴ به ۱۹میلیارددلار خواهد رسید. این‌رقم برای سال ۲۰۲۱ معادل ۶.۶میلیارددلار بوده که نشان از افزایش سه‌برابری آن در بازه سه‌ساله مزبور دارد. از دیگر چالش‌های مترتب توسعه بلاکچین می‌توان به لزوم جلب رضایت تمامی شرکای زنجیره برای پیوستن به سیستم بلاکچین، نیاز به برنامه‌ریزی برای مدیریت تغییر جهت انطباق با الزامات بلاکچین اشاره نمود. اتحاد برای بلاکچین در حمل‌ونقل درواقع سازمان عضومحور متشکل از کلیه فعالین صنعت لجستیک است که تشکیل آن، از دلایل اصلی پیشرفت و پذیرش سریع بلاکچین در عرصه حمل‌ونقل نسبت به صنایع دیگر است. این در سال ۲۰۱۷ تأسیس شد و خیلی‌سریع به یکی از بزرگ‌ترین اتحادهای تجاری بلاکچین جهان تبدیل شد. این نهاد بیش از ۵۰۰ عضو در بیش از ۲۵ کشور دنیا دارد که مجموع درآمد سالانه آن‌ها افزون‌بر یک‌تریلیون‌دلار است. وظیفه آن تدوین استانداردهای مشترک برای کاربرد بلاکچین در صنعت لجستیک، آموزش اعضا جهت بهبود استفاده از شبکه بلاکچین و توسعه استفاده از فناوری‌ست. فناوری بلاکچین در صنعت لجستیک دارای پتانسیل بالایی برای تحول‌آفرینی دراین‌حوزه است که برخی از مهم‌ترین آن‌ها عبارت‌اند از: قابلیت همکاری برای توسعه استانداردها و پروتکل‌ها جهت همکاری بین ذینفعان صنعت لجستیک؛ افزایش شفافیت و خودکارسازی زنجیره تأمین به‌کمک ادغام بلاکچین با فناوری اینترنت اشیاء؛ امکان تجزیه‌وتحلیل داده‌های ثبت‌شده در بلاکچین به‌کمک هوش مصنوعی برای شناسایی الگوها، پیش‌بینی تقاضا و بهینه‌سازی مسیرهای حمل و سطوح موجودی؛ ارتقای پایداری و لجستیک سبز به‌واسطه امکان به تأیید منشأ و تأثیرات زیست‌محیطی محصولات به‌منظور انتخاب‌های آگاهانه ازسوی مصرف‌کنندگان؛ تأمین مالی زنجیره تأمین توسط انجام تراکنش‌های امن و شفاف بین خریداران، فروشندگان و مؤسسات مالی و کاهش خطرات تقلب و عدم‌پرداخت. فناوری بلاکچین قابلیت این‌را دارد که در آینده لجستیک را متحول کند و مزایای قابل‌توجهی را نسبت به راه‌حل‌های سنتی ارائه دهد. اکنون بسیاری از بزرگ‌ترین بازیگران صنعت لجستیک، فعالیت برپایه بلاکچین را قبول کرده و مشغول صرف منابع برای تشویق دیگران به استفاده از آن هستند. بدیهی‌ست؛ بلاکچین به‌عنوان فناوری جدید، هنوز در مراحل اولیه خود است و طول می‌کشد بشر شاهد استفاده گسترده کسب‌وکارها از این فناوری باشد؛ اما می‌توان پیش‌بینی کرد که بلاکچین با رویکرد کارآمد خود در مدیریت اطلاعات کسب‌وکارها، در آینده می‌تواند راهگشای بسیاری از مشکلات باشد که صنعت لجستیک (نظیر عدم‌شفافیت در فرآیندها، چالش در ردیابی و رصد کالاها در زنجیره تأمین، عدم‌اطمینان کامل از صحت و دقت تراکنش‌ها و مشکلات پرداخت‌ها) به‌مدت چندین‌دهه با آن‌ها مواجه بوده است.
زهرا آقاجانی/ ایرنا