بهترین استراتژی‌های انتخاباتی برای فضای مجازی
هنوز راهبردی مشخص و تعریف‌شده برای مدیریت فضای مجازی؛ به‌ویژه در موضوع مشارکت سیاسی در زمان انتخابات وجود ندارد و هر گروه و شخصی به‌هرصورت که صلاح بداند دراین‌فضا فعالیت می‌کند و افکار عمومی را منطبق با اهداف سیاسی خاص خود سوق می‌دهد. سانحه روز 30 اردیبهشت‌ماه امسال برای پرواز رئیس‌جمهوری و همراهانش باعث شد تا «یک‌سال زودترازموعد» کشور وارد فضای انتخاباتی شود و از 10 خردادماه نامزدها برای ثبت‌نام راهی وزارت کشور شدند تا نهایتاً آن‌هایی‌که تأیید صلاحیت می‌شوند، روز «هشتم تیرماه» درمعرض رأی مردم قرار گیرند؛ انتخاباتی که رقابت‌های آن در فضای مجازی آغاز شده و شبکه‌های اجتماعی از یکی‌دورو‌گذشته بیش از ایام عادی رنگ‌وبوی سیاسی گرفته‌اند. امروزه فضای مجازی در هر جامعه‌ای به عرصه‌ای مهم و تأثیرگذار تبدیل شده است و نبود استراتژی مشخص برای مدیریت آن؛ به‌ویژه در بزنگاه‌های انتخاباتی و درجهتِ تقویت مشارکت سیاسی می‌تواند آسیب‌های جدی به جامعه وارد کند.
در نبود استراتژی مشخص برای مدیریت فضای مجازی، حتی گروه‌های سیاسی همسو و متعهد هم گاه دچار سردرگمی می‌شوند و نمی‌دانند چگونه افکار عمومی را درجهت تقویت مشارکت سیاسی و همچنین انتخاب افراد اصلح جهت دهند. براین‌مبنا تدوین یک استراتژی مناسب برای مدیریت فضای مجازی با رویکرد مشارکت سیاسی یک ضرورت محسوب می‌شود. علیرضا کاظمی‌زاد حیدرباغی، حسین احمدی سفیدان و همکاران در پژوهشی باعنوان «ارائه استراتژی مناسب برای مدیریت فضای مجازی با رویکرد مشارکت سیاسی» که در زمستان ۱۴۰۲ در فصلنامه علمی امنیت ملی منتشر شده، با شناسایی «فرصت‌ها، تهدیدها، نقاط قوت و ضعف» شبکه‌های اجتماعی در رخدادهای سیاسی یک استراتژی مشخص برای مدیریت فضای مجازی درراستای تقویت مشارکت سیاسی ارائه کرده‌اند. در سال‌های اخیر بستر شبکه‌های اجتماعی در رخدادهای سیاسی همچون انتخابات نقش قابل‌توجهی ایفا کرده است. تبلیغات در شبکه‌های مجازی در انتخابات ریاست جمهوری ۱۳۹۶ در ایران نقش تعیین‌کننده‌ای در پیروزی رئیس‌جمهور داشت. همچنین در انتخابات مجلس شورای اسلامی در سال ۱۳۹۸ اکثریت نامزدها از شبکه‌های اجتماعی برای تبلیغات و جلب‌نظر مخاطبان و تشویق آن‌ها به مشارکت در انتخابات استفاده کردند. یکی از مسائلی که در استفاده از شبکه‌های اجتماعی برای تقویت مشارکت سیاسی و استفاده از آن برای جلب‌نظر مخاطبان برای رأی‌دادن به شخص یا جناح خاص وجود دارد این‌است‌که به‌نظر می‌رسد استراتژی‌های مسئولان و تصمیم‌گیرندگان برای میزان و نوع استفاده از آن برای تقویت مشارکت سیاسی وابسته به شرایط است. بااین‌حال، طبق پیشینه و اطلاعات موجود در کشور، هنوز یک استراتژی مشخص و تعریف‌شده که موردتأیید مراجع ذی‌صلاح برای مدیریت فضای مجازی به‌خصوص در موضوع مشارکت سیاسی در زمان انتخابات باشد، وجود ندارد و هر گروه و شخصی به‌هرصورت‌که صلاح بداند دراین‌فضا فعالیت کرده و افکار عمومی را منطبق با اهداف سیاسی خاص خود سوق می‌دهد. براساس نقاط قوت، ضعف، فرصت‌ها و تهدیدات در حوزه فضای مجازی با رویکرد مشارکت سیاسی، چهار استراتژی شامل استراتژی محافظه‌کارانه، تهاجمی، تدافعی و رقابتی برای مدیریت فضای مجازی با رویکرد مشارکت سیاسی تعریف شده است. برمبنای این پژوهش، استراتژی تهاجمی و استراتژی رقابتی بهترین استراتژی برای مدیریت فضای مجازی با رویکرد مشارکت سیاسی است. استراتژی تهاجمی نشانگر این‌است‌که سازمان در بهترین شرایط عملکردی قرار داشته و این توانایی را دارد تا با به‌کارگیری نقاط قوت از فرصت‌های خود بهره و نقاط ضعف خود را از بین ببرد و هم‌زمان جلوی تهدیدهای بیرونی را نیز بگیرد. دراین‌نوع استراتژی با ایجاد نوآوری به موقعیت و جایگاه رقیب حملـه شده و از گسترش موقعیت رقیب جلوگیری می‌شود. در اجرای استراتژی‌های تهاجمی می‌توان بااستفاده‌از نقاط قوت داخلی، از فرصت‌های خارجی حداکثر بهره را برد. استراتژی‌های تهاجمی برای مدیریت فضای مجازی با رویکرد مشارکت سیاسی شامل نظرسنجی درباره احزاب و نامزدهای انتخاباتی ازطریق فضای مجازی، نظرسنجی درباره دلایل مشارکت یا عدم‌مشارکت در فعالیت‌های سیاسی ازطریق فضای مجازی، استفاده از ظرفیت فضای مجازی برای مدیریت افکار عمومی به‌صورت گسترده و حتی فرامرزی، ترغیب شهروندان به مشارکت در انتخابات ازطریق مدیریت افکار عمومی و جهت‌دهی فکری ازطریق فضای مجازی، اجازه‌دادن به جناح‌ها و گروه‌های سیاسی موردتأیید نظام جهت فعالیت سیاسی گسترده در فضای مجازی، بسترسازی گفت‌وگوها و مناظرات سیاسی در فضای مجازی، ارتباط‌گیری مستقیم مسئولان با شهروندان ازطریق فضای مجازی، بسترسازی فعالیت‌های سیاسی گروه‌ها و جناح‌های سیاسی در فضای مجازی با هزینه کمتر، ایجاد گروه‌های ارتباطات مردمی بدون واسطه مسئولان سیاسی با شهروندان در فضای مجازی، ترغیب مسئولان به پاسخگویی و رفع شبهات ازطریق فضای مجازی، بیان اخبار موثق ازطریق خود مسئولان سیاسی ازطریق فضای مجازی، انتشار اخبار و اطلاعات سیاسی ازطریق فضای مجازی، ایجاد بسترهای رسمی و قانونی در فضای مجازی برای نامزدهای مختلف و ایجاد بستر تحلیل سیاسی اخبار روز در فضای مجازی است. در‌این‌استراتژی، سازمان مجبور است ضمن حفظ نقاط قوت کلیدی، از قرارگیری در شرایط با ریسک بالا خودداری کند. هدف از استراتژی‌های محافظه‌کارانه این‌است‌که از مزایایی که در فرصت‌ها نهفته است درجهت جبران نقاط ضعف استفاده شود. همچنین استراتژی‌های محافظه‌کارانه برای مدیریت فضای مجازی با رویکرد مشارکت سیاسی شامل تعیین چارچوب قانونی برای انجام فعالیت‌های سیاسی در شبکه‌های مجازی، شناسنامه‌دار کردن گروه‌ها و کانال‌های فضای مجازی، تشکیل تیم‌های قوی در فضای مجازی برای خنثی‌سازی سم‌پاشی‌ها و شایعه‌پراکنی‌ها در حوزه مسائل سیاسی، پاسخگویی سریع مسئولان به شائبه‌های سیاسی مطرح‌شده در فضای مجازی، تدوین قانون قوی و مدون جهت مجازات شایعه‌پراکنی‌ها و دروغ‌گویی‌ها در فضای مجازی، تشکیل گروه پدافند غیرعامل در فضای مجازی درجهت مقابله با جنگ روانی مخالفان و دشمنان، آموزش نحوه حفظ امنیت اطلاعاتی نامزدهای انتخابی در فضای مجازی به ستادهای انتخاباتی، ایجاد بستر گفت‌وگوها و مناظره‌های سیاسی در فضای مجازی، الزام نامزدهای انتخاباتی به پاسخگویی درباره مطالب و اخبار سیاسی منتشرشده در فضای مجازی، تدوین چارچوب قانونی برای تشکیل گروه‌ها کانال‌ها و پیج‌های سیاسی و تبلیغاتی در زمان انتخابات، شناسنامه‌دار کردن گروه‌ها، کانال‌ها و پیج‌های تبلیغاتی نامزدها در زمان انتخابات، افزایش امنیت فضای مجازی در زمان انتخابات جهت پیشگیری از هک‌شدن و سرقت اطلاعات و تشکیل اتاق عملیات روانی و مدیریت افکار عمومی در فضای مجازی جهت ترغیب شهروندان به مشارکت سیاسی است. در استراتژی‌های تدافعی سازمان باید نقاط ضعف خود را برطرف ساخته و جلوی تهدیدهای بیرونی را نیز بگیرد. در این استراتژی، کاملاً در کمین نشسته و حرکات رقیب را زیرنظر می‌گیرند تا بااستفاده‌از ضدحمله اجازه ندهند که به موقعیت فعلی آسیبی برسد. هدف در اجرای استراتژی‌های تدافعی کم‌کردن نقاط قوت و ضعف داخلی و پرهیز از تهدیدات ناشی از محیط خارجی است. استراتژی‌های تدافعی برای مدیریت فضای مجازی با رویکرد مشارکت سیاسی شامل تدوین قوانین و مقررات برای فعالیت گروه‌های مجازی و مشخص‌کردن حد و حدود فعالیت جریان‌های سیاسی در فضای مجازی، تشکیل اتاق فکرهای حرفه‌ای برای خنثی‌سازی فعالیت‌ها و تبلیغات مخالفان و دشمنان نظام، الزام به حضور افرادی از سازمان‌های امنیتی در گروه‌ها، کانال‌ها یا پیج‌های سیاسی مهم در کشور و استان‌ها، تشکیل گروه‌های جهادی مقابله با جنگ نرم در حوزه سیاسی و الزام به فعالیت آن‌ها در فضای مجازی، تشکیل کارگروه‌های امنیت اطلاعات برای فضای مجازی بخصوص در ایام انتخابات، مقابله با گروه‌ها، کانال‌ها یا پیج‌های سیاسی بدون شناسنامه و دادن مجوز تأسیس گروه‌ها، کانال‌ها یا پیج‌های سیاسی در زمان کوتاه و کاهش بروکراسی با هدف ایجاد انگیزه گروه‌ها، کانال‌ها یا پیج‌های سیاسی شناسنامه‌دار ازسوی فعالان سیاسی است. استراتژی رقابتی نشانگر این‌است‌که یک سازمان باید ضمن حفظ نقاط قوت خود، از استراتژی‌های ترکیبی و یکپارچه استفاده کند. دراین‌نوع استراتژی تلاش می‌شود بااستفاده‌از نقاط قوت داخلی بـرای جلوگیری از تأثیر منفی تهدیدات خارجی، سازوکارهایی درپیش گرفته شود یا تهدیدات را از بین ببرد. استراتژی‌های رقابتی برای مدیریت فضای مجازی با رویکرد مشارکت سیاسی شامل تدوین منشور اخلاقی جهت تشکیل گروه کانال یا پیج سیاسی یا تبلیغاتی، درنظرگرفتن مجازات برای نامزدها و کسانی‌که اخلاق سیاسی را در فضای مجازی رعایت نمی‌کنند، الزام گروه، کانال یا پیج‌های سیاسی و تبلیغاتی جهت معرفی کارشناسان سیاسی خود به مخاطبان و شناسنامه‌دار کردن آن‌ها، ملزم کردن مدیران گروه، کانال یا پیج‌های سیاسی و تبلیغاتی به شناسنامه‌دار کردن ادمین‌های خود، گرفتن تعهدنامه از مدیران گروه، کانال یا پیج‌های سیاسی و تبلیغاتی ازسوی مراجع قانونی جهت رعایت اخلاقیات سیاسی در زمان تبلیغات، ایجاد پدافند غیرعامل امنیت اطلاعات در فضای مجازی توسط استانداری‌ها، درنظرگرفتن مجازات‌های قانونی برای کسانی‌که بدون دلیل و مدرک اقدام به تخریب چهره و شخصیت‌های سیاسی می‌کنند، نوشتن پروتکل‌های بایدونبایدهای فضای مجازی گروه‌های سیاسی، درنظرگرفتن مجازات و تنبیه برای کسانی‌که اخبار محرمانه را در فضای مجازی منتشر می‌کنند و اطلاع‌رسانی گسترده قوانین و مقررات فعالیت در فضای مجازی است. نتایج این تحقیق که برمبنای شناسایی ۵۱ نقطه‌قوت، ۳۴ نقطه‌ضعف، ۴۳ فرصت و ۲۲ تهدید در حوزه فضای مجازی با رویکرد مشارکت سیاسی و تحلیل داده‌ها مبتنی‌ست، نشان می‌دهد استراتژی تهاجمی و استراتژی رقابتی بهترین استراتژی برای مدیریت فضای مجازی با رویکرد مشارکت سیاسی است و نهایتاً ایجاد محیط رقابتی ازطریق فضای مجازی می‌تواند مشارکت سیاسی را تقویت کند. شبکه‌های اجتماعی مجازی برای جهت‌دهی افکار عمومی، ابزاری قدرتمند در دست دولت‌مردان به‌شمار می‌آیند؛ بنابراین می‌توان گفت بادرنظرگرفتن مجازات برای نامزدها و کسانی‌که اخلاق سیاسی را در فضای مجازی رعایت نمی‌کنند، الزام گروه، کانال یا پیج‌های سیاسی و تبلیغاتی برای معرفی کارشناسان سیاسی خود به مخاطبان و شناسنامه‌دار کردن آن‌ها، ایجاد پدافند غیرعامل امنیت اطلاعات در فضای مجازی توسط استانداری‌ها و اطلاع‌رسانی گسترده قوانین و مقررات فعالیت در فضای مجازی می‌توان در مدیریت فضای مجازی با رویکرد مشارکت سیاسی مؤثر و موفق عمل کرد. نیز بااستفاده‌از ظرفیت فضای مجازی برای مدیریت افکار عمومی به‌صورت گسترده، ترغیب شهروندان به مشارکت در انتخابات ازطریق مدیریت افکار عمومی و جهت‌دهی فکری ازطریق فضای مجازی، بسترسازی گفت‌وگوها و مناظرات سیاسی در فضای مجازی، ارتباط‌گیری مستقیم مسئولان با شهروندان ازطریق فضای مجازی، ترغیب مسئولان به پاسخگویی و رفع شبهات ازطریق فضای مجازی، بیان اخبار موثق ازطریق خود مسئولان سیاسی ازطریق فضای مجازی، انتشار اخبار و اطلاعات سیاسی ازطریق فضای مجازی و ایجاد بسترهای رسمی و قانونی در فضای مجازی برای نامزدهای مختلف می‌توان فضای مجازی را با رویکرد تقویت مشارکت سیاسی مدیریت کرد. بنابراین طبق یافته‌های علمی و میدانی؛ استراتژی‌های اثربخش مفید و موردنیاز برای مدیریت فضای مجازی با هدف مشارکت سیاسی شامل استراتژی‌های رقابتی و تهاجمی است.