آسباد؛ نمادی از تجلی هنر و صنعت ایرانیان

آسباد‌ها یا همان آسیاب بادی یکی از عجایب صنعتی و گنجینه‌های تاریخی و صنعتی سرزمینمان هستند که از آن‌ها برای آسیاب کردن گندم با استفاده از قدرت و نیروی باد استفاده می‌شود. نشتیفان شهری قدیمی است که در جنوب شرقی خواف واقع شده و محل اولین آسیاب‌های بادی در جهان است. حفظ تاریخ ملموس و ناملموس کشور و تحویل آن با کمترین تحریف و دخل و تصرف به آیندگان، یکی از اقداماتی است که برنامه ریزی در جهت اجرای صحیح آن یک ضرورت است و برای ثبت جهانی اسباد نیز تلاش‌هایی آغاز شده است. کشور ما با آثار تاریخی متعدد در زمره یکی از کشور‌های صاحب تاریخ کهن و غنی محسوب می‌شود. اقوامی که هر کدام یک پیشینه تاریخی مجزا دارند و گنجیه‌ای از هنر و موسیقی و صنایع دستی و ... محسوب می‌شوند، زیر بنای این ساختار غنی شده از فرهنگ و تمدن هستند. اشعار، موسیقی، پوشاک، نوع تغذیه و سازه‌هایی که در سده‌های گذشته ساخته شده‌اند، همگی بیانگر ریشه دار بودن این دیار است. وجود قلعه‌ها، مساجد، مدارس، قنوات، آسبادها، عمارت ها، سنگ نگاره‌ها و ... همگی نشان از تمدنی کهن و با سابقه در این دیار دارند؛ اما آنچه که در این ضرورت دارد، در کنار حفظ آثار تاریخی به عنوان گنجینه‌های هنری گذشتگان، ثبت تاریخی این آثار نیز از اهمیت دوچندانی برخوردار است. در واقع به موجب قانون اساسی و قانون مدیریت خدمـات کشــوری، یکی از وظایف حاکمیتی دولت جمهوری اسلامی، حفاظت از میراث فرهنگی کشــور اســت. یکــی از راه‌های حفاظت از ایــن میــراث، ثبت آثار ارزشمند به لحاظ تاریخی و فرهنگی در فهرست آثار ملی و جهانی اســت. آسباد‌هایی که در سیستان و خراسان و یزد قرار دارند یکی از عجایب صنعتی و گنجینه‌های تاریخی و صنعتی سرزمینمان هستند که تلاش‌هایی برای ثبت جهانی آن‌ها آغاز شده است. درحال حاضر «آسباد‌های ایرانی» به شماره ۶۱۹۲ در فهرست پیشنهادی ایران در آثار میراث جهانی یونسکو قرار گرفته است. «آسباد» که به شهادت برخی مورخان و اساتید باستان شناسی نخستین ساخته صنعتی بشری است، قدمتی به بلندای تاریخ دارد و آسباد‌ها از دیر باز در معیشت و تغذیه مردم اهمیت زیادی داشته‌اند. ین صنعت نمادی از ترکیب معماری سنتی با نیاز‌های زیست‌بوم و بهره‌گیری مناسب از انرژی‌های پاک به‌شمار می‌آیند که از دیر باز در برخی استان‌های کشور به کار گرفته شده اند. در بخش‌های وسیعی از خراسان، از شمال هرات تا جنوب سیستان با بهره‌گیری از باد‌های ۱۲۰‌روزه، در ایامی که با برداشت غلاتی نظیر جو و گندم مقارن است (اواخر اردیبهشت تا پایان شهریور)، آسباد‌ها به کار می‌افتند. جالب این‌که عملکرد آسباد‌ها در گستره شرق ایران یکسان و از نظر ظاهری شبیه به هم است؛ اما بسته به موقعیت مکانی و شدت باد و حتی سنت‌های معماری بومی از لحاظ ظرایف معماری تفاوت‌هایی دیده می‌شود که نشان از درایت و دانش بالای ایرانیان در گذشته دور است. با توجه به ویژگی‌های منحصربه‌فرد آسباد‌ها و خصوصیات عملکردی و زیبایی‌شناسانه، بازتعریف، مرمت، معرفی و در نهایت هموار ساختن مسیر در‌جهت ثبت آن‌ها در فهرست میراث جهانی اهمیت بسیار پیدا می‌کند. جا دارد مسئولان استان‌ در بازسازی این سازه‌های تاریخی، جلوگیری از تخریب و فرسایش و فراهم نمودن زمینه برای ثبت جهانی این یادگاران کهن عزمی جدی داشته باشند و با ثبت جهانی این صنعت، هنر معماری و صنعت ایرانیان بار دیگر زبانزد جهانیان شود.