ایران؛ رتبه پنجم جهان در نانو
سند ملی توسعه علوم و فناوری نانو در آبان ۱۴۰۱ به‌تصویب شورای‌عالی انقلاب فرهنگی رسیده و در فصل نخست از گزارش اجرای «سند ملی توسعه علوم و فناوری نانو و برنامه توسعه فناوری‌های میکرو» به «وضعیت دستیابی به اهداف کلان توسعه فناوری نانو در ایران» پرداخته شده است. طبق این‌فصل از گزارش درزمینه «حفظ جایگاه علمی و ارتقای اقتدار کشور در علم‌وفناوری نانو»، در ۲۰۲۳ میلادی، 11179 مقاله مرتبط با فناوری نانو توسط محققان ایرانی در وب او ساینس/ WoS نمایه شده است. این‌تعداد معادل ۴٫۶درصد کل مقالات نانو منتشرشده و ۱۸٫۹درصد کل مقالات علمی منتشر ایران در وب او ساینس است. به‌این‌ترتیب ایران در رتبه پنجم جهان ازنظر تعداد مقالات نانو قرار گرفته؛ ۳۲٫۶درصد از مقالات نانو ایران دراین‌سال به‌صورت مشترک با کشورهای دیگر است. ایران در سال ۲۰۲۲ در رتبه 20 جهان ازلحاظ سرانه مقاله نانو به جمعیت قرار گرفته است؛ همچنین درهمین‌سال، ایران در رتبه اول جهان ازلحاظ تعداد مقاله به‌ازای مقدار تولید ناخالص داخلی طبق نرخ برابری قدرت پول (PPP) قرار گرفته است. در سال ۲۰۲۳ دانشگاه‌های تهران، علم‌وصنعت و تبریز، در رتبه‌های اول تا سوم بین دانشگاه‌های ایران ازنظر تعداد مقاله نانو قرار داشته‌اند. طبق معیارهای فدراسیون سرآمدان علمی ایران، جمعاً ۹۷ مقاله نانو ایران در فهرست مجلات برتر علمی جهان در سال ۲۰۲۳ قرار داشته است. درهمین‌سال، 4235 مقاله نانو ایران در مجلات چارک اول/ Q۱ نمایه شده و رتبه ایران ازاین‌نظر در جهان هفتم بوده است. همچنین در شاخص اچ در ۵ سال منتهی به ۲۰۲۳ پنج‌ساله، رتبه جهانی ایران یازدهم بوده است. ایران در سال ۲۰۲۳ تعداد هشت پتنت نانو در دفتر ثبت پتنت آمریکا (USPTO) ثبت کرده است و به‌این‌ترتیب، تعداد کل اختراعات نانو ایران در دفاتر ثبت پتنت آمریکا و اروپا به ۳۵۴ اختراع (۱۷درصد از کل پتنت‌های ثبت‌شده ایران و ۱۳درصد پتنت نانو در ازای هر ۱۰۰ مقاله) رسیده است. ستاد نانو درراستای ارتقای نوآوری برپایه فناوری‌های بدیع با اثرگذاری اقتصادی و اجتماعی بالا، از توسعه هفت محصول نانو با نوآوری جهانی و ویژگی‌ها و دستاوردهای منحصربه‌فرد حمایت کرده. این هفت محصول عبارت‌اند از: «سیستم خنثی‌سازی کاستیک مستعمل با تماس‌دهنده غشایی»، «کیت تشخیص سریع سرطان روده»، «جداکننده باتری لیتیوم‌یون»، «سامانه تولید بوروفین با قابلیت انتقال و تست»، «آلوپلاستیک استخوانی ترمیم‌کننده بافت‌های استخوانی»، «حسگر پوشیدنی هوشمند تشخیص و پایش زردی نوزادان» و «هیدروکسید آلومینیوم شفاف نانوساختار». درراستای ارتقای صنایع موجود با بهره‌گیری از فناوری نانو، در سال ۱۴۰۱ حجم فروش بازار فناوری نانوی ایران با حجم فروش ۳۰۳هزار و ۷۹۵میلیاردریال (معادل با 1125میلیون‌دلار) نسبت به ۱۴۰۰ رشد ۵۰درصدی داشته است. بازار فناوری نانو ایران در چهارسال منتهی به سال ۱۴۰۱ به‌طورمتوسط ۵۰٫۸درصد رشد فراتر از تورم داشته. از حجم بازار فناوری نانو ایران در سال ۱۴۰۱، صادرات سهمی معادل با ۶٫۳درصد (۶۹میلیون‌دلار) و فروش داخلی سهمی معادل با ۹۳٫۷درصد را به‌خود اختصاص داده. بازار فناوری نانو طبق تعریفی که در استانداردهای بین‌المللی به آن اشاره شده، به سه بخش «بازار کالای فناوری نانو»، «بازار تجهیزات فناوری نانو» و «بازار خدمات فناوری نانو» تقسیم شده است. بازار تجهیزات فناوری نانو ایران به‌رغم‌آنکه در سال‌های ۱۴۰۰ و ۱۳۹۹ رشد خوبی نسبت به سال‌های قبل داشت، در ۱۴۰۱ با 2228میلیاردریال فروش، افت ۱۶درصدی نسبت به پارسال داشت. این‌درحالی‌ست‌که درهمین‌سال بازار خدمات فناوری نانو ایران با 5363میلیاردریال فروش شاهد بیش از ۱۵۰درصد رشد نسبت به پارسال بوده است. در ۱۴۰۱ در بازار محصولات فناوری نانو ایران، از بین حوزه‌های صنعتی مختلف صنعت ساخت‌وساز با سهم ۴۸درصد و از بین انواع فناوری در حوزه نانو فناوری نانوپوشش با سهم ۵۷درصد در رتبه نخست بازار محصولات نانو قرار داشته‌اند. همچنین در سال ۱۴۰۱ جمعاً ۳۸۵ شرکت درزمینه تولید محصولات، تجهیزات و خدمات حوزه فناوری نانو در ایران فعالیت داشته و ۸۵درصد از حجم بازار فناوری نانوی ایران دراختیار ۶۹ شرکت اول بوده است. از بین انواع فناوری در حوزه نانو، بیشترین‌تعداد شرکت‌های فناوری نانوی ایران در حوزه‌های نانوپوشش، نانومواد و نانوکامپوزیت فعالیت داشته‌اند. درزمینه «صادرات پایدار و ارتقای نشان ساخت ایران محصولات نانو در بازارهای منطقه‌ای و جهانی»، میزان صادرات محصولات نانو از سال ۱۳۹۸ تا ۱۴۰۱ افزایش بیش از سه‌برابری داشته است؛ درحالی‌که سهم صادرات از کل بازار دراین‌بازه زمانی ثابت مانده و به‌این‌ترتیب در سال ۱۴۰۱ حجم صادرات محصولات فناوری نانو ساخت ایران به ۶۹٫۱ میلیون‌دلار رسید.