رویداد «زیست کودکانه تئاتر» به‌میزبانی مرکز امید حوزه هنری کودکونوجوان
رکسانا قهقرایی
کارگاه تخصصی باعنوان «طراحی صحنه و لباس؛ دو امکان و چند استفاده» از سری کارگاه‌های «زیست کودکانه در تئاتر» 29اُمین جشنواره تئاتر استان تهران در «تماشاخانه مهر (حوزه هنری)» برگزار شد. سینا ییلاق‌بیگی؛ طراح صحنه و لباس تئاتر و سینما و مدرس این کارگاه بیان کرد: «طراح صحنه تئاتر معمار یا دکوراتور نیست. طراحی صحنه لزوماً استفاده از رمپ و تزئینات و کاشی‌کاری و پلکان نیست؛ بلکه می‌تواند یک صدا، چند نور و چیزهایی ساده باشد. کاری‌که در آن معماری نباشد به‌این‌معنانیست‌که طراحی صحنه ندارد. فضایی که نمایش در آن خلق می‌شود، فضای طراحانه آن اجراست و لزوماً با متریال سروکار ندارد». وی افزود: «به‌عنوان‌مثال صدای چک‌چک آب در یک کاسه مسی به ما فضای بارانی و احتمالاً پاییزی، فضای مستعمل و نسبتاً ویران، فضایی تاریک و ... را می‌دهد. همه این‌ها را داریم با شنیده‌هایمان تصویرسازی می‌کنیم. درباره نور نیز می‌توانیم چنین فضاسازی‌هایی را متصور شویم. این به کارگردان و بازیگران و دیگر عوامل برمی‌گردد که از طراح، انتظار ساخت دکور نداشته باشند. او اگرچه واقف است اما برای طراحی صحنه و لباس فکر و بر روند ساخت و جانمایی و نصب نظارت می‌کند». وی درادامه به سؤالی درباره وظایف دراماتورژ در تولید یک نمایش گفت: «دراماتورژ بر حوزه‌های مختلفی؛ ازجمله تاریخ، روانشناسی، جامعه‌شناسی و ... تسلط دارد و مسئولیت شکافتن اثر و آنالیز آن و سنخیتش با زمانه را برعهده دارد. بر ضرورت‌های اجرای یک اثر و رویکرد درست اجرای آن تأکید دارد و البته ما این فرد متخصص را در ایران کمتر داریم. از بهترین‌های آن در ایران، رضا سرور و یان کات در دنیاست». وی خاطرنشان کرد: «مشکل اساسی ما در چندسال‌اخیر در تئاتر کودکونوجوان این‌بوده‌که این گونه، در طبقه‌بندی اشتباهی باقی مانده. تعریف ما از سنین کودکی و نوجوانی مربوط به دورانی دور است. چندسالی‌ست تئاتر خردسال و کودک داریم اما نوجوان نه. فرزند نوجوان ما دیگر با تئاترها همراهی نمی‌کند. مضامین، موسیقی، ترکیب‌بندی و ... دیگر برای نوجوان طرح سؤال نمی‌کند». وی درباره آسیب‌شناسی تئاتر کودکونوجوان گفت: «به‌همان‌نسبتی که مخاطبان تئاتر کودکان‌ونوجوانان را نمی‌شناسیم از این گونه جا می‌مانیم. خردسال، کودکونوجوان امروز ما دیگر مثل قبل نیست». وی درباره نحوه مبانی خلق فضا توضیح داد: «پرداختن به فضا در دو حالت رخ می‌دهد: یکی بااستفاده‌از معماری و دیگر ازطریق اشیا. هر شی‌ء به پرابس یا شی‌ء تئاتری با حضور روی صحنه تغییر ماهیت نمی‌دهد؛ بلکه باید به‌لحاظ فرم، ساختار، رنگ، ابعاد تغییر کند یک صندلی در صحنه تئاتر فقط کارکرد محلی برای نشستن ندارد. آیا معماری لزوماً در صحنه تئاتر عین واقعیت پیاده می‌شود؟ پاسخ خیر است. معماری در صحنه مبین سبک است. در صحنه تئاتر به‌شکل استعاری از معماری استفاده می‌کنیم. وقتی سقف، ستون، پلکان، پنجره و ... را در صحنه بسازیم رئالیستی عمل کرده‌ایم». وی درباره طراحی مینی‌مال در تئاتر گفت: «باید بدانیم طراحی مینی‌مال از ابتدا مینی‌مال نیست؛ بلکه باید از ابتدا رئال بیندیشیم و رفته‌رفته با حذف عناصر به طراحی مینی‌مال برسیم درواقع باید دچار تفکر مینی‌مال شویم». بخش بعدی این کارگاه به موضوع ایجاد فضای فانتزی و مجیکال در تئاتر کودکونوجوان اختصاص یافت. ییلاق‌بیگی دراین‌باره گفت: «به‌زعم من اینکه کار کودک حتماً باید دارای فضای فانتزی و مجیکال داشته باشد، اشتباه است. ابزارهایی مثل مه‌ساز و حباب‌ساز باید به فهم بخشی از قصه کمک کند. تئاتر کودکونوجوان جشن تولد نیست! این عناصر به فضای فانتزی کار کمک می‌کنند». این طراح صحنه و لباس بااشاره‌به اهمیت تعامل طراحی صحنه و لباس با نور، گفت: «من در اولین گفت‌وگویم با کارگردان درباره طراح نور از کارگردان می‌پرسم. اولین اسکیس را با طراح نور چک می‌کنم. این طراح نور است که اولین ایده‌ها را به من می‌دهد. به‌شخصه از کهنه‌کاری و رئالیستی بودن فاصله می‌گیرم و به‌نظرم باید ذات تئاتر را بپذیریم». وی درباره امکانات کم برخی گروه‌های تئاتری و طراحی صحنه و لباس دراین‌شرایط گفت: «درباره سالن‌ها باید بگویم این کارگردان است که به سالن ارزش می‌دهد؛ نه سالن به اثر یک کارگردان؛ بنابراین خود را دست‌کم نگیرید. باید روندی را طی کرد و از خواسته‌های خود کوتاه نیامد. هرچیزی یک راه‌حلی دارد که لزوماً جلوی چشم ما نیست. باید سعی کنیم ظرفیت‌های مکانی، اجرایی مالی و متنی خود را بشناسیم. نکته بعدی اینکه دلسرد نشویم و وقتی ارتزاقمان از تئاتر است عرصه را خالی نکنیم».
عکس: رضا ذاکری