قهر کن؛ اما ببار!
وحید حاج‌سعیدی
چشم‌ها و ترک‌های زمین تب‌دار به آسمان خیره مانده‌اند و ابرهایی که گویی با زمین و زمینیان قهر کرده‌اند. ابرها می‌آیند، نمناک، مغموم و بی‌احساس؛ خودی نشان می‌دهند ولی از بارش رحمت الهی خبری نیست. راستی شاعر چه نیکو سروده است: «ابر بي‌باران بوَد ابري كه از احسان تهي است!» چشم‌ها و دست‌های پینه‌بسته کشاورزان همچنان رو به آسمان است... کمبود بارندگی در سال‌های اخیر مشکلات زیادی را برای مردم، صنایع و به‌ویژه کشاورزان در فصول مختلف ایجاد کرده است. اثرات کم‌بارشی در دراز می‌تواند منجر به بروز فجایع زیست‌محیطی، کشاورزی، اقتصادی و اجتماعی ویرانگر نظیر کمبود غلات و مواد غذایی، قحطی، مهاجرت اجباری به‌دوراز مناطق خشک‌سالی و حتی درگیری بر سر منابع آبی باقی مانده شود. البته پدیده کم‌بارشی مربوط به اکثر نقاط این کره خاکی است و همه مناطق جهان با نوسان بارندگی مواجه هستند. میانگین بارندگی‌های ایران هم حدود ۲۳۰ میلی‌متر ثبت شده این در‌حالی‌ست‌که در سال‌های ۹۷ و ۹۸ میزان بارندگی‌ها به حدود ۳۲۰ میلی‌متر رسیده بود اما این میزان طی سال‌های اخیر که با کم‌بارشی، خشک‌سالی و گرمایش جهانی مواجه هستیم، کاهش یافته است. ازآنجاکه شرایط اقلیمی میزان بارندگی‌ها را تغییر می‌دهند، تغییرات اقلیمی به‌خصوص دخالت‌های انسانی موجب تشدید پدیده‌های حدی به اشکال مختلف همچون خشک‌سالی و کم‌بارشی و وقوع بارش‌های شدید و سیل‌آسا شده و تخریب محیط‌زیست، جنگل‌زدایی و گسترش بیابان‌ها را در پی داشته است. در حقیقت دخالت در بشر در ساختار و اکوسیستم کره زمین را می‌توان اولین دلیل کم‌بارشی قلمداد کرد. بارش پدیده‌ای است که باعث انباشت آب‌های شیرین و زنده شدن سیاره زمین می‌شود. همچنین حیات کل اکوسیستم به‌میزان بارندگی سالانه بستگی دارد و هرگونه اختلال در این چرخه می‌تواند باعث خشک‌سالی، از بین رفتن ساختار طبیعی محیط‌زیست و تغییرات جدی و خطرناک در زیست‌بوم و درنهایت حیات بشر شود. خشک‌سالی، کاهش تولیدات کشاورزی و فقدان آب شرب سه چالش اصلی ناشی از کم‌بارشی هستند که در درازمدت مرتفع ساختن اثرات زیست‌محیطی، اقتصادی، سیاسی، بهداشتی و اجتماعی این چالش‌ها بسیار زمان‌بر، هزینه‌زا و در مواقع غیرقابل‌جبران است. هرچند پیشگیری و مصرف صحیح و اصولی آب اولین، ارزان‌ترین و منطقی‌ترین راه حفاظت از منابع آبی است، اما در سال اخیر توسعه علوم به‌مدد بشریت آمده است و راهکارهای علمی برای توسعه منابع آبی و جلوگیری از اتلاف آن در اختیار ما قرار داده است. مدیریت منابع آب، توسعه پوشش گیاهی، بهینه‌سازی نظام‌های آبیاری و استفاده از فناوری‌های نوین در کشاورزی، تغییر در الگوهای کشاورزی و استفاده از روش‌های کشاورزی پایدار که به حفظ رطوبت خاک کمک می‌کند، استفاده از ظرفیت تصفیه پسماندهای صنعتی و خانگی، بررسی دقیق‌تر تغییرات آب و هوایی و الگوهای بارندگی که منجر به پیش‌بینی و مدیریت بهتر منابع آب می‌شود و درنهایت بارورسازی ابرها بخشی از اقدامات و راهکارهایی هستند که می‌توانند در مدیریت منابع آبی یاریگر بشر باشند. هرچند حرف‌وحدیث درخصوص بارورسازی ابرها زیاد است و نمی‌توان روی این مقوله حساب جدی باز کرد. مطابق گزارش سازمان جهانی هواشناسی نزدیک به ۶۰ کشور باروری سازی ابرها را در دستورکار دارند و اکثریت هم به‌صورت تحقیقاتی است و برخی کشورها هم مدعی عملیاتی بودن هستند. به‌طور مثال در کشور امارات متحده عربی در فصل گرم سال ابرها را با ذرات نمک بارورسازی می‌کند و مدعی هستند که در بارورسازی ابرها و بارش آن‌ها موفق بوده است؛ اما سازمان جهانی هواشناسی این مسئله را به‌طور کامل قبول ندارد و زیر سؤال بردند. بااین‌وجود باید به آینده امیدوار بود و این اقدامات در کنار فرهنگ‌سازی مناسب و مدیریت جامع آب می‌توانند به کاهش اثرات منفی کم‌بارشی و بهبود شرایط آبی کمک کنند. امید که با فرهنگ‌سازی و افزایش میزان آگاهی‌های مردم در حفاظت از منابع‌طبیعی و برخورد جدی دولت با سازمان‌ها و افرادی‌که ساختار طبیعی و اکوسیستم مناطق مختلف را با قطع درختان و ساخت‌وسازهای غیراصولی بر هم می‌زنند، شاهد بازگشت نواحی مختلف کشور به اکوسیستم طبیعی و بارش مجدد و فراوان رحمت الهی در اقصی‌نقاط سرزمینمان باشیم.