دلایل بازماندگی از تحصیل؛ از کمبود امکانات آموزشی تا مشکلات اقتصادی
با آغاز تحصیلی ۱۴۰۴ – ۱۴۰۳، حدود ۱۶۴هزار کودک بازمانده‌ازتحصیل در کشور شناسایی شدند که به‌دلایل مختلف؛ ازجمله کمبود امکانات آموزشی، مشکلات اقتصادی و فرهنگی و معلولیت ذهنی و جسمی، دوران کودکی خود را در خارج از مدرسه و کلاس درس سپری می‌کنند. بازماندگی از تحصیل دانش‌آموزان، یکی از مهم‌ترین چالش‌های نظام آموزشی در همه جوامع؛ ازجمله کشور ایران است که دانش‌آموزان به‌دلایل متفاوت مانند نبود امکانات آموزشی، فقر اقتصادی، فقر فرهنگی و معلولیت‌های شدید جسمی یا ذهنی از تحصیل محروم می‌شوند.
کودکان، استعدادها و توان‌های نهفته آینده کشور هستند که باید در سیستم آموزش‌وپرورش کشف شوند و پرورش یابند تا این سرزمین در حوزه‌های مختلف علمی، ورزشی، فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی به قله‌های افتخار دست یابد اما اکنون کودکانی را می‌بینیم که به‌جای حضور در کلاس درس و یادگرفتن «الفبا» در کوچه‌وخیابان پرسه می‌زنند یا دخترانی‌که به‌دلایل مختلف با حسرت حضور در مدرسه به خانه‌داری مشغول هستند. کارشناسان آموزشی معتقدند که ساخت و توسعه مدارس دولتی، جذب حداکثری معلم برای دانش‌آموزان در اقصی‌نقاط کشور و نهایتاً البته فرهنگ‌سازی و رفع مشکلات اقتصادی جهت حضور حداکثری دانش‌آموزان در کلاس‌های درس از جمله اقداماتی‌ست که درخصوص بازگشت کودکان به چرخه تحصیل باید موردتوجه قرار گیرد. به‌گزارش نازنین میرزایی (ایرنا)؛ براساس نظر کارشناسان نظام آموزشی، موضوع بازگشت فرزندان به چرخه تحصیل به‌ویژه در دوره ابتدایی اهمیت بسیار دارد و باید دوچندان موردتوجه مسئولان وزارت آموزش‌وپرورش قرار گیرد چراکه جدایی دانش‌آموزان از آموزش‌وپرورش و گذراندن وقت در خیابان‌ها و مکان‌هایی نامناسب برای سن این کودکان می‌تواند ناهنجاری و آسیب‌های اجتماعی در جامعه را افزایش دهد. آن‌ها براین‌موضوع هم تأکید دارند که برای بازگشت کودکان بازمانده‌ازتحصیل باید ابتدا اطلاعات دقیق از تعداد و شرایط آن‌ها به‌دست آید و دراین‌میان دولت‌ها با سیاست‌گذاری‌های مناسب زمینه تحصیل این کودکان را فراهم کنند چراکه امروزه داشتن سواد خواندن و نوشتن «حداقل سواد پایه» محسوب می‌شود. بسیاری از کارشناسان معتقدند با نگاه واقع‌بینانه به موضوع بازماندگی از تحصیل متوجه می‌شویم که این آمار هیچ‌وقت به صفر نمی‌رسد و همواره شاهد کودکانی هستیم که امکان تحصیل برایشان مهیا نیست اما با سیاست‌گذاری‌های مناسب می‌توان این‌عدد را به‌حداقل رساند تا اکثریت کودکان از حق طبیعی آموزش، بودن در اجتماع همسالان و شکوفایی استعدادهای خود برخوردار شوند. محاسبه تعداد این‌افراد این‌گونه‌است‌که وزارت آموزش‌وپرورش کد ملی کودکانی را که به سن شش‌سالگی می‌رسند را با آمار ثبت‌نامی‌ها در مدارس، تطبیق داده و تعدادی که خارج‌ازسیستم ثبت‌نام هستند را جزو بازماندگان به‌حساب می‌آورند. هرچند سالانه تلاش‌های بسیار برای جذب کودکان بازمانده‌ازتحصیل صورت می‌گیرد اما آموزش‌وپرورش در ۱۲ شهریور ۱۴۰۳ تعداد کودکان بازمانده‌ازتحصیل را ۱۶۴هزارنفر اعلام کرد. طبق آمار وزارتخانه؛ در سال تحصیلی ۱۴۰۳-۱۴۰۲ حدود ۲۱۶هزار کودک بازمانده‌ازتحصیل در دوره ابتدایی بوده که حدود ۳۱هزارنفر از این کودکان طی سال تحصیلی جذب شده‌اند. آمار دیگر منتشره ازسوی مرکز پژوهش‌های مجلس نشان می‌دهد که درصد بازماندگی از تحصیل دانش‌آموزان از سال ۱۳۹۶ تا ۱۴۰۲ روند کاهشی داشته است و میزان بازماندگی از تحصیل در سال ۹۶ در دوره ابتدایی ۲.۱۷درصد بوده که این‌میزان در سال ۱۴۰۲ به ۲.۱۰درصد رسیده است. دراین‌راستا، رضوان حکیم‌زاده (معاون آموزش ابتدایی وزارت آموزش‌وپرورش) درباره جذب کودکان بازمانده‌ازتحصیل گفت: این‌اقدام یکی از مهم‌ترین مأموریت‌های آموزش‌وپرورش است و باتوجه‌به این‌موضوع، جذب کودکان در بدو ورود به مدرسه به‌ویژه کلاس‌اولی‌ها بسیارمهم است. وی افزود: دسترسی به آموزش مهم‌ترین فرصتی‌ست که کودکان می‌توانند در زندگی خود داشته باشند و وزارت آموزش‌وپرورش موظف است همه تلاش خود را به‌کار گیرد تا دسترسی به این حق را برای کودکان مهیا کند. معاون آموزش ابتدایی وزارت آموزش‌وپرورش افزود: در سال‌های گذشته بررسی‌های متعددی درباره کودکان بازمانده‌ازتحصیل انجام شده و به‌این‌نتیجه رسیدیم که عوامل عدم‌حضور کودکان در مدرسه به دو دسته آموزشی یا مدرسه‌ای و خارج از نظام آموزشی تقسیم می‌شود. وی افزود: عوامل آموزشی مدرسه‌ای مانند نبودن معلم و مدرسه است و عوامل خارج از نظام آموزشی موضوعاتی مانند فقر اقتصادی و فرهنگی، برخی از تعصبات خانوادگی مانع حضور کودکان و مشکلات خاص مانند معلولیت شدید را دربرمی‌گیرد. وی باتأکیدبراینکه برای داشتن حق آموزش همه نهادها و دستگاه‌های ذی‌ربط باید همکاری داشته باشند، گفت: تاجایی‌که به آموزش‌وپرورش مربوط می‌شود همه تلاش خود را به‌کار بسته‌ایم تا با فراهم‌کردن امکان ثبت‌نام در مدرسه و اعزام معلم حتی در نقاط دورافتاده و کمتربرخوردار مدرسه‌ای برپا شود. وی عنوان کرد: اکنون چندین‌هزار مدرسه داریم که تعداد دانش‌آموزان کمتر از ۱۰نفر است و برخی مدارس تک‌نفره یا دو یا سه‌نفره هستند. حکیم‌زاده خاطرنشان کرد: در موانع اقتصادی، فرهنگی و مشکلاتی ازاین‌قبیل، آموزش‌وپرورش تنها نمی‌تواند بازماندگان از تحصیل را جذب کند و ما درخواست کردیم همه سازمان‌ها دراین‌زمینه کمک کنند. وی بااشاره‌به‌اینکه در دوره قبل هم یک تقسیم‌کار ملی صورت گرفت و وظایف همه دستگاه‌ها مشخص شد، افزود: ازجهت قانونی نهادهای ناظر باید نظارت داشته باشند تا در جاهایی‌که لازم است کودکان در مدرسه حاضر شوند. معاون آموزش ابتدایی وزارت آموزش‌وپرورش گفت: سازمان‌هایی که می‌توانند موانع اقتصادی و مشکلات معیشتی را رفع کنند، باید دراین‌جهت همکاری کنند تا امکان تحصیل برای کودکان خانواده‌های دارای فقر اقتصادی فراهم شود. وی افزود: بازماندن کودکان از تحصیل یک دغدغه ملی‌ست و برای خیرین متقاضی یک فرصت محسوب می‌شود تا با فراهم‌کردن شرایط، این‌گروه از افراد را به چرخه تحصیل بازگردانند. سوق‌دادن برخی از فعالیت‌های خیر سمت مدرسه‌یاری و جذب کودکان بازمانده‌ازتحصیل کاری ارزشمند است که مشکل دانش‌آموزان دارای فقر اقتصادی را رفع می‌کند. هفته اول مهرماه امسال بود که وزیر آموزش‌وپرورش گفت: برای بازگشت دانش‌آموزان بازمانده‌ازتحصیل، همه ظرفیت‌های قانونی را پای‌کار خواهیم آورد. به‌گزارش مریم جلوداران (ایرنا)؛ علیرضا کاظمی در نشست با کارکنان معاونت ابتدایی آموزش‌وپرورش بااشاره‌به‌اینکه باید شاهد هدف‌گذاری دقیق و نقطه‌ای از وضعیت موجود به‌سمت وضع مطلوب باشیم، بیان کرد: برای انجام این‌مهم باید نقشه‌راهی ترسیم شود زیرا یکی از اساسی‌ترین مأموریت‌های این وزارتخانه در حوزه آموزش ابتدایی خلاصه می‌شود. وی افزود: در دوره ابتدایی دانش‌آموز به سطحی از مهارت‌های لازم برای یک زندگی خوب و مطلوب در جامعه نیازمند است و در متوسطه باید به‌دنبال آموزش تخصصی آن‌ها باشیم. این‌بدین‌معناست‌که دوره آموزش ابتدایی، بنیادی‌ترین و مؤثرترین دوران تحصیل در نظام آموزشی هر کشوری محسوب می‌شود؛ زیرا تمام چالش‌هایی که در دوره متوسطه با آن مواجه می‌شویم ناشی از غفلت در دوران ابتدایی‌ست. وزیر باتأکیدبراینکه در دوره ابتدایی هویت و شخصیت دانش‌آموز شکل می‌گیرد، گفت: ما مکلف هستیم دراین‌دوره به مباحث هویتی و شخصیتی دانش‌آموزان توجه داشته باشیم درعین‌حال استعدادهای دانش‌آموزان را در‌این‌پایه شناسایی کنیم زیرا با انجام این‌کار؛ مسیر هدایت شغلی و تحصیلی مشخص خواهد شد. وی بااشاره‌به‌اینکه دراین‌حوزه هرآنچه سرمایه موردنیاز است باید پای‌کار آورده شود، اظهار داشت: معلم پایه ابتدایی باید از بالاترین انگیزه، تخصص، تعهد و مزایا برخوردار باشد. وی بر توجه ویژه به دانش‌آموزان عشایر تأکید کرد و توجه به این‌گروه از دانش‌آموزان را بارزترین و عینی‌ترین مصادیق عدالت آموزشی برشمرد و گفت: توسعه این‌بخش نشانه توجه به عدالت آموزشی‌ست. وی به جذب دانش‌آموزان بازمانده‌ازتحصیل اشاره و بیان کرد: اولین‌گام برای تربیت، حضور در مدرسه است و هیچ خدمتی از این بالاتر نیست؛ زیرا دانش‌آموزی که از چرخه بازمی‌ماند، وارد چرخه آسیب‌های اجتماعی می‌شود. دانش‌آموزان بازمانده‌ازتحصیل در مقطع ابتدایی باید به صفر برسد؛ ازاین‌رو لازم است برای انجام این مأموریت مهم؛ برنامه عملیاتی و اجرایی دقیق داشته باشیم. وی مهم‌ترین راهبرد معاونت ابتدایی را جذب و بازگرداندن دانش‌آموزان بازمانده‌ازتحصیل دانست. وزیر به سه شاخص، عدالت، کیفیت و هویت اشاره کرد و گفت: عدالت در پوشش صددرصدی و برخورداری از امکانات آموزشی و نصیب برابر آموزشی خلاصه می‌شود. ارتقای کیفیت نیز به مؤلفه‌هایی همچون معلم توانمند و باانگیزه، آموزش منطقه‌ای و استانی و ثبات مدیران تأکید دارد. درخصوص هویت نیز باید روی مؤلفه‌های فرهنگی، انگیزشی و پرجاذبه کار کرد. کاظمی بر تهیه اطلس ابتدایی جهت شناسایی نقاط ضعیف و کم‌برخوردار آموزشی نیز تأکید کرد. وی به تدوین لایحه‌ای جهت الزام بازگرداندن دانش‌آموزان بازمانده‌ازتحصیل به چرخه آموزشی اشاره کرد و افزود: باتمام‌توان پای این‌کار هستیم و از هر مسیری که امکان داشته باشد جهت بازگرداندن دانش‌آموزان تلاش خواهیم کرد و همه ظرفیت‌های قانونی را پای‌کار خواهیم آورد.