نقش رسانه‌ها در کاهش آسیب‌های اجتماعی
منوچهر برون
رسانه‌ها به‌عنوان یکی از مهم‌ترین ابزارهای ارتباطی و آگاهی‌بخشی، نقشی اساسی در شکل‌دهی به افکارعمومی و هدایت جامعه به‌سمت الگوهای مثبت رفتاری دارند. در جوامع مدرن، آسیب‌های اجتماعی مانند اعتیاد، خشونت، بی‌اخلاقی‌های اجتماعی، نابرابری و بسیاری از ناهنجاری‌های دیگر، چالش‌های بزرگی محسوب می‌شوند که اگر مدیریت نشوند، پیامدهای جبران‌ناپذیری برای جامعه خواهند داشت. رسانه‌ها می‌توانند با تولید محتوای هدفمند، آگاهی‌بخشی، ترویج ارزش‌های اخلاقی و نقد سازنده، در کاهش این آسیب‌ها تأثیرگذار باشند. یکی از مهم‌ترین وظایف رسانه‌ها، آموزش و آگاهی‌بخشی‌ست. بسیاری از آسیب‌های اجتماعی ناشی از ناآگاهی مردم نسبت به پیامدهای رفتارهای پرخطر است. رسانه‌های دیداری، شنیداری و مکتوب می‌توانند با ارائه اطلاعات صحیح، مردم را نسبت به خطرات و راه‌های پیشگیری از آسیب‌ها آگاه کنند. برنامه‌های مستند، گفت‌وگوهای تخصصی، گزارش‌های تحقیقی و انتشار مقالات علمی، ابزارهایی هستند که رسانه‌ها می‌توانند برای ارتقای سطح آگاهی عمومی از آن‌ها بهره بگیرند. رسانه‌ها در فرهنگ‌سازی نقش بی‌بدیل دارند. ایجاد و ترویج الگوهای مثبت رفتاری می‌تواند جامعه را از بسیاری از ناهنجاری‌ها مصون نگه دارد. سریال‌ها، فیلم‌ها، برنامه‌های تلویزیونی و حتی تبلیغات می‌توانند الگوهایی از رفتارهای سالم، همدلی، نوع‌دوستی و مسئولیت‌پذیری را به مخاطبان ارائه دهند. رسانه‌هایی که به‌درستی از این ابزار استفاده می‌کنند، می‌توانند فرهنگ گفتگو، حل مسالمت‌آمیز اختلافات و احترام به حقوق دیگران را در جامعه نهادینه کنند. نقد سازنده و شفاف‌سازی نیز از دیگر وظایف رسانه‌ها دراین‌زمینه است. بسیاری از آسیب‌های اجتماعی ریشه در سیاست‌های نادرست، بی‌عدالتی‌ها و نارسایی‌های مدیریتی دارد. رسانه‌های آزاد و مستقل می‌توانند با ارائه گزارش‌های تحلیلی و بیان مشکلات واقعی مردم، به‌عنوان پلی میان جامعه و حاکمیت عمل؛ و با طرح مسائل، مسئولان را به پاسخگویی و اصلاح رویه‌ها وادار نمایند. بدون حضور رسانه‌های منتقد، مشکلات اجتماعی در سایه بی‌توجهی باقی می‌مانند و روزبه‌روز ابعاد گسترده‌تری پیدا می‌کنند. یکی‌دیگر از کارکردهای رسانه‌ها درزمینه کاهش آسیب‌های اجتماعی، ایجاد حساسیت و مسئولیت اجتماعی در میان مردم است. زمانی‌که رسانه‌ها بر موضوعی اجتماعی تمرکز می‌کنند، توجه عمومی به آن جلب می‌شود و افراد جامعه نسبت‌به‌آن موضوع احساس مسئولیت بیشتری پیدا می‌کنند. پویش‌های رسانه‌ای در حوزه‌هایی مانند مبارزه با خشونت خانگی، حمایت از حقوق کودکان، مقابله با اعتیاد و پیشگیری از آسیب‌های فضای مجازی، نمونه‌هایی از این تلاش‌ها هستند که تأثیرات عمیقی بر رفتارهای اجتماعی داشته‌اند. رسانه‌ها می‌توانند به‌عنوان یک ابزار نظارتی نیز بر عملکرد نهادهای مسئول عمل کنند. وقتی رسانه‌ها گزارشی درباره سوءمدیریت‌ها، فساد، یا کم‌کاری‌های سازمان‌های مرتبط با آسیب‌های اجتماعی منتشر می‌کنند، افکارعمومی حساس می‌شود و فشار اجتماعی بر مسئولان افزایش می‌یابد تا اقدامات اصلاحی انجام دهند. این نقش نظارتی رسانه‌ها، باعث افزایش شفافیت و پاسخگویی در جامعه می‌شود. در کنار تمام این کارکردها، نباید از چالش‌ها و تهدیدهای رسانه‌ها غافل شد. رسانه‌های غیرمسئول و زرد، با نشر اخبار کذب، بزرگ‌نمایی ناهنجاری‌ها و ترویج بی‌اعتمادی، می‌توانند به‌جای کاهش آسیب‌های اجتماعی، به تشدید آن‌ها دامن بزنند. در فضای مجازی، انتشار شایعات و اخبار غیرمستند می‌تواند بحران‌های اجتماعی را تشدید کند و فضای روانی جامعه را ملتهب سازد؛ بنابراین، رسانه‌ها باید همواره به مسئولیت حرفه‌ای و اخلاقی خود پایبند باشند و در مسیر آگاهی‌بخشی و اصلاح اجتماعی گام بردارند. درنهایت، رسانه‌ها زمانی می‌توانند در کاهش آسیب‌های اجتماعی موفق باشند که به‌عنوان بخشی از یک نظام هماهنگ عمل کنند. همکاری رسانه‌ها با نهادهای آموزشی، سازمان‌های حمایتی، دستگاه‌های اجرایی و مراکز علمی می‌تواند تأثیرگذاری آن‌ها را افزایش دهد. تنها دراین‌صورت است که می‌توان انتظار داشت رسانه‌ها از یک ابزار خبری صرف فراتر روند و به بازیگران اصلی در مسیر اصلاح اجتماعی تبدیل شوند.