روستا با وعده‌ی اینترنت!

گاهی اوقات مطالب به‌گونه‌ای به هم پیوند داده می‌شوند که مشخص نیست از کجا به کجا رسیده‌اند. در حوزه‌ی ارتباطات و روستا هم وضعیت به‌ همین گونه است. 16سال از ظهور اولین روستای اینترنتی کشور می‌گذرد، روستایی که برای مدتی کوتاه ایده‌ی طرح‌های روستایی متعدد شد که البته بسیاری از آنها فقط در حد ارائه باقی ماندند. پس از گذشت مدتی طرح دفاتر آی‌سی‌تی روستایی مطرح شد که قرار بود تمام فرآیندهای ارتباطی و اطلاعی روستا را به‌عهده داشته باشد. در دولت یازدهم بحث اینترنت روستایی به میان آمد و در خصوص آن سخن بسیار رفت. در گیر و دار تمام این طرح‌ها و شعارها شاید فراموش شده است که ایران کشوری در حال توسعه تلقی می‌شود و با توجه به استانداردهای جهانی توسعه‌ زمانی سودمند است که در مقوله‌ی توسعه‌ی پایدار قرار گیرد. با تمام تعاریف ارائه شده مهمترین المان در توسعه‌ی پایدار و استاندارد، توسعه‌ی هماهنگ بخش‌های مختلف با توجه به پتانسیل، فرهنگ و آینده‌نگری است؛ از همین‌رو نمی‌توان برخی از مقوله‌ها را با تعاریف جداگانه‌ی شهری و روستایی تعریف کرد به‌جز اینکه واقعا کارکرد متفاوتی برای آن در نظر گرفته شده باشد و در برگیرنده‌ی یک تعریف خاص در روند توسعه بشود. یکی از بزرگ‌ترین مسائلی که سازمان توسعه‌ی روستایی با آن درگیر است عدم تعریف جامع و مانع و یک نقشه‌ی کامل برای توسعه‌ی روستاست. در واقع تا دو دهه‌ی قبل و حتی چند سال قبل مشخص بود که در پی چه اقداماتی برای توسعه‌ی روستا باید باشند؛ هرچند که این اقدامات به مسائل مهم و پیامدها توجه نداشت اما با این‌حال مشخص بود روستا نیاز به جاده، آب، برق، گاز، مدرسه، بهداری و اقداماتی این چنین دارد. با ظهور پدیده‌ی اینترنت و الگوبرداری از بسیاری از کشورهایی که مسیر توسعه‌ی روستایی خود را با آن پیموده بودند مانند مالزی، بنگلادش، هند و غیره، انگیزه گشودن درهای تکنولوژی‌های ICT به روستاهای کشور به ذهن برخی خطور کرد. برخی از اساتید دانشگاه شریف از همین دسته بودند. روستای اینترنتی قرن‌آباد یکی از آنها بود. روستایی که اینترنت در آن کارکردی به‌جز آنچه در شهر دارد، نداشت. این‌روزها بحث اینترنت روستایی داغ است و از آن سخن بسیار می‌رود اما باید دید که هدف از اینترنت روستایی چیست و قرار است چه کارکردی داشته باشد. رئیس‌جمهور روز شنبه در همایش روز ملی روستا گفت: «در سال 92 و 93، هزار و 500 روستای جدید تحت پوشش تلفن ثابت قرار گرفتند و در سال 93 و 94، هزار و 700 روستای دیگر به این تعداد اضافه شد و امیدواریم تا پایان دولت یازدهم همه روستاهای ‏بالای 20 خانوار از نعمت تلفن برخوردار شوند. همچنین تا پایان سال 95، حدود 25 هزار روستا از ‏خدمات الکترونیکی و اینترنت پرسرعت برخوردار خواهند بود.‏» در ادامه حسن روحانی به‌نکته‌ای اشاره کرد: «در کنار همه گام‌هایی که باید برای توسعه روستاها و تأمین رفاه روستائیان انجام شود، ‏مهم‌ترین مسئله اشتغال روستایی است. اگر می‌خواهیم که روستایی در روستا بماند و روحیه سلحشوری، وطن‌دوستی و عشق به تولید را ادامه دهد باید با بیکاری آنان مقابله کنیم.» دقیقا این همان هدف اصلی در توسعه ی روستاست یعنی باید هم‌زمان با پاسداری از فرهنگ، اجتماع و محیط زیست‌ روستا زمینه‌ی رشد اقتصادی آنان فراهم شود. اگر گازرسانی به روستا صورت می‌گیرد در کنار رفاه ساکنان، باید چگونگی تاثیر گاز بر رشد کسب و کار و اقتصاد روستا برنامه‌ریزی شود، به همین ترتیب برق، جاده و اینترنت. متاسفانه سراریز کردن امکانات رفاهی بدون پشتوانه‌ی فکری و سیاست‌گذاری نشده، نه‌تنها روند مهاجرت را کاهش نمی‌دهد بلکه آن را کوتاه می‌کند. به‌واسطه‌ی فناوری‌های ارتباطی زندگی در زرق و برق بیشتر به روستاییان القا شده و بیشتر ترغیب به مهاجرت می‌شوند. از سوی دیگر فرهنگ نادرست تهرانی، شهرستانی و دهاتی باعث شده تا حداقل برای فرار از چنین برچسب‌های به شهرهای بزرگ نقل مکان کنند. کم‌آبی و عدم توازن هزینه‌های تولید و قیمت فروش محصولات کشاورزی و دامی هم علت دیگری است که بسیاری از کشاورزان خرده‌پا را در روستاها با مشکل مواجه کرده است، از این رو به‌نظر نمی رسد صرف اینترنت روستایی معنای توسعه را دربر داشته باشد. همانگونه که سال‌ها قبل طرح دفاتر روستایی ارائه شد اما در واقعیت به پیشخوان‌های روستایی مبدل گشت، اینترنت روستایی هم بر مبنای توانمندسازی اقتصادی و اجتماعی روستاییان طرح‌ریزی نشده است. در مالزی و بنگلادش اینترنت و تلفن همراه روستایی بر این اساس تعبیه شده تا در کوتاه‌ترین زمان آگاهی‌های لازم در خصوص کشاورزی و دامپروری به اطلاع اهالی برسد و از سوی دیگر ساز و کارهایی پیاده کرده‌اند تا آنها به‌طور مستقیم به مراکز فروش شهری و مناطق دیگر بدون حضور واسطه متصل باشند. یعنی با استفاده از اپ‌هایی که ویزه روستاییان نوشته‌ و با دستگاه‌های هوشمند کاستومایز کرده‌اند آنها را با استفاده از ICT به سمت توانمندسازی و رشد هدایت کرده‌اند. حتی در هند کامپیوتر و گوشی‌تلفن مخصوص روستاییان ساخته شده تا علاوه بر کاهش قیمت آن دقیقا عملکردی در راستای اهداف مورد نظر رشد روستاها داشته باشد نه استفاده از اینترنت برای شبکه‌های مجازی و اهداف دولت الکترونیک برای کاهش هزینه‌های خود. قیمت اینترنت روستایی که به‌طور انحصاری به های‌وب داده شده است عبارت است از ۱ گیگابابت در ماه برای یک‌سال که با پیش‌پرداخت اولیه‌ی ۱۰هزار تومان و ماهانه 5 هزار تومان، هر روستایی می‌تواند در کل 12 گیگابایت اینترنت یکساله را به‌قیمت کل 70000 تومان داشته باشند. این در حالی است که همین یک گیگ در ماه در تهران از طرف شرکت مخابرات به مبلغ حدود 48 هزار تومان در ماه فروخته می‌شود. پس می‌توان گفت که قیمت مناسب است اما نکته‌ی حائز اهمیت این است که مخابرات و سایر پپ‌ها می‌توانند اصلا به روستاها اینترنت رایگان بدهند. در هر حال فارغ از قیمت اینترنت روستایی مهم‌ترین کارکرد اینترنت و آی‌سی‌تی در روستاها بایدا کمک به توسعه‌ی روستا هم‌سو با توسعه‌ی پایدار کشور باشد نه اینکه بدون در نظر گرفتن پیامدهای ورود نوآوری به جامعه روستا و بدون هدف‌گذاری کلان تنها به روستاییان ارائه خدمت شود.