داروی خارجی؛ چالش دنباله‌دار بیماران خاص
ایرانی‌هایی که ایرانی‌ها را تائید نمی‌کنند
دفترچه آبی‌رنگ را در دست می‌فشارد، رنگ چشم‌ها به‌سرخی می‌زند؛ همین‌طور‌که بیرون می‌آید، شماره می‌گیرد: «میگن نداریم!» بعد درست مقابل پله‌ها می‌ایستد و فکر می‌کند، دوباره موبایل را تا دم گوش‌هایش بالا می‌آورد و بعد با‌تردید می‌گوید: «نمیشه ایرانیش رو بگیرم؟ می‌تونی از دکترت بپرسی، شاید بشه»؛ آن‌طرفِ خط جمله‌ای گفته می‌شود که مرد جوان را مهمان یک نفس عمیق می‌کند. از جایش تکان نمی‌خورد، درست در‌همان‌لحظه یک زن با‌تردید و نگرانی از داروخانه بیرون می‌آید و پس‌از چند‌ثانیه گریه آرامی را از سر می‌گیرد؛ «داروی شیمی‌درمانی میخوام، خارجیش نیست، ایرانیش جواب نمیده، دکتر هم قبول نمی‌کنه، دیگه کجاها رو باید می‌رفتم تا پیدا کنم؟ واقعاً نمی‌دونم باید چه‌کار کنم، دخترم سرطان داره، باید داروی خارجی شیمی‌درمانی رو مصرف کنه». بعد لحظه‌ای مکث کرده و به‌فکر فرو می‌رود، انگار که به‌خاطر آورده باشد: «قبلاً می‌گفتن نیست؛ مطمئن بودیم بعد‌از چند‌روز بالاخره دارو رو گیر میاریم». بعد این‌طور ادامه می‌دهد: «الان وقتی میگن نیست، یعنی نیست؛ یعنی ایرانی بخرید، اونم با اون همه عوارض مصرف دارو».
داروخانه‌ای با تعداد دومیلیون مراجعه‌کننده در‌سال که مهم‌ترین گزینه بیماران و خانواده‌های آنان برای تأمین داروهای کمیاب یا گران است، در‌پاسخ‌به مراجعه‌کنندگان در‌رابطه‌با موجودی برخی داروهای خارجی پاسخی به‌غیر‌از «نداریم!» ندارد؛ تا‌جایی‌که یکی‌از متصدیان داروخانه تأکید می‌کند که ممکن است با ارسال لیست کمبود در‌رابطه‌با برخی داروها، پس‌از چند‌روز داروها تأمین شود اما مسئله این‌است‌که بیماران سرطانی چاره‌ای جز قبول داروهای ایرانی ندارند؛ چرا‌که مدت‌هاست از واردات مشابه خارجی آن جلوگیری می‌شود. داروخانه «۱۳ آبان» حدود ۲۰درصد از داروهای تخصصی و فوقِ‌تخصصی کشور را توزیع می‌کند و از کل کشور برای دریافت دارو به‌این‌داروخانه می‌آیند اما طبق گفته یکی‌از متصدیان داروخانه در‌رابطه‌با دیگر داروهایی که مشابه تولید داخل ندارند نیز نوسانات ارزی موجب کمبودهایی شده که ممکن است در‌این‌داروخانه یا مرکز هلال احمر یافت شوند؛ البته اگر شانس ترخیص زودهنگام و برچسب‌گذاری به‌موقع را داشته باشند. درکنارِ این مسائل باید به موضوع دیگری نیز اشاره کرد؛ این داروخانه با ۸۵ شرکت تأمین دارو کار می‌کند اما به‌دلیل عدمِ‌پرداخت بدهی‌های تأمین اجتماعی؛ چهار شرکت این داروخانه را در لیست سیاه قرار داده‌اند و در‌آستانه ورود به لیست سیاه شش شرکت دیگر نیز هست که همین مسئله به‌خودیِ‌خود می‌تواند دلیل دیگری برای کمبود برخی داروها و بروز مشکلات برای مردم باشد.
درحالیکه مراجعه‌کنندگان به‌این‌داروخانه به‌خصوص آنهایی که دنبال تهیه داروهای بیماران سرطانی و شیمی‌درمانی هستند، بارها تأکید کردند که پزشکان معالج‌شان از تجویز داروهای ایرانی ممانعت می‌کنند، اما کیانوش جهانپور (سخنگوی سازمان غذا و دارو) تأکید کرد که قرار نیست، داروی خارجی در بازار وجود داشته باشد. او تصریح کرد: «۸۰درصد داروهای شیمی‌درمانی در داخل کشور تولید می‌شود و طبق برنامه ششم توسعه؛ ملزم شده‌ایم که از برند و داروی خارجی حمایت نکنیم و در مواردی که داروی مشابه در داخل تولید می‌شود، فقط تا سقف ۱۰درصد اجازه واردات داروی خارجی صادر شده و مابقی توسط تولید داخل تأمین می‌شود؛ مگر‌اینکه داروی تولید داخل تا ۹۰درصد نیاز بازار را تأمین نکند و در‌این‌صورت، داروی خارجی وارد می‌شود؛ این یک الزام است». سخنگوی سازمان غذا و دارو در‌ادامه تأکید کرد که در‌مجموع داروهای تولید داخل استانداردهای لازم و کیفی را دارند و مطالعات بالینی بر روی این داروها انجام شده است. جهانپور در‌واکنش‌به‌اینکه مردم دنبال داروی خارجی هستند و پزشکان داروهای مشابه داخلی را تائید نمی‌کنند، بیان داشت: «بخشنامه‌ای صادر شده مبنی‌بر‌اینکه شیمی‌درمانی نباید در مطب‌ها انجام شود؛ به‌هر‌حال پزشک دارو را تائید می‌کند و نظام دارویی به‌گونه‌ای‌ست که تجویز یک برند خاص به‌نوعی تخلف است». وی تصریح کرد: «اگر پزشکان فکر می‌کنند که داروهای ایرانی عوارض دارد، می‌توانند عوارض را به مراکز ثبت و بررسی عوارض ناخواسته داروها (ADR) گزارش کنند. گرچه مطالعات متعددی انجام شده است اما اگر باز‌هم دارویی عارضه‌ای خاص داشته باشد، از ادامه تولید آن جلوگیری خواهد شد». سخنگوی سازمان غذا و دارو تأکید کرد که هر دارویی که تولید مشابه داخلی داشته باشد، حداکثر تا سقف ۱۰درصد اجازه واردات برای آن وجود دارد. او در‌رابطه‌با کمبود داروی بیماران پیوندی کلیه بیان داشت: «در مواردی کمبود داریم؛ لیست روزانه برای این داروها وجود دارد و مانیتور می‌شود تا تأمین شود».
عباس زارع‌نژاد (مشاور وزیر بهداشت، درمان و آموزش پزشکی) در‌این‌باره گفت: «بیماران سرطانی نباید داروی خارجی مصرف کنند. پزشکانی که به بیماران خود می‌گویند که باید برای درمان سرطان داروهای خارجی مصرف کنند، اشتباه می‌کنند؛ چرا‌که در‌شرایطی‌که نیاز به اولویت‌بندی در واردات دارو وجود دارد و یک دارو در داخل کشور تولید می‌شود، نباید شرایطی به‌وجود بیاید که نمونه خارجی آن وارد شود. داروی داخلی وجود دارد، مؤثر و مورد‌ِتائید نیز هست و باید داروی داخلی مصرف شود؛ مگر‌اینکه تولید داخل نداشته باشد». او افزود: «اینکه مردم را به‌سمتِ داروی خارجی سوق دهیم و پزشک هم بگوید که بیمار باید داروی خارجی مصرف کند؛ درحالیکه داروی ایرانی وارد چرخه تولید در داخل شده و مراحل دقیق را هم گذرانده است، معنایی ندارد که وارد بازی شویم که واردکننده سود ببرد. بنابراین با‌توجه‌به‌اینکه امسال تولید داخل نام‌گذاری شده است، باید در بخش دارو به خودکفایی برسیم؛ چرا‌که ارزبری داروی خارجی بسیار بالاست». زارع‌نژاد تصریح کرد: «۹۶درصد داروها در کشور تولید داخل است اما ۵۰درصد مبلغ ریالی آن برای واردات مصرف می‌شود؛ یعنی چهار‌درصدی که وارد می‌شود، معادل ۵۰درصد هزینه‌های کل داروهای کشور است. بنابراین، داروهای بسیار‌گران‌قیمتی به‌حساب می‌آیند و وقتی یک داروی تولید داخل وجود دارد، چرا باید هزینه‌ها را بالا برد؟» وی با‌اشاره‌به‌اینکه داروی هپاتیت C برای هردوره نزدیک ۲۰۰میلیون‌تومان بود اما الان با یک‌صدم قیمت و با یک‌دوره درمان توسط داروی تولید داخل بیماران را نجات می‌دهد، گفت: «حال می‌توانیم بگوییم که دارویی که تأثیر یا مشابه خارجی دارد را مصرف نکنند و در‌عوض داروی خارجی خریداری کنند؛ با‌این‌منطق که داروی ایرانی به بدن بیمار نمی‌سازد؟ این تبلیغاتی‌ست که در ذهن بیمار به‌وجود می‌آورند». زارع‌نژاد تأکید کرد که داروهایی که خارج از فهرست دارویی‌ست، مشابه ایرانی ندارد و معمولاً بیمه آن‌را پوشش نمی‌دهد و بسیار‌گران است؛ بنابراین، باید مسئولیت دارویی را بپذیریم که بیمه آن‌را پوشش می‌دهد و بی‌تدبیری‌ست اگر که مردم را به‌سمتِ داروهای خارجی سوق دهیم و این، با هیچ عقل و منطقی جور در‌نمی‌آید. بالاخره دارویی که در کشور تولید شده، مراحل کیفیت را گذرانده است؛ به‌خصوص داروهایی که با روش مهندسی معکوس تولید می‌شوند که آنها هیچ تفاوتی با داروهای تولید خارج ندارند». زارع‌نژاد تأکید کرد که باید جامعه پزشکی با این امر همراهی و شرایط را درک کنند و این اطمینان برای آنها ایجاد شود که این دارو با مشابه خارجی فرقی ندارد و باید در‌قالبِ همایش‌ها و سمینارها و مطالعاتی که در‌این‌زمینه انجام شده این باور را ایجاد کرد. برخی پزشکان هم هستند که ممکن است به‌دلیلِ وجود بحث‌هایی مردم را به‌سمتِ داروهای خارجی سوق دهند. در‌هر‌صورت باید به‌این‌باور برسند که در‌حالِ‌حاضر نیز کمبود برخی داروها وجود دارد. مشاور وزیر بهداشت، درمان و آموزش پزشکی در‌پایان تأکید کرد که شرایط نرمال کمبود دارو در کشور حدود ۳۰ تا ۳۲قلم داروست. در برخی از اقلام دارویی نه به‌خاطرِ تحریم؛ بلکه به‌خاطرِ عدمِ‌تخصیص ارز، انبارگردانی یا مشکل در توزیع کمبودهایی ایجاد شده است اما به‌تدریج به‌سمتِ رنج طبیعی کمبود دارو خواهیم رفت». یاسمن خالقیان/ ایلنا