کارشناسان بینالمللی پیش‌بینی کردند؛
امکان حذف دلار از مبادلات تجاری
کارشناسان بینالمللی، با ارائه پیش‌بینی از امکان حذف دلار از مبادلات تجاری چهار کشور ایران، روسیه، چین و ترکیه با تداوم سیاست‌های اقتصادی غلط ترامپ در‌قبالِ منافع اقتصادی جهان خبر دادند. به‌گزارشِ آنا از الباوابا؛ رؤسای جمهوری ترکیه و آمریکا از‌زمانی‌که روی کار آمده‌اند، نتوانسته‌اند، اختلافات خود را پنهان کنند؛ هر‌دو این شخصیت‌ها اشتراکات زیادی با یکدیگر داشته و قصد دارند که در کشور خود، نقش طرفدار قدرتمند مردم را ایفا کنند؛ آنها همچنین در‌تلاش هستند تا خود را قهرمان حمایت از دموکراسی نشان داده و همواره طرف مقابل را به دیکته‌کردن سیاست‌ها محکوم کنند؛ اما اختلافات آنها در شرایط کنونی بسیار بزرگ‌تر از اشتراکات آنهاست. مهم‌ترین مشکل کاخ سفید و آنکارا این‌است‌که دولت ترکیه در برابر سیاست‌های ضدِ‌اسلامی ترامپ ایستاده است. پیش‌از‌این، دو کشور تنها به‌صورتِ سیاسی و در‌حدِ لفظی با یکدیگر اختلاف داشتند؛ اما در ماه‌های گذشته اختلاف بین ترکیه و آنکارا به‌شکلِ عملی درآمده و دو کشور در برابر یکدیگر ایستاده‌اند. این رویکرد درحالِ سوق‌دادن دو کشور به‌سمتِ اتخاذ سیاست‌های اقتصادی پرخطر است.
ارزش پول ملی ترکیه، کاهش چشمگیری را تجربه کرده و از آغاز سال ۲۰۱۸ تاکنون حدود ۳۰درصد از ارزش خود را از‌دست داده است. اقتصاد ترکیه نیز طی ماه‌های گذشته با مشکل مواجه شده و اقدام آمریکا در دو‌برابرکردن تعرفه واردات فولاد و آلومینیوم از ترکیه به‌این‌کشور، اوضاع لیر را بدتر کرده است. حدود دو‌هفته‌پیش نیز دولت آمریکا دو وزیر کشور و دادگستری دولت ترکیه را موردِتحریم قرار داد. این اقدام آمریکا در‌پیِ رد درخواست کاخ سفید برای آزادکردن یک کشیش آمریکایی که به‌جرمِ جاسوسی در ترکیه محاکمه شده؛ صورت گرفت. البته به‌نظر می‌رسد که دولت ترکیه انتظار این رفتار را از آمریکا داشت. ترامپ قصد دارد خود را از‌نظرِ سیاسی، بسیار‌مستحکم جلوه دهد و در‌صورتی‌که کشوری از اجرای سیاست‌های مطلوب کاخ سفید سر باز زند، دولت ترامپ به‌سمتِ تنبیه مالی و اقتصادی آن کشور قدم برمی‌دارد. استفاده از گزینه تحریم در اولین قدم به‌جایِ پیشروی به‌سمتِ مذاکره و حل‌و‌فصل مشکلات می‌تواند عواقب بسیار‌خطرناکی در‌پی داشته باشد.
کلارا پرتلا (کارشناس دانشگاه والنسیا)، می‌گوید که رویکرد دولت آمریکا در اعمال تحریم علیه کشورها غیرطبیعی به‌نظر می‌رسد. از طرفی باید گفت که تحریم‌کردن دو وزیر دولت یک کشور متحد آمریکا نیز تاکنون سابقه نداشته است. وی می‌گوید: «در شرایط کنونی، اختلافات به‌سرعت گسترش پیدا کرده و باید گفت که اقدام آمریکا در اعمال تحریم علیه کشورها که عملکرد این تحریم‌ها تا رسیدن به نتیجه مطلوب آمریکا فاصله زیادی دارد؛ توجه جدی رسانه‌ها را جلب کرده و می‌تواند بر نگاه ترکیه و دولت این کشور تأثیر بگذارد. این تأثیرگذاری هم‌زمان با آغاز اعمال تحریم‌های آمریکا علیه ایران انجام می‌شود که این تحریم‌ها نیز به‌شدت از‌سویِ یکی‌از متحدین بزرگ آمریکا که اتحادیه اروپاست، مورد مخالفت قرار گرفته است». درواقع، مشکل کنونی، به خود تحریم‌ها باز‌نمی‌گردد؛ بلکه به شکل، زمان، تأثیرگذاری، زمینه و نوع تحریم‌های اعمال‌شده باز‌می‌گردد. اگرچه اعمال این تحریم‌ها می‌تواند نشان‌دهنده قدرت تأثیرگذاری اقتصادی آمریکا باشد اما می‌تواند این خطر را بر کشور اعمال‌کننده تحریم داشته باشد که بیش‌از کشور هدف از‌نظرِ بینالمللی منزوی کرده و تأثیر تحریم‌های آن‌را به‌شدت کاهش دهد.
نکته‌ای که باید به آن توجه کرد این‌است‌که مردم آمریکا تأثیر کاری که ترامپ با آمریکا می‌کند را طی سال‌های آینده تجربه خواهند کرد؛ اما ترکیه باید هم‌اکنون با عواقب تحریم‌های آمریکا روبه‌رو شود و این مسئله به‌نظر برای آنکارا خوشایند، نمی‌آید. دوشنبه گذشته، ارزش لیر ترکیه به پائین‌ترین حد تاریخی خود در برابر دلار رسید و نگرانی‌ها نسبت به تشدید بحران اقتصادی در ترکیه را افزایش داد. البته پس‌از‌آنکه بانک مرکزی این کشور اعلام کرد که به‌اندازه کافی ارز وارد بازار می‌کند، توانست بخشی‌از ارزش از‌دست‌رفته خود را جبران کند اما اگر اطمینان سرمایه‌گذاران در ترکیه بهبود نیابد، اوضاع در‌این‌کشور رو‌به‌بحران پیش خواهد رفت. اردوغان همچنین به درخواست‌ها برای بالا‌بردن نرخ سود بانکی در ترکیه پاسخ منفی داده است و با انتصاب داماد خود به‌عنوانِ وزیر اقتصاد در‌این‌کشور بر‌این‌مسئله صحه گذاشته است؛ چراکه داماد وی نیز مخالف جدی بالا‌رفتن نرخ سود بانکی در ترکیه است. به‌نظر می‌رسد که اردوغان به‌جایِ‌آنکه بخواهد سیاست‌های اقتصادی خود را تغییر دهد، بر موقعیت استراتژیک جغرافیایی ترکیه حساب کرده است تا بتواند مشکلات اقتصادی این کشور را حل کند. ترکیه، یک متحد جدی برای اتحادیه اروپا و آمریکاست؛ این کشور عضو ناتوست و در اتحادیه گمرکات اروپایی نیز حضور و در‌زمینه مدیریت ورود مهاجران به اروپا نیز با اتحادیه اروپا همکاری نزدیکی دارد. ترکیه همواره از این موقعیت استثنائی خود که به‌عنوانِ پلی بین اروپا و خاورمیانه عمل می‌کند، استفاده کرده است.
اردوغان می‌گوید که در‌حالِ‌حاضر یک توطئه علیه اقتصاد ترکیه در‌جریان است و راهِ‌حل این مسئله، مبادله تجاری کشورهای شرق با ارزهای ملی خود و حذف دلار و یورو در‌این‌زمینه است. ترکیه پیشنهاد داده است که در‌این‌زمینه با دو کشور روسیه و ایران که خود این کشورها نیز اخیراً توسط آمریکا تحریم شده‌اند، متحد شود. اردوغان در سخنان خود گفت که ما، درحالِ آماده‌سازی شرایط برای مبادله تجاری با چین، روسیه، ایران و اوکراین به ارزهای ملی خود هستیم؛ چراکه با‌این‌کشورها بیشترین مبادلات تجاری را داریم. روسیه نیز که از‌سویِ کشورهای غربی به دست‌داشتن در ترور بیولوژیکی یک جاسوس دوجانبه در لندن متهم شده است، اخیراً مورد تحریم آمریکا قرار گرفته و به‌سرعت به‌این‌اظهارات اردوغان واکنش مثبت نشان داده است.
وزیر امور خارجه روسیه در دیدار با همتای ترک خود در آنکارا به خبرنگاران گفت: «استفاده از ارزهای ملی در مبادلات دوجانبه، سال‌ها یکی‌از مهم‌ترین موضوعات موردِبحث بین ترکیه و روسیه بوده است». لاوروف گفت: «ما نه‌تنها به‌دنبالِ اجرای چنین سیاستی با ترکیه و ایران هستیم؛ بلکه هم‌اکنون درحالِ اجرای این سیاست با چین نیز هستیم و مطمئنم که سوءِاستفاده از دلار به‌عنوانِ ارز مبنای حساب ذخیره ارزی کشورها در جهان می‌تواند به تضعیف این ارز و از‌بین‌رفتن سلطه آن در بازار جهانی منجر شود». بی‌‌شک کشورهایی نظیر روسیه، ترکیه و ایران، از فروپاشی سلطه دلار در بازار جهانی خوشحال خواهند شد که البته دلیل آن می‌تواند هم از‌بین‌رفتن تأثیر تحریم‌ها باشد و هم شکستن دلار به‌عنوانِ سمبل قدرت آمریکا. از‌طرفی، حالا که چین هم به یک قدرت اقتصادی تبدیل شده و رقیب آمریکا در جهان محسوب می‌شود، امیدها نسبت به تضعیف‌شدن جایگاه دلار در جهان بیشتر شده است. تحریم‌های آمریکا تنها شامل مبادلاتی می‌شوند که به دلار آمریکا انجام شده یا طرف‌های حاضر در‌این‌مبادلات از بانک‌های آمریکایی استفاده کنند؛ بنابراین، برای دورزدن این تحریم‌ها تنها چیزی‌که لازم است، یک بانک است که از سیستم بانکی آمریکا استفاده نکند؛ البته یافتن چنین بانکی ساده نیست.
نیل بهاتیا (کارشناس مؤسسه نیو امریکن سکیوریتی) می‌گوید: «تنها چیزی‌که شما به‌عنوانِ زیرساخت برای مبادلات غیردلاری نیاز دارید، بانکی‌ست که هیچ مبادله‌ای به‌دلار و هیچ سهام‌داری آمریکایی نداشته باشد». وی می‌گوید: «البته این مسئله می‌تواند در گام نخست هزینه‌های بیشتری در بر داشته باشد؛ از‌طرفی استفاده از ارزهای ملی کشورها توسط این بانک‌ها دست آنها را در مبادلات محدود خواهد کرد. علت این مسئله نیز این‌است‌که کالاهای اساسی در جهان به‌دلار قیمت‌گذاری می‌شوند؛ قیمت نفت و گاز در جهان به‌دلار تعیین می‌شود. باید گفت که برای کشورهای تولید‌کننده نفت مانند ایران که از‌سویِ آمریکا تحریم شده است؛ چاره‌ای جز رفتن سراغ سایر ارزها وجود ندارد».
کامیار محدث (استاد دانشگاه کمبریج انگلیس و کارشناس تحریم در بازار انرژی) می‌گوید: «فروش نفت و گاز به ارزهای دیگر به‌جز دلار، بهطورِکامل امکان‌پذیر است؛ مثلاً، در بورس بینالمللی انرژی شانگهای طی ماه‌های گذشته قیمت نفت به یوان چین تعیین می‌شود. از‌طرفی، کشورهای اروپایی نیز می‌توانند با استفاده از یورو و پرداخت پول نفت وارداتی از ایران به‌این‌ارز، به خرید خود ادامه دهند». به‌اعتقادِ محدث؛ یکی‌دیگر از راه‌ها برای دورزدن تحریم‌های دلاری، قرارداد نفت در برابر کالاست؛ برایِ‌مثال، ایران در دور قبلی تحریم‌ها با هند و چنین قراردادی داشت. وی می‌گوید: «البته این روش در میان‌مدت مطلوب نیست؛ درواقع، اگر آمریکا به سیاست کنونی اخلال در نظام تجارت بینالمللی ادامه دهد، کشورهای جهان مجبور خواهند شد که برای حفظ منافع خود علیه این کشور اقدام کنند». محدث همچنین می‌گوید که نه‌تنها به‌خاطرِ رویکرد تحریمی آمریکا علیه برخی کشورها؛ بلکه به‌دلیلِ جنگ تجاری که این کشور علیه بسیاری از کشورهای جهان به‌راه انداخته؛ مطمئن هستم که کشورها به‌سمتِ ایجاد یک نظام پرداخت بینالمللی جایگزین غیردلاری پیش خواهند رفت و احتمالاً در‌آینده شاهد قیمت‌گذاری کالاهای اساسی بر‌اساسِ ارزی به‌جز دلار نظیر یوان یا یورو خواهیم بود. درواقع، اگر آمریکا به‌سمتِ بر‌هم‌زدن نظام تجارت بین‌الملل بر‌اساسِ منافع خود پیش برود، کشورها باید برای حفظ منافع خود در برابر آمریکا اقدام کنند. باید گفت که ترامپ به‌عنوانِ رئیس‌جمهوری آمریکا، درحالِ سرعت‌بخشیدن به فاصله‌گرفتن کشورها از دلار و شکل‌دهی به یک نظام پرداخت بینالمللی به‌دور از دلار است؛ استفاده از ارزهای ملی و بینالمللی به‌جز دلار در مبادلات دو یا چند‌جانبه بین کشورها بهطورِکامل امکان‌پذیر است.
علیرغمِ‌آنکه وزیر امور خارجه روسیه، از تمایل جدی مسکو و آنکارا برای مبادله بر‌اساسِ ارزهای ملی خود سخن گفته؛ اما این دو کشور هنوز هیچ تعهد مالی در‌این‌زمینه به یکدیگر نداده‌اند. نیل بهاتیا نیز می‌گوید که در بلندمدت این امکان وجود دارد که مبادلات تجاری بینالمللی متعارف به ارزی به‌جز دلار انجام شوند اما این ارز، ارز این سه کشور نخواهد بود؛ چراکه در‌حالِ‌حاضر نگرانی‌هایی نسبت به اوضاع اقتصاد ایران، روسیه و ترکیه وجود دارد. بسیاری از افراد، از دلار در مبادلات بینالمللی خود استفاده می‌کنند؛ چراکه آمریکا نظام سیاسی و اقتصادی بزرگی دارد و در‌نتیجه سایر کشورهای جهان نیز در مبادلات خود دلار آمریکا را می‌پذیرند. ترکیه، روسیه و ایران قطعاً به ارزهای ملی خود مبادله خواهند کرد اما حجم این مبادلات پائین خواهد بود. اگر یک کشور وجود داشته باشد که بتواند این بازی را به‌نفعِ سه‌گانه ایران، روسیه و ترکیه تغییر دهد، آن کشور چین است؛ چراکه از‌نظرِ حجم اقتصادی و میزان صادرات می‌تواند بزرگ‌ترین رقیب آمریکا در‌حوزه بین‌الملل محسوب شود. چین اعلام کرده است که پس‌از آغاز اعمال تحریم‌ها علیه ایران؛ به خرید نفت از‌این‌کشور ادامه می‌دهد. نکته حائزِاهمیت این‌است‌که ارز ملی این کشور به‌اندازه کافی باثبات است و می‌توان شرکت‌ها را مجاب کرد که از آن برای مبادلات استفاده کنند. باید گفت که رویکرد استفاده از یوان در مبادلات بینالمللی در‌صورتی‌که آمریکا به روند خصمانه کنونی خود در‌قبالِ سایر کشورها ادامه دهد، امکان‌پذیر است. قاعدتاً چین بر‌اساسِ منافع خود در‌این‌زمینه با کشورها همکاری خواهد داشت و ترکیه نباید در کوتاه‌مدت توقع کمک از‌طرفِ چینی‌ها را داشته باشد. اینکه انجام مبادلات با ارز باثباتی نظیر یوان به‌جایِ دلار انجام شود، در بلندمدت دور‌از‌ذهن نیست؛ اما این مسئله نمی‌تواند در کوتاه‌مدت به نجات لیر ترکیه بیاید.