مذاکره با آمریکا و «سندروم استکهلم» زلنسکی!

رئیس‌جمهوری اوکراین؛ ولودیمیر زلنسکی که برای مذاکره و توافق راهی آمریکا شده بود؛ در مقابل دوربین‌ها و دیدگان میلیون‌ها نفر نه‌تنها «تحقیر» شد؛ بلکه از «کاخ سفید» هم «اخراجش» کردند! رفتار دونالد ترامپ (رئیس‌جمهوری تازه ایالات‌متحده)، تنها موجب شد تا سیاست‌های این‌کشور وضوح بیشتری پیدا کند: همه‌وقت، همه‌جا و در همه‌حال «اول آمریکا!»

رفتار رئیس‌جمهوری اوکراین بعد از جلسه پرتنش روز جمعه در کاخ سفید با دونالد ترامپ را می‌توان نشانه‌ای از عارضه‌ای دانست که در آن، افرادی‌که به‌گروگان گرفته می‌شوند، عاشق زندانبانشان می‌شوند! به‌گزارش احسان احمدی (فارس)؛ رئیس‌جمهوری اوکراین (ولودیمیر زلنسکی) روز شنبه، تنها یک‌روز بعدازآنکه در «کاخ سفید» در محاصره آتش خشم رئیس‌جمهوری آمریکا (دونالد ترامپ) و معاونش (جی دی ونس) قرار گرفت، بازهم به مذاکره با آمریکا چراغ سبز نشان داد! او روز شنبه برای چندمین‌بار بعد از آن 10دقیقه آتشین «کاخ سفید» همان جملاتی را بر سر زبان آورد که ترامپ و ونس می‌گفتند مایل بوده‌اند بشنوند؛ اما اوکراینی‌ها آن‌ها را از شنیدنش در سال‌های جنگ دریغ کرده‌اند: «کمک آمریکا عامل بقای ما بوده و می‌خواهم به این اعتراف کنم!» این البته تنها رقص زلنسکی به ساز ترامپ و آمریکا در این دوروز نبوده. او تنها دقایقی بعد از اخراج از «کاخ سفید» از هر فرصتی که توانست برای خوش‌رقصی استفاده کرد و حتی گفت که آماده امضای توافق معدن با ترامپ است. «جاکویی هنریش» خبرنگار «فاکس‌نیوز» در «کاخ سفید» از لفظ «التماس برای مذاکره» جهت توصیف رفتار زلنسکی بعد از آن‌همه رفتار تحقیرآمیز در کاخ سفید استفاده کرده است. این خبرنگار که یکی از حاضران جلسه پرتنش روز جمعه در «کاخ سفید» بود به پایگاه «ریل‌کلی‌یر پالیتیکز» گفته که زلنسکی بعد از بگومگو با ترامپ «التماس می‌کرده» که در «کاخ سفید» بماند و مذاکره کند. پاسخ ترامپ به چنین رفتاری مشخص و قابل‌پیش‌بینی‌ست: زلنسکی و هیئت‌همراه او از «کاخ سفید» بیرون رانده و به آن‌ها دستور داده شد تازمانی‌که آماده پذیرش شرایط آمریکا نیستند به آنجا بازنگردند؛ اما زلنسکی تااینجای‌کار چه واکنشی به این‌همه رفتار تحقیرآمیز نشان داده؟ تشکر بیشتر از ترامپ و درخواست بیشتر مذاکره! یعنی همان‌کاری‌که ترامپ را به‌عنوان یک بیمار مبتلا به اختلال شخصیت نارسیسیم بدخیم به هضم بیشتر اوکراین در دل منافع آمریکا و تحقیر ملی بیشتر این‌کشور ترغیب خواهد کرد. رفتار رئیس‌جمهوری اوکراین مصداق بارز «سندروم استکهلم» است؛ عارضه‌ای روان‌شناختی که در آن یک فرد (یا یک کشور) به‌جای‌آنکه از کسی‌که او (یا کشوری دیگر) را هدف آزارواذیت و تحقیر قرار می‌دهد فاصله بگیرد، اتفاقاً بیشتر خودش را تسلیم آزارگری‌ها و سوءاستفاده‌های او می‌کند. اما این «سندرم استکهلم» چیست و چطور شکل می‌گیرد؟ نام عارضه، چنانکه معروف است، از یک حادثه گروگان‌گیری در ۱۹۷۳ در یکی از بزرگ‌ترین بانک‌های استکهلم نشئت گرفته. درآن‌حادثه، دو گروگان‌گیر چهار کارمند بانک را به‌مدت شش‌روز به‌اسارت گرفته و در یکی از خزانه‌ها زندانی کردند. نکته تعجب‌آور آنکه اسرا دراین‌مدت کوتاه چنان وابستگی و اتکایی به گروگان‌گیرها پیدا کردند که حتی از همکاری با پلیس برای دستگیری آن‌ها سر باز می‌زدند و بعد از آزادی‌شان هم از آن‌ها دفاع می‌کردند. آن‌ها حتی حاضر به شهادت در دادگاه علیه گروگان‌گیرها و تقبیح اقدامات مجرمانه‌شان برای سرقت هم نبودند. چه مکانیسم‌هایی ممکن است در شکل‌گیری این‌نوع پیوند سمی میان قربانی و آزارگر در کار باشند؟ درپاسخ‌به‌این‌سؤال، تبیین‌های زیادی ارائه شده‌اند اما یکی از جامع‌ترین آن‌ها توضیحی‌ست که دراصل برای پدیده‌ای بسیار مشابه اما کلی‌تر به‌نام «پیوند تروما» (Trauma Bonding) ارائه شده (سندرم استکهلم خودش یکی از انواع پیوند تروماست). گفته شده پیوند تروما درواقع هنگامی اتفاق می‌افتد که بقاء یا حیات و ممات یکی از ‌طرفین در دستان طرف دیگری قرار می‌گیرد که درهمان‌حال‌که تنها منبع حمایت و احتمال بقاء است، می‌تواند در نقش بزرگ‌ترین منبع آزار و تهدید بقاء هم جلوه کند. درچنین‌شرایطی گویی دستگاه روان برای کاستن از بار فشار روانی و جلوگیری از فروپاشی در نتیجه هجوم هیجانات منفی نظیر ترس به‌صورت خودکار چهره طرف آزارگر را تلطیف کرده و حتی او را تا قامت ناجی ارتقاء می‌دهد. قابل استدلال است که زلنسکی رابطه‌ای از این‌نوع با آمریکا برقرار کرده است. او با اعتماد به وعده‌های آمریکا برای «الحاق اوکراین به ناتو» اجازه داد که منافع کشورش توسط ایالات‌متحده گروگان گرفته شود و حال، خود می‌گوید که چاره‌ای جز التماس به گروگان‌گیر برای بقای کشورش ندارد. زلنسکی مضاف‌براین؛ با اعتماد به غرب منافع ملی اوکراین کشورش را قربانی منافع آمریکا و ناتویی کرد که درآن‌مقطع زمانی به یک «جنگ نیابتی با روسیه» نیاز داشتند. او حتی درک درستی از کمک‌های اعطایی آمریکا در دوران ریاست‌جمهوری جو بایدن هم نداشت. دوسال‌پیش هنگامی‌که بایدن خطاب به زلنسکی گفت که «هرگز تنها نمی‌مانید» شاید او تصورش را هم نمی‌کرد که درعوض کمک‌هایی که از ایالات‌متحده دریافت می‌کند دونالد ترامپ معادن اوکراین را گروگان خواهد گرفت. این همان «تقویت (تشویق) متناوب» (Intermittent Reinforcement) است که گفته می‌شود یکی از عوامل مهمی‌ست که در شکل‌گیری و حفظ پیوندهای ترومایی نقش دارد. منظور از این‌برنامه تشویق آن‌است‌که طرف سوءاستفاده‌گر به‌صورت یکدست تنبیه‌گر و آزاردهنده نیست که تکلیف قربانی با او مشخص باشد بلکه دررابطه‌با او دُزهای اندکی از مشوق‌ها و رفتارهای مثبت در لابه‌لای تجارب منفی و آزاردهنده پیچیده شده و فضایی غبارآلود برای تصمیم‌گیری ایجاد می‌شود. به‌غیراز اوکراین، ایالات‌متحده از کمک‌هایی که به هر کشور دیگری ارائه می‌کند نیز به‌همین‌صورت برای گروگان‌گرفتن سیاست‌ها و منافع آن‌کشور درجهت منافع خودش استفاده می‌کند. حال شاید بهتر بتوان مفهوم این جمله «هنری کیسینجر» (وزیر خارجه اسبق و نظریه‌پرداز معروف آمریکایی) را درک کرد: «دشمنی با آمریکا خطرناک؛ اما دوستی با او کشنده است!»