طلای سرخ، نفت سیاه را می‌دهد بر باد!

کافی است بخواهید مطلبی را درباره‌ی زعفران در اینترنت جست‌وجو کنید تا متوجه شوید که همه‌چیز به کشورمان ایران برمی‌گردد. در واقع در زمینه‌ی طلای سرخ بی‌رقیب هستیم. این موقعیتی است که اگر نسبت به آن توجه بیشتری داشتیم، می‌توانست یکی از بزرگ‌ترین منابع رشد اقتصادی ایران شود. از عصر باستان تا امروز، تاریخچه‌ی زعفران مملو از کاربردهایی در غذاها، نوشیدنی‌ها، و درمان‌های گیاهی سنتی است. از آفریقا و آسیا تا اروپا و آمریکا، رشته‌های قرمز درخشان در آشپزی، ادویجات و انواع نوشیدنی‌ها مورد توجه قرار گرفته‌اند. مردم باستان معتقد بودند که زعفران قادر است معده درد، طاعون و آبله را درمان کند. زعفران از دیرباز بر روی کمربند گسترده‌ای از اوراسیا کشت می‌شود و تولیدکننده‌های عمده‌ی آن از دوران باستان تاکنون ایران، اسپانیا، کشمیر و یونان بوده‌اند و بر تجارت این محصول تسلط دارند. همچنین این محصول در سافرون والدن بریتانیا نیز به طور موفق رشد کرده است. در دهه‌های اخیر کشت آن به نیوزیلند، تاسمانی، و کالیفرنیا نیز گسترش یافته است. ایران نزدیک به ۹۰ تا 93درصد از تولید جهانی زعفران را در اختیار دارد و به عنوان صادرکننده‌ی اصلی در راس تمام سرزمین‌های زیر کشت زعفران به شمار می‌آید. روزنامه‌ی نیویورک‌تایمز در گزارشی به قلم «ایلین سایولینو» لغو تحریم‌های ایران در آینده‌ی نزدیک را شروع فصل تازه‌ای برای زعفران دانست. روزنامه‌ی یاد شده نوشت؛ زعفران، یک گیاه دارویی قدیمی و گران‌ترین نوع آن است که همواره یک قدرت جادویی اعتیادآور داشته است. حتی گفته می‌شود کلئوپاترا؛ آخرین فرعون مصر باستان، حمام زعفران می‌گرفت تا زیباتر شود یا اسکندر مقدونی از زعفران برای درمان زخم‌هایی که در جنگ برداشته بود، استفاده می‌کرد. بسیاری از ایرانیان بر این باورند که زعفران خالص، یک آنتی‌اکسیدان، ضد استرس و سلاح خوراکی در برابر آلزایمر، سرطان و بیماری چشم است. این در حالی است که کشورمان در رمینه‌ی تولید این طلای سرخ، سرآمد بوده و با اختلاف بسیار قابل توجهی از سایر معدود رقبای خود می‌ایستد. در ایران، که همه‌ساله بیش از 80‌درصد عرضه‌ی جهانی 250 تنی زعفران را تولید می‌کند، این گیاه جادویی همه‌جا حضور دارد؛ در خورش‌ها، کباب‌ها و روی ظرف پلو. کرانه‌های بیرجند، قائن، فردوس در استان خراسان جنوبی، به همراه مناطق مجاور گناباد و تربت حیدریه در استان خراسان رضوی مناطق کلیدی کشت زعفرانند. اغلب گفته می‌شود، زعفران قیمت طلا را دارد، زیرا زحمت کشت و عمل‌آوری آن زیاد است و به نیروی کار زیادی نیاز دارد. به عبارتی از هر 150‌هزار گل، تقریبا یک کیلوگرم زعفران به دست می‌آید. عجیب نیست که پودر گران‌بهای زعفران سبب ایجاد یک تجارت بد شده است. تجارتی که با تقلب و تحریف‌هایی شامل عرضه‌ی جایگزین‌های ارزان‌تر، محصول ناخالص و برچسب‌های تقلبی که در قاچاق سنگ‌های قیمتی یا مواد مخدر نیز مرسوم هستند، ایجاد کرده است. نیویورک‌تایمز در ادامه نوشت: چند دانشمند و کارشناس زعفران با یکدیگر همکاری کرده‌اند تا برای بهبود تولید و بازاریابی زعفران، تعیین درجه‌ی خلوص و محل تولید آن و نظم‌دهی به بازار زعفران، اقدامی موسوم به Saffronomics را راه بیاندازند. در کنفرانس جهانی سفرانومیکس در Almagro اسپانیا در سپتامبر گذشته، محور بحث، حجم بالای زعفران تقلبی در گردش بود. «جی.اس هسلاپ-هریسون» فوق تخصص ژنتیک دانشگاه لستر در مصاحبه با نیویورک‌تایمز گفت: مساله‌ی تقلب مشکل بزرگی است. استفاده از زعفران تقلبی به این معنی است که مردم مزه و عطر زعفران اصل را نمی‌دانند. از نگاه کارشناسان، زعفران تقلبی، سلامت مردم را چندان به خطر نمی‌اندازد. آن‌چه کارشناسان را نگران می‌کند، مبالغه در مورد اعتبار و خلوص این محصولات تقلبی است. در کنفرانس جهانی سفرانومیکس، کارشناسان در مورد بهبود روش‌های تشخیص تقلب از طریق یک سری آزمایش‌ها، از اسپکتروسکوپی ساده تا بررسی‌های پیچیده دی.ان.ای صحبت کردند. آن‌ها می‌خواهند بدانند آیا رنگ زعفران عرضه شده طبیعی است؟ آیا به ترکیبات گیاه چیزی اضافه شده است؟ آن‌ها در حال توسعه‌ی یک پایگاه اطلاعاتی پیچیده در زمینه‌ی تقلب و ارقام منطقه‌ای زعفران هستند. در گزارش این روزنامه آمده است: نوسان در بازار زعفران شدیدتر شده است. لغو تحریم‌های بین‌المللی علیه ایران که انتظار می‌رود به زودی اتفاق بیفتد، منجر به افزایش تقاضای سفته‌بازی زعفران (تقاضای زعفران برای معامله نه برای مصرف) در داخل ایران شده است. زعفران در ایران چند برابر ارزان‌تر از اروپاست. در اروپا قیمت خرده‌فروشی زعفران می‌تواند تا 20‌هزار یورو در هر کیلوگرم افزایش یابد. در اسپانیا که صادرکننده‌ی بزرگ زعفران است، بازار دچار اختلال شده است. این کشور روزی تولیدکننده‌ی بزرگ زعفران بود اما مدت‌هاست که عمده‌ی زعفران خود را از ایران وارد و آن را به نام زعفران اسپانیا صادر می‌کند. اما در اواخر سال 2014، اتحادیه‌ی اروپا شروع به سختگیری در مورد برچسب زدن‌های غیرقانونی به کالاها از جمله زعفران کرده است. در سال‌های اخیر، افغانستان نیز شروع به تولید زعفران کرده است. ایران در تلاش برای تشویق کشاورزان افغانی برای دست کشیدن از تولید خشخاش، با سازمان‌های غیردولتی برای پرورش زعفران همکاری می‌کند. کشورهایی مانند فرانسه، ایتالیا، اسپانیا، یونان، مقدونیه، کوزوو و اتریش نیز مقادیر ناچیزی زعفران تولید می‌کنند. برای ایرانی‌ها، زعفران فقط زعفرانی ایرانی است. آن‌ها بر این باورند که ترکیب خاک، ویژگی‌های توپوگرافی، اقلیمی و آب استان خراسان واقع در شمال شرق ایران که منطقه‌ی بومی پرورش زعفران در این کشور است، زعفران ایران را خاص می‌کند.