کودک‌آزاران چهکسانی هستند؟
باورهای معمولـی اتفاقی غیرمعمولی
تصور غالب در جامعه این است که اغلب کودکآزاریها از‌سوی افراد سابقه‌دار تبهکار با ظاهر مجرمانه انجام می‌شود؛ اما باید دانست که اغلب کودک‌آزاران بین فامیل و آشنا و همسایه‌ها هستند که اتفاقا شاید ظاهری معصومانه هم داشته باشند. بسیاری‌از‌والدین به کودکان خود می‌آموزند که برای صدا‌زدن دوستان و آشنایان بزرگسال از عناوین «خاله» و «عمو» استفاده کنند؛ غافل‌از‌اینکه این‌عناوین می‌تواند بهانه‌ای باشد برای اینکه این‌افراد راحت‌تر به حریم کودک، تجاوز کنند. عده‌ای‌دیگر‌از‌والدین نیز خیال‌شان راحت است که فرزندشان پسر بوده و از کودک‌آزاری جنسی در‌امان است؛ درحالی‌که طبق گزارشات انجمن‌های فعال در حوزه کودک‌آزاری، اغلب کودکانی‌که مورد سوء استفاده جنسی قرار گرفته‌اند، پسر هستند. همچنین همواره تصور‌بر‌این‌است‌که کودک‌آزاری جنسی از‌سوی مردان انجام می‌شود؛ درحالی‌که آنچنان‌که در‌این‌گزارش می‌آید، همواره باید نسبت‌به شناخت کودک‌آزاران در هر طبقه و هر جنسی، هشیار بود. متاسفانه گزارش‌هایی از موارد اغوای کودک به روابط جنسی اینترنتی ثبت شده که لازم است والدین در‌این‌رابطه نسبت‌به استفاده کودک از اینترنت و شبکه‌های اجتماعی حساس باشند. کارشناس مسئول امور آسیب‌دیدگان بهزیستی استان تهران می‌گوید: «کودک‌آزاری را کسی انجام می‌دهد که اصلا انتظار نداریم آن‌فرد انجام دهد؛ به‌آن‌معنا‌که کودک‌آزاران اغلب بین والدین، جانشین والدین و مراقبان کودک هستند». سعید نوروزی می‌افزاید: «عموم کودک‌آزاری توسط والدین انجام می‌شود؛ اما بستگان، دوستان و آشنایان نیز جزو کودک‌آزاران هستند و مراجعانی در مراکز بهزیستی داریم که مشاهده می‌شود غفلت والدین از برقراری رابطه با افراد قابل اعتماد، موجب شده تا کودکان در رابطه‌هایی قرار گیرند که انواع آزارها را تجربه کنند». وی ادامه می‌دهد: «بسیاری‌از‌افراد فکر می‌کنند آنانی‌که کودک‌آزاری انجام می‌دهند، بیمار روانی هستند یا رفتار مجرمانه دارند؛ درحالی‌که ممکن است این‌گونه نباشد و بسیاری‌از‌آزارگرها، رفتار مجرمانه یا بی‌تعادلی روان‌شناختی در‌حد پاتولوژی آسیب ندارند؛ بلکه کنترل خشم آنها کم است». کارشناس مسئول امور آسیب‌دیدگان بهزیستی استان تهران می‌گوید: «کودک‌آزاری ممکن است برای مثال، از‌سوی زن‌و‌شوهری اعمال شود که رابطه‌شان با هم خوب نیست و کودکان، سپر بلا قرار می‌گیرند». نوروزی می‌افزاید: «در‌این‌رابطه‌ها، خشم هدایت و جابجا‌شده را به‌سمت کودکان می‌بینیم». وی تصریح می‌کند: «نباید این‌طور تصور شود کسی‌که کودک‌آزاری می‌کند، فردی مانند غول یا دیو است؛ اتفاقا ممکن است آدم معمولی یا حتی معتمد باشد؛ اما جاهایی تنش‌های فزاینده‌ای که در وجودش جمع می‌شود و مجالی برای بروز و ابراز آن پیدا نمی‌کند که تنش‌ها به کودک‌آزاری منجر می‌شود». وی خاطرنشان می‌کند: طبعا در خانواده‌هایی‌که گسیختگی بین روابط دارند، ممکن است کودکان بیشتر در‌معرض کودک‌آزاری قرار گیرند. خانواده‌هایی که در‌آنها مصرف مواد به‌ویژه الکل هست، بیشتر در‌معرض کودک‌آزاری قرار دارند». کارشناس مسئول امور آسیب‌دیدگان بهزیستی استان تهران می‌گوید: «یک بخش‌هایی از کودک‌آزاری واقعا پنهان است و مردم خیلی به‌آن توجه نمی‌کنند؛ برای مثال، اگر در مواردی، فردی با کودک خود رابطه جنسی یا محرم‌آمیزی برقرار کند، پنهان می‌ماند». نوروزی می‌افزاید: «گاهی کودک‌آزاری جنسی در خانواده اتفاق می‌افتد؛ اما اصلا رنگ‌و‌لعاب عمل جنسی ندارد و حتی گاهی به محبت نیز تعبیر می‌شود». وی ادامه می‌دهد: «این‌عمل هنگامی اتفاق می‌افتد که پدر یا مادر، کودک خود را در آغوش بگیرد بدون اینکه مرزبندی‌های رابطه را حفظ کند و تعامل بیشتری با کودک دارد؛ برای مثال، بیشتر کودک را می‌بوسد، جاهایی از بدن کودک را می‌بوسد که خصوصی‌تر است و ممکن است از بیرون، یک مادر یا پدر خیلی مهربان تلقی شود که اینها محرم‌آمیزی پوشیده و کودک‌آزاری جنسی پنهان است که اصلا ما آنها را نمی‌بینیم». وی اضافه می‌کند: «از بیرون که به‌این‌مسائل نگاه می‌شود، هیچ عمل جنسی دیده نمی‌شود؛ اما مرزها شکسته شده است. این‌گونه کودکان در بزرگسالی می‌گویند که من می‌فهمیدم اتفاقی در‌حال رخ‌دادن است و حس می‌کردم پدرم دارد کاری می‌کند که نباید انجام دهد». کارشناس مسئول امور آسیب‌دیدگان بهزیستی استان تهران می‌گوید: «کودکان در سنین کودکی، وقتی مشکلی پیش می‌آید، نمی‌توانند کوله‌پشتی را روی کول‌شان بگذارند و از خانه بیرون بیایند و می‌مانند؛ وقتی می‌مانند، مجبورند به‌این‌شرایط تن بدهند و متاسفانه بسیاری‌اوقات، آزارهایی از‌این‌دست موجب می‌شود که کودکان فکر کنند این مشکل ماست و مسئله را پنهان می‌کنند». نوروزی می‌افزاید: «پنهان‌ماندن کودکآزاریها به فقدان آموزش خودمراقبتی بازمی‌گردد؛ بنابراین باید به کودکان آموخته شود که اگر کسی دست‌درازی یا کاری کرد که تو خوشت نمی‌آید، این مشکل تو نیست و باید حتما با ما در‌میان بگذاری و به‌ما بگویی و در‌حقیقت از راز‌بودن این‌داستان، جلوگیری کنی». کارشناس مسئول امور آسیب‌دیدگان بهزیستی استان تهران می‌گوید: «هنگامی‌که کودک‌آزاری در‌حالت راز باقی بماند، هیجاناتی را به‌همراه دارد که سد راه رشد روانی و تحمل روان‌شناختی کودک می‌شود». نوروزی می‌افزاید: «در‌این‌مواقع، کودک خودش را بد و دوست‌نداشتنی تلقی می‌کند و حتی ممکن است دوباره به آن‌کسی‌که دارد کودک‌آزاری می‌کند، برگردد و با باج‌دادن بخواهد که مثلا خانواده یا بستگان متوجه این‌موضوع نشود». مطهره ناظری؛ رئیس انجمن حمایت از حقوق کودکان، درباره لزوم آموزش مسائلی درباره راز به کودک و علائم کودک‌آزاری، می‌گوید: «باید این‌مسئله به کودکان آموزش داده شود که رازهای خوب و بد چیست». وی می‌افزاید: «یکی‌از‌مواردی‌که کودک‌آزاران از‌آن برای ادامه کودک‌آزاری استفاده می‌کنند، این است که به کودک می‌گویند این، رازی بین من و توست». وی تاکید می‌کند: «کودک باید این‌مهارت را داشته باشد که تشخیص دهد راز خوب و بد، چی هست و چه‌زمانی می‌تواند این‌راز را بگوید و باید به چه‌کسی بگوید». ناظری خاطرنشان می‌کند: «باید با کودک رابطه خوبی داشت تا او موارد کودک‌آزاری را بگوید». گاهی کودک‌آزاری‌هایی اتفاق می‌افتد که مدت‌ها ادامه دارد و راز کودک باقی می‌ماند؛ اما مشکل کجاست که والدین متوجه راز کودک خود نمی‌شوند؟ یکی‌از‌این‌مشکلات، به ناآگاهی والدین از علائم کودک‌آزاری بازمی‌گردد. رئیس انجمن حمایت از حقوق کودکان، دراینباره می‌گوید: «علائمی وجود دارد که به والدین گوشزد می‌کند کودک شما مورد کودک‌آزاری جنسی قرار گرفته است». ناظری می‌افزاید: «زمانی‌که کودک به خودش آسیب می‌زند، موی خودش را می‌تراشد یا خودزنی می‌کند، اینها نشانه‌هایی از کودک‌آزاری جنسی‌ست». وی ادامه می‌دهد: «کودکی‌که مورد کودک‌آزاری جنسی قرار گرفته، احساس گناه دارد و با‌خودش فکر می‌کند که من مقصر هستم که مورد کودک‌آزاری قرار گرفتم؛ حتما مشکل از من است یا چون من زیبا هستم، این‌اتفاق افتاده است؛ پس، موی سرم را می‌زنم». وی تاکید می‌کند: «این، نشانه‌هایی‌ست که والدین باید به آنها توجه کنند و در‌صورت مشاهده آنها به یک روان‌شناس مراجعه کنند تا دلیل این‌نشانه‌ها، شناسایی شود». رئیس انجمن حمایت از حقوق کودکان می‌گوید: «آموزش توانایی نه‌گفتن به کودکان نیز خیلی‌مهم است؛ این‌توانایی باید به کودک یا والدین آموزش داده شود». ناظری تاکید می‌کند: «کودک حتی می‌تواند زمانی‌که مادربزرگ می‌خواهد کودک را ببوسد، بگوید نه و در‌واقع، این حق انتخاب را داشته باشد». وی تصریح می‌کند: «اخیرا طبق گزارشی‌که صدای یارا (مرکز مشاوره تلفنی انجمن حمایت از حقوق کودکان) داشت، مشخص شده که بسیاری‌از‌کودک‌آزاران، زن هستند». وی می‌گوید: «اغلب ما، فکر می‌کنیم کودک‌آزار بیشتر، مرد هست؛ این‌طور نیست؛ خیلی‌از‌موارد نیز زنان کودک‌آزار هستند. برای مثال، در‌یکی‌از‌گزارش‌ها، مادربزرگ، نوه را مورد کودک‌آزاری جنسی قرار داده است و این‌موارد باید آگاهی‌رسانی شود». رئیس انجمن حمایت از حقوق کودکان، در‌ادامه با‌اشاره‌به راه‌های پیشگیری‌از کودک‌آزاری، می‌گوید: «مهارت‌آموزی به کودکان برای پیشگیری‌از کودک‌آزاری بسیارمهم است». ناظری می‌افزاید: «آموزش‌هایی مانند اینکه والدین بدانند کودک از چه‌سنی می‌تواند در خانه تنها بماند یا از چه‌سنی می‌توانند کودکان را بیرون بفرستند، باید از راه‌های مختلف از‌جمله از‌طریق سازمان‌های مردم‌نهاد انجام گیرد؛ اما متاسفانه برخی‌مدارس، انجمن‌ها و سازمان‌های مردم‌نهاد را برای ارائه این آموزش‌های مهارت زندگی به کودکان به مدرسه راه نمی‌دهند و احساس ترس و وحشت دارند و متاسفانه کودکان در‌این‌ناآگاهی، می‌مانند». وی تصریح می‌کند: «برای مثال، در‌مورد آتنا، یکی‌از دلایل وقوع جرم و بسترهای زمینه‌ساز را این می‌دانستیم که کودکی به سن‌و‌سال آتنا نباید تنها در کوچه و خیابان تردد پیدا کند و اگر والدین این‌مسئله را می‌دانستند، به‌طور قطع مراعات بیشتری در‌این‌زمینه می‌شد تا بستر وقوع جرم فراهم نشود؛ بسیاری‌از اتفاقات در روستاها و شهرستان‌ها به‌‌علت آن فرهنگ و بحث آبروست». گاهی تصور می‌شود که کودک‌آزاری جنسی تنها تعرض فیزیکی به کودک است؛ درحالی‌که وسوسه کودک به دیدن سایت‌های هرزه‌نگاری نیز کودک‌آزاری جنسی برشمرده می‌شود. معاون اجتماعی بهزیستی استان تهران دراینباره می‌گوید: «نوازش، تماس یا لمس اندام‌های جنسی، تحریک اندام جنسی، آمیزش، تحریک و رابطه جنسی اجباری یا حتی همجنس بازی از انواع کودک‌آزاری جنسی به‌شمار می‌رود». احمد خاکی می‌افزاید: «قرار‌دادن کودک در‌معرض مطالب جنسی که امروز با شکل‌گیری شبکه‌های اجتماعی در جامعه ما زیاد شده است، تجاوز به حریم خصوصی کودک مانند وادار‌کردن کودک به درآوردن لباس و تماشای او در اتاق، بهره‌کشی جنسی و وسوسه کودک به دیدن سایت‌های هرزه‌نگاری نیز کودک‌آزاری جنسی‌ست». وی تصریح می‌کند: «اغوای کودک به روابط جنسی اینترنتی نیز از دیگر انواع کودک‌آزاری محسوب می‌شود که متاسفانه در جامعه هست و ما این‌موارد را داریم، کودک‌آزاری جنسی از روابط حضوری به‌سمت فضای مجازی رفته و بعد روحی و روانی این‌روابط در‌حال شکل‌گیری‌ست». خاکی اضافه می‌کند: «قرار‌دادن کودک در‌معرض فیلم و مجلات با محتوای مسائل جنسی و استفاده از کودک در تولید هرزه‌نگاری، از دیگر‌مصادیق کودک‌آزاری جنسی‌ست». معاون اجتماعی بهزیستی استان تهران با‌اشاره‌به راه‌های پیشگیری‌از کودک‌آزاری جنسی، می‌گوید: «مسئله‌ای‌که در جامعه ما خیلی به آن بی‌توجهی می‌شود، خودمراقبتی جنسی‌ست. متاسفانه حساسیت نسبت به مراقبت‌ها یا خودمراقبتی جنسی در جامعه بسیار پائین است». خاکی می‌افزاید: «واقعا کودک در موارد کودک‌آزاری مقصر نیستند به‌ویژه امروز که بسیاری از کودکان ما به‌خاطر شبکه‌های ماهواره‌ای به‌نوعی ارتباط مستقیمی با مسائل جنسی دارند، سیستم آموزشی و سیستم خانوادگی نسبت به خودمراقبتی، بی‌توجهی دارند». وی در تعریف خودمراقبتی می‌گوید: «خودمراقبتی می‌تواند آموزش‌های مختلف باشد. برای مثال، اینکه فرزند ما بداند حتی در مقابل یک لمس‌کردن، واکنش نشان دهد و مقابله کند». سعید نوروزی؛ کارشناس مسئول امور آسیب‌دیدگان بهزیستی استان تهران در‌ادامه بحث خودمراقبتی می‌گوید: «در آموزش خودمراقبتی باید به کودکان آموخته شود که اندام‌های خصوصی‌شان کجاست». وی می‌افزاید: «همچنین باید به کودک آموخت که چهکسانی حق دارند به حریم خصوصی تو نزدیک شوند یا برای کودک، مرزبندی ارتباطی برقرار شود». وی به والدین توصیه می‌کند: «دوست خانوادگی خود را به کودکان به‌نام‌های آقا یا خانم فلانی بشناسانید؛ استفاده از القابی مانند عمو و خاله و عمه و دایی برای اطرافیانی که رابطه سببی و نسبی با ما ندارند، به‌نوعی بردن کودکان به‌سمت شکستن مرزهاست». وی ادامه می‌دهد: برای مثال، کودک می‌گوید این عمو‌ست که مرا بوسیده؛ درحالی‌که عمویی در کار نیست! حد و مرز روابط را باید کودکان بیاموزند و این‌مسئله مستلزم آن است که هم خانواده حد و مرزها را رعایت کنند و هم‌اینکه این حد و مرزهای ارتباطی را به کودکان یاد دهند». وی اضافه می‌کند: «در‌مورد مسائل جنسی و حقوق کودک، ما باید اطلاعات لازم را به کودکان ارائه دهیم. برای مثال، آموزش انواع آزارها به کودکان در‌قالب تصاویر کارتونی به‌شکل پوستر می‌تواند موثر باشد». نوروزی تاکید می‌کند: «کودکان باید یاد بگیرند که به آزارهای تحمیلی نه بگویند؛ حتی اگر این‌رفتارها از‌سوی بستگان باشد، بتوانند مقابله کنند»./سادات حسینی‌خواه/ ایرن