افزایش کودکآزاریهای روانی در قاب «اینستاگرام»
توحش مجازی!
هنگامیکه درباره خشونت علیه کودکان صحبت میشود، بلافاصله صورت سرخ شده و بدن کبود کودکان را در ذهن خود مجسم میکنیم؛ این درحالیستکه با گسترش فضای مجازی و استفاده نادرست خانوادهها از آن، طی چندسالِ اخیر شاهد استفاده ابزاری والدین از کودکانشان برای کسب درآمد یا مطرحشدن در جامعه هستیم. نوعی استفاده خودخواهانه که فعالان حقوق کودک آن را نوعی «کودکآزاری روانی» میدانند و میگویند: «طبق پیماننامه جهانی حقوق کودک، کودکان از کرامت و حریم خصوصی برخوردارند و تمامی جرائمی که در فضای مجازی علیه افراد زیر ۱۸سال رخ میدهد، قابل پیگیریست». بهگزارشِ ایسنا؛ شاید زمانیکه کودکان رفتار بزرگترها را از خود بروز میدهند، شیرینتر و دوست داشتنیتر بهنظر برسند؛ اما دراینمیان والدینی هستند که کودکانشان را بالاجبار آرایش میکنند و از آنها میخواهند که در مقابل دوربین لبخند مصنوعی بزنند یا ترانههایی بخوانند که نهتنها مفهوم و معنای آن را نمیداند، بلکه محتوای آن نیز مناسب سن آنها نیست؛ سپس عکسها و فیلمهای کودکانشان را در فضاهای مجازی منتشر میکنند و بهمرور پیشنهادهای تجاری مختلفی برای چاپ عکس کودکانشان روی پوسترهای تبلیغاتی دریافت میکنند؛ چراکه این کودکان در مرکز توجه جامعه اینستاگرام قرار گرفتهاند و به مورد مناسبی برای جذب مشتری تبدیل شدهاند.
درهمینرابطه مونیکا نادی که عضو انجمن حمایت از حقوق کودکان است، این عمل را جرمی تحت عنوان «کودکآزاری روانی» که درحالِگسترش است میداند و میگوید: «بیآنکه فرهنگ استفاده از فضای مجازی را آموخته باشیم، استفاده از فضای مجازی در ایران درحالِرشد است و اینروزها شاهد انتشار عکسهای کودکان توسط والدینشان در فضاهای مجازی هستیم؛ والدینی که بسیاری از مسائل خصوصی فرزندانشان را در معرض دید و قضاوت افراد غریبه قرار میدهند تا بهنحوی خود را در جامعه مطرح کنند یا از کودکان خود بهعنوان وسیله و کالایی برای کسب درآمد بهره میگیرند. این مسائل درحالی اتفاق میافتد که والدین بدون درنظرگرفتن حقوق اساسی و مصلحت کودکان از فرزندانشان استفاده میکنند». بهگزارشِ ایسنا؛ این عضو انجمن حمایت از حقوق کودکان بااشارهبه برخی قوانین موجود برای حمایت از کودکان میگوید: «طبق پیماننامه جهانی حقوق کودک، کودکان از کرامت و حریم خصوصی برخوردارند و والدین آنها موظفاند که این موضوع را حفظ کنند، این درحالیستکه کودکانی که قربانی اینگونه از تفکرات والدین خود میشوند، از حقوق طبیعی خود آگاه نیستند و حتی اگر هم این مسئله را بدانند، حق انتخابی ندارند؛ لذا این والدین برخلاف قانون و مصلحت، حریم خصوصی فرزندانشان را لگدمال میکنند». نادی معتقد است: «در معرض دید و قضاوت قرار گرفتن کودکان در جامعه به حقوق اساسی آنها صدمه وارد میکند، والدینی که سعی دارند توسط فضای مجازی فرزند یا خودشان را در جامعه مطرح کنند، به فرزند خود نگاه کالایی دارند». این فعال حقوق کودک در ادامه بااشارهبه قانون جرایم رایانهای میگوید: «تمامی جرایمی که در فضای مجازی علیه افراد زیرِ ۱۸سال رخ میدهد، قابل پیگیریست. همچنین طبق قانون حمایت از حقوق کودکان و نوجوانان این عملها اگر با سوء نیت یا ناآگاهانه انجام شود، کودکآزاری تلقی میشود؛ چراکه نهتنها حریم خصوصی کودک علیرغم میل باطنیاش فاش میشود؛ بلکه امکان دارد ناخودآگاه مسیر زندگی او تحتِتأثیر قرار گیرد و بهنوعی آینده شخصیتی، زندگی و شغلی کودک تغییر کند». بهگفتهوی کودکانی که توسط نشر عکسهایشان در فضای مجازی مشهور میشوند در شرایط دنیای مجازی رشد میکنند، شرایطی که میان من «واقعی» و من «مجازی» آنها تعارض چشمگیری ایجاد میکند و باعث میشود کودک، دچار اختلالات شخصیتی شود و از طرفی دیگر آنها بهدلیل تعاملهای زیاد با بزرگسالان در فضای مجازی در برقراری ارتباط با همسالان خود دچار مشکل میشوند». نادی ادامه میدهد: «هرچند قوانین دراینزمینه ورود کرده و امکان پیگرد قانونی استفاده ابزاری از کودکان وجود دارد؛ اما حل این مشکلات بیشازآنکه نیازمند استفاده از ضمانت اجراهای قانونی باشد، نیاز به آموزش و افزایش آگاهی عمومی دارد تا والدین با آگاهی از حقوق اساسی کودکشان و آموزش نحوه استفاده صحیح از فضای مجازی به حریم خصوصی و سلامت روانی و کرامت فرزندانشان بیشتر احترام بگذارند». درهمینراستا یاسر مدنی؛ مشاور، روانشناس و عضو هیئت علمی دانشکده روانشناسی و علوم تربیتی دانشگاه تهران نیز بیان کرد: «یکیاز عواملی که اینروزها باعث استفاده ابزاری از کودکان برای کسب درآمد و جلبِ توجه در فضای مجازی توسط والدین آنها شده، داشتن چهره خاص و زیباییهای فیزیکیست؛ همین عوامل باعث میشود والدین کودکانشان را مجبور کنند که لبخند مصنوعی بزنند، موهایشان را بلند کنند، آرایش کنند یا حتی آنها را به خواندن شعر و ترانههایی که محتوای آن مناسب سن آنها نیست، وادار کنند. هرچند ممکن است کودک شناخت، مفهوم و معنای آن کار را بهخوبی متوجه نشود؛ اما او تنها برای فرمانبری از والدین این کارها را انجام میدهد تا رضایت آنها را جلب کند». مدنی معتقد است که درواقع کودکانی که با ظاهر نامناسب در فضای عمومی مانند فضاهای مجازی ظاهر میشوند، با زدن نقاب، فساد را تمرین میکنند و همین مطرحشدنهای اشتباه و غلط از شخصیت کودک، منجربه بروز مشکلات رشدی، اجتماعی و ضداجتماعی در او خواهد شد. وی بابیانِاینکه کودکان باید تا سن هفتسالگی آزادانه و مطابق برنامه طبیعی رشد زندگی کنند، گفت: «تشویق کودکان توسط والدینشان برای انجام کارهای اجباری نوعی کنترل خارجیست، در سیرکها و باغ وحشها حیوانات را بهزور مجبور میکنند تا برای جلبِ توجه مردم و کسب درآمد، کارهای جالب توجه انجام دهند و درصورت انجامدادن آن کار به او جایزه (غذا) میدهند، آنها موجود زنده را تشنه و گرسنه نگهمیدارند تا بهواسطه گرفتن خوراکی تشویق به انجام کار موردنظرشان شوند. درواقع نوعی اجبار، تقلب و اجحاف نیز در رفتار این نوع والدین وجود دارد. این عضو هیئت علمی دانشگاه تهران ادامه داد: «والدین موظفاند از کودک مواظبت کنند و اجازه دهند کودک کودکی کند. یکیاز عواقب منفی وادارکردن کودک به انجام برخی کارهای غیرمناسب برای سن آنان ایناستکه آنها ازلحاظ روانشناختی اعتماد به نفسشان کاهش مییابد؛ کودکی که از ابتدای دوران زندگی خود عادت کرده توجه مردم را به سمت خودش جذب کند، در غیاب عوامل خارجی، هویت اصلی خود را از دست میدهد، همین مسئله منجر به تضعیف روحیه او میشود و در بلندمدت و کوتاهمدت، سلامت کودک تحت شعاع قرار میگیرد». بهگفته مدنی، همه روانشناسان دوران معاصر استفاده ابزاری از کودکان برای مطرحشدن در جامعه را نوعی سوءاستفاده و استفاده خودخواهانه میدانند؛ چراکه این نوع رفتار با کودکان موجب جلبِ توجهی فراتر از حد نرمال میشود. عموماً انجامدادن این فعالیتها منجربه دریافت جایزه و انجامندادن آن منجربه تنبیه کودک میشود و اثرات منفی ماندگاری بر کودک بهجا میگذارد». این روانشناس افزود: «تحقیقات روانشناسی نشان داده کودکان بهخصوص دختربچههایی که دستخوش ابزار تبلیغات میشوند یا بهعنوان مدل از آنها استفاده میشوند، ممکن است مورد آزار روانی و جسمی مختلف دیگران قرار گیرند».