کارنامه موفق یک انرژی

بر‌اساس گزارش بررسی آماری سالانه شرکت «بریتیش‌پترولیوم» (BP) در پایان سال ۲۰۱۷ میلادی؛ ایران از‌لحاظ حجم ذخایر گاز با دارا‌بودن 33.200تریلیون‌مترمکعب گاز، پس از روسیه در مقام دوم جهان قرار دارد و سهمی معادل ۱۷.۲‌درصد از ذخایر گازی را به‌خود اختصاص داده است. کشورهای قطر و ترکمنستان نیز در رده‌های بعدی جای گرفته‌اند. این گزارش می‌افزاید؛ ایران با تولید سالانه ۲۲۳‌میلیارد و ۹۰۰‌میلیون‌مترمکعب گاز، پس از آمریکا و روسیه در رتبه سوم کشورهای تولیدکننده گاز جهان قرار دارد و در‌این‌زمینه سهم 6.1درصدی را از‌آن‌خود کرده است.
«مجتمع گاز پارس جنوبی» به‌همراه پالایشگاه‌های بیدبلند، ایلام، پارسیان، فجرجم، هاشمی‌نژاد و سرخون‌ و قشم؛ وظیفه دریافت گاز و فرآورش آن‌را به‌عهده دارند. این پالایشگاه‌ها که بخش عمده احداث و راه‌اندازی آنها مربوط به سال‌های پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران است، ظرفیت لازم برای پالایش همه حجم گاز تولیدی کشور را دارا هستند و مطابق برنامه‌ریزی‌های انجام‌شده برای اجرای طرح‌های توسعه‌ای پالایشگاه‌های گازی تا سال ۱۴۰۴، در پایان برنامه ششم توسعه مجموع ظرفیت پالایشی «شرکت ملی گاز ایران» به بیش از یک‌هزار و ۲۰۰‌میلیون‌مترمکعب در روز خواهد رسید.
انتقال گاز طبیعی از مبادی تولید و پالایشگاه‌ها تا مراکز مصرفی، اهمیت فراوانی دارد. شبکه انتقال گاز ایران دارای خطوط سراسری اصلی شامل خط اول تا خط دهم و یازدهم سراسری (احداث‌شده و در‌دست‌اقدام) است که با استفاده از ایستگاه‌های تقویت فشار و خطوط انشعابی، وظیفه انتقال گاز از پالایشگاه‌ها به همه استان‌ها و مبادی مصرف را به‌عهده دارند. مجموع خطوط فشار قوی انتقال گاز احداث‌شده در کشور، بیشتر از ۳۸‌هزار‌کیلومتر است که در‌قالب ۱۰‌ منطقه عملیاتی و با برخورداری از تعداد ۸۱ ایستگاه تقویت فشار گاز فعال، توان انتقال روزانه بیش از ۸۰۰‌میلیون‌مترمکعب گاز را دارند. حجم این خطوط تا پیش از پیروزی انقلاب اسلامی، تنها دوهزار و ۹۰۰‌کیلومتر بود اما درقالب سند چشم‌انداز ۲۰‌ساله، از ۳۸‌هزار‌کیلومتر کنونی باید به حدود ۷۰‌هزار‌کیلومتر برسد. همچنین، تعداد ایستگاه‌های تقویت فشار نیز از ۱۴ ایستگاه در زمان پیروزی انقلاب اسلامی، به تعداد ۸۱ ایستگاه کنونی رسیده است که در‌قالب سند چشم‌انداز ۲۰‌ساله باید به ۱۴۰ ایستگاه برسد.
با رشد تولید و توزیع گاز طبیعی در کشور، سهم این سوخت پاک در سبد انرژی، به بیش از ۷۰‌درصد رسیده است. پس‌از‌آنکه گاز طبیعی از پالایشگاه‌ها به‌وسیله خطوط فشار قوی تا ورودی هر استان منتقل می‌شود، شرکت‌های گاز استانی، گاز را مطابق ظرفیت شبکه شهری و روستایی خود دریافت و آن‌را توزیع می‌کنند. گازرسانی شهری و روستایی با هدف برقراری عدالت اجتماعی و گسترش رفاه میان طبقات مختلف اجتماعی؛ از مهم‌ترین دستاوردهای نظام جمهوری اسلامی است. تا پیش از پیروزی انقلاب اسلامی، تنها هشت شهر و یک روستا با بهره‌مندی از یک خط سراسری گاز را دریافت می‌کردند؛ در‌حالی‌که اکنون بیش از ۳۴۵‌هزار و 100کیلومتر شبکه توزیع گاز شهری و روستایی در کشور احداث شده که وظیفه تأمین گاز مورد‌نیاز یک‌هزار و ۱۳۵ شهر و ۲۷‌هزار و ۱۹۸ روستا را با نصب بیش از ۱۱‌میلیون و ۴۶۰‌هزار انشعاب به‌عهده دارد.
با توسعه میدان‌های گازی کشور و افزایش تولید گاز طبیعی در سال‌های پس از پیروزی انقلاب اسلامی، گازرسانی به نیروگاه‌های کشور به‌عنوان یکی از برنامه‌های وزارت نفت در دستور‌کار قرار گرفت که این موضوع افزون‌بر صرفه‌جویی در مصرف سوخت‌های مایع و ایجاد ارزش افزوده بیشتر، در بهبود حفظ محیط زیست نیز نقش مؤثری به‌دنبال داشت. گازرسانی به نیروگاه‌ها؛ به‌ویژه در سال‌های اخیر رشد فزاینده‌ای یافته؛ به‌گونه‌ای‌که با مصرف ۶۷‌میلیارد و ۷۰۰‌میلیون‌مترمکعب گاز طبیعی در بخش نیروگاهی در سال ۹۶، سهم سوخت مایع در سبد سوخت مصرفی نیروگاه‌ها در سال یاد‌شده به کمتر از ۱۰‌درصد رسید. در سال ۱۳۵۷، تنها ۱۴ نیروگاه در کشور از نعمت گاز برخوردار شده بودند که این رقم در دهه ۷۰ به ۳۱، در دهه ۸۰ به ۵۲ و تا دهه فجر ۱۳۹۷ به ۸۳ نیروگاه افزایش یافت. عرضه گاز طبیعی به صنایع کشور و در‌نتیجه نیاز کمتر آنها به سوخت‌های مایع؛ از‌جمله گازوئیل، از دیگر برنامه‌های وزارت نفت و شرکت ملی گاز ایران است؛ به‌‌طوری‌که در سال‌های اخیر کمترین میزان محدودیت برای صنایع در مصرف گاز طبیعی ایجاد شده و در سال ۹۶، بیش از ۳۷‌میلیاردمترمکعب گاز طبیعی به صنایع عمده کشور تحویل داده شده است. گازرسانی به جایگاه‌های عرضه گاز طبیعی فشرده (CNG) نیز از اقدام‌های شاخص «شرکت ملی گاز ایران» است. تا پایان سال ۹۶، دوهزار و ۴۲۶ جایگاه عرضه سی‌ان‌جی در کشور احداث شده که تأمین سوخت گاز همه این جایگاه‌ها به‌عهده «شرکت ملی گاز ایران» است.
ذخیره‌کردن گاز طبیعی به‌میزان‌کافی در کشور، از جمله راهبردهای «شرکت ملی گاز ایران» است. این مقدار ذخیره‌سازی در هر سال باید با مقدار انتقال گاز در شبکه و طول شبکه سراسری انتقال گاز مطابقت داشته باشد. به‌طور‌معمول در‌حد ۱۰‌درصد مصرف یک‌سال گاز کشور باید در مخازن ذخیره شوند. مثلاً، زمانی که به مصرف ۴۰۰‌میلیارد‌مترمکعب در سال برسیم، باید سالانه ۴۰‌میلیاردمترمکعب ذخیره‌سازی گاز در کشور داشته باشیم؛ بنابراین، استفاده از مخازن جدید برای ذخیره گاز، موضوعی مهم و قابل‌توجه است. اکنون، دو مخزن «سراجه» و «شوریجه» در مرکز و شمال‌شرق کشور، تنها مخازن ذخیره‌سازی گاز طبیعی هستند. مخزن «شوریجه» با موقعیت مناسب خود در شمال‌شرق کشور، گنجایش لازم را برای توسعه حداکثری دارد. ظرفیت حال مخزن «سراجه» یک‌میلیاردمترمکعب و ظرفیت مخزن «شوریجه» دومیلیارد و ۵۰۰‌میلیون‌مترمکعب گاز است که با اجرای طرح توسعه این مخزن، ظرفیت به چهارمیلیارد و ۵۰۰‌میلیون‌مترمکعب می‌رسد. قاعده ذخیره‌سازی گاز در مخازن، تزریق در هشت‌ماه نخست و برداشت در چهار‌ماه پایان هر‌ سال است. افزون‌بر مخازن «سراجه» و «شوریجه»، پنج مخزن دیگر در نقاط مختلف کشور در‌نظر گرفته شده‌اند که پیش‌بینی شده است برای ذخیره گاز مناسب باشند؛ بنابراین، پس از انجام مطالعات و آزمایش‌های لازم و شناسایی قابلیت‌ها و ظرفیت مخازن درباره هر‌یک‌از‌آنها تصمیم‌گیری می‌شود.
تولید و مصرف گاز طبیعی در داخل کشور تنها نمودارهایی نیستند که رشد صعودی داشته‌اند؛ صادرات گاز نیز از این قاعده مستثناء نیست. بی‌برنامگی برای استفاده از گاز طبیعی تا سال ۱۳۴۲ هم‌زمان با تشکیل شرکت گاز ادامه داشت اما دو‌سال پس از تأسیس این شرکت، نخستین قرارداد صادرات گاز ایران در‌پی توافق کلی توسعه همکاری‌ها بین ایران و روسیه امضاء شد. بر‌اساس این قرارداد؛ روسیه به‌ازای ساخت کارخانه‌های ذوب‌آهن و ماشین‌سازی اراک برای ایران، گاز حاصل از چاه‌های نفت جنوب کشور را در‌اختیار می‌گرفت. با پیروزی انقلاب اسلامی، اولویت صادرات گاز جای خود را به گازرسانی داخلی داد. این روند در سال‌های دفاع مقدس، با‌سرعت پیگیری و اجرا می‌شد. در همان دوران، مخزن عظیم گازی «پارس جنوبی» در سال ۱۳۶۸ کشف شد؛ در‌حالی‌که هیچ برنامه‌ای برای برداشت گاز از این مخزن وجود نداشت. با پایان‌یافتن جنگ تحمیلی، هدف سوم به مجموعه اهداف استفاده از گاز افزوده شد. تزریق به مخازن نفتی برای افزایش ضریب بازیافت نفت؛ هر سه هدف مصرف داخلی، صادرات و تزریق به میدان‌ها در دستور‌کار قرار گرفته بودند. بار‌دیگر، صادرات گاز و درآمد ارزی حاصل از آن در کانون توجه تصمیم‌گیران کشور قرار گرفت و صادرات گاز به روسیه جای خود را به صادرات گاز به ترکیه داد؛ صادراتی که با میزان محدود و با خط لوله به این کشور انجام می‌شود؛ همان‌گونه‌که تاکنون نیز صادرات گاز ایران به کشورهای همسایه خلاصه شده و از نگاه مدیران صنعت نفت کشور، گازرسانی به کشورهای همجوار، در اولویت تجارت گازی ایران قرار گرفته است. صادرات گاز ایران تاکنون به کشورهای ترکیه، عراق، ارمنستان، آذربایجان و نخجوان انجام شده است. قرارداد با این کشورها گاه در‌قالب قراردادهای درازمدت، گاه در‌قالب قراردادهای کوتاه‌مدت سوآپ و گاه در‌قالب تهاتر برق و گاز امضاء شده است. پس از قطع صادرات گاز ایران به روسیه، ترکیه به‌عنوان بزرگ‌ترین مشتری گاز طبیعی ایران در‌نظر گرفته شد. قرارداد ۲۵‌ساله صادات گاز ایران و ترکیه، در سال ۱۳۷۴ امضاء و از سال ۱۳۸۱ صادرات گاز ایران به این کشور آغاز شد. قرارداد صادرات گاز ایران به ارمنستان نیز با هدف تهاتر گاز و برق امضاء شد که بر‌اساس‌آن؛ ارمنستان به‌‌ازای هر مترمکعب گاز، سه‌کیلووات ساعت‌برق به ایران تحویل می‌دهد. عراق نیز گاز را برای دو مقصد بغداد و بصره دریافت می‌کند. آذربایجان و نخجوان نیز از دیگر مشتریان گاز ایران هستند.
«شرکت ملی گاز ایران» طی بیش از ۵۰‌سال فعالیت، فراز‌و‌نشیب‌های فراوانی را پشت‌سر گذاشته است اما به‌جرئت می‌توان گفت که فعالیت‌های این شرکت در سال‌های اخیر برگ زرینی در تاریخ صنعت گاز کشور است. بهره‌برداری از پالایشگاه‌های گاز مربوط به فازهای ۱۲ تا ۲۴ «میدان پارس جنوبی»، توسعه زیرساخت‌های لازم برای انتقال گازهای تولیدی این فازها؛ از‌جمله خطوط ششم، هفتم، هشتم، نهم و یازدهم سراسری، اختصاص ۴۸۷‌میلیارد‌مترمکعب گاز طبیعی به بخش نیروگاهی و اختصاص ۲۹۸‌میلیارد‌مترمکعب گاز طبیعی به بخش صنایع در هفت‌سال‌اخیر که تأثیر قابل‌توجهی در حفظ محیط زیست و صرفه‌جویی ارزی ناشی از جایگزینی گاز با سایر فراورده‌های میان تقطیر به‌همراه داشته است. گازرسانی به شهر زاهدان در استان سیستان و بلوچستان، افزایش گازرسانی به جایگاه‌های عرضه CNG، افزایش گازرسانی به روستاها در‌قالب بند (ق) تبصره ۲ قانون بودجه سال ۱۳۹۳، دستیابی به جایگاه معاونت کارگروه کاربری‌های گاز از‌سوی شورای اتحادیه بین‌المللی گاز، بومی‌سازی سیستم‌ها و طرح‌های صنعت گاز، صادرات گاز به عراق، توسعه طرح‌های ذخیره‌سازی گاز طبیعی و افزایش ظرفیت انتقال گاز کشور به بیش از ۸۰۰‌میلیون‌مترمکعب در روز از دستاوردهای «شرکت ملی گاز ایران» در سال‌های اخیر هستند.
برخی از اقدام‌های «شرکت ملی گاز ایران» نیز به‌جز دستاورد ۴۰‌ساله انقلاب؛ به‌عنوان خدمات ارزشمند «دولت تدبیر و امید» شناخته می‌‎شوند. اجرای طرح بیمه مشترکان گاز طبیعی در سراسر کشور، اجرای پروژه‌های خطوط انتقال گاز مانند خط هفتم سراسری و خط ششم سراسری، بهره‌برداری از خط انتقال گاز ایرانشهر/زاهدان، احداث تأسیسات تقویت فشار گاز ساوه ۲ و ۳ به‌عنوان بزرگ‌ترین ایستگاه تقویت فشار گاز خاورمیانه با ظرفیت انتقال ۱۶۰‌میلیون‌متر‌مکعب در روز، بهره‌برداری از تأسیسات تقویت فشار گاز فراشبند ۱۰ با افزایش ظرفیت انتقال گاز از ۱۰ به ۹۰‌میلیون‌مترمکعب در روز، کاهش ۲۵‌درصدی زمان انجام تعمیرات اساسی پالایشگاه‌های گاز کشور، رشد تزریق گاز به میدان‌های نفتی نسبت به مدت مشابه سال‌های قبل، فعالیت در‌زمینه اجرای مسئولیت اجتماعی و به‌ویژه تلاش برای حفظ محیط زیست، توسعه فضاهای آموزشی و درمانی در مناطق محروم، توسعه راه‌ها و بازسازی جاده‌ها، توانمندسازی نیروهای بومی استان‌ها، کمک به رونق بازار اشتغال و برون‌سپاری فرایندهای کسب‌وکار؛ از اقدام‌های «شرکت ملی گاز ایران» در دولت‌های یازدهم و دوازدهم هستند.
«تحریم»، سال‌های طولانی‌ست که پای ثابت اخبار ایران است. بیگانگان هر‌آنچه‌که می‌توانست انقلاب اسلامی ایران و مردم را به‌زانو درآورد، نشانه گرفتند و تحریمش کردند. این‌کار در بسیاری مواقع سبب شد تا راه‌های نوینی پیدا و تعداد اختراع‌ها افزوده شود و جوانان به‌دنبال رشد دانش و تخصص خود باشند. صنعت گاز نیز در‌این‌میان کارنامه درخشانی دارد. با‌توجه‌به‌آنکه چهلمین‌سال پیروزی انقلاب اسلامی با‌عنوان «حمایت از کالای ایرانی» نام‌گذاری شده؛ «شرکت ملی گاز ایران» نیز بیش‌از‌پیش حمایت خود از سازندگان داخلی را اعلام کرده. اکنون بیش از ۹۰‌درصد از تجهیزات و اقلام موردنیاز صنعت گاز به‌دست متخصصان و شرکت‌های ایرانی طراحی و ساخته می‌شود و دیگر در هیچ‌جای صنعت گاز ایران؛ چه در گازرسانی و چه در پالایشگاه‌ها، نیازی به حضور شرکت‌های خارجی نیست. در دهه فجر امسال نیز که با چهلمین‌سال پیروزی انقلاب اسلامی مقارن شده؛ صنعت گاز شاهد افتتاح پروژه‌های متعددی‌ست. به‌گفته حسن منتظر تربتی (مدیرعامل شرکت ملی گاز ایران)؛ در دهه فجر ۹۷، حدود دوهزار و ۳۵۰ پروژه با اعتباری بیش از سه‌هزار و ۵۰۰‌میلیارد‌تومان در صنعت گاز به بهره‌برداری خواهد رسید.