کدام سودجویان در «تنظیم بازار ارز» کارشکنی می‌کنند؟
موج‌سواری روی جوسازی‌های روانی
نخستین‌ماه در سال ۹۸، اخبار و جو روانی هدایت‌شده از برون مرز، مجدد «خیابان فردوسی» را مورد هدف قرار داد و نرخ ارز با حجم کمتری نسبت به سال گذشته، سوار بر حباب شد. به‌گزارشِ باشگاه خبرنگاران جوان؛ تحلیلگران اقتصادی معتقدند که در هفته گذشته، بازار تلاش‌های بسیاری برای ثبات نرخ ارز انجام داد اما گویا سودجویان با انگیزه‌تر برای افزایش نرخ تلاش می‌کردند. حبابی که فاصله زیادی بین نرخ واقعی ارز در صرافی‌ها ایجاد کرد و گویا کار عده‌ای اندک که نام آنها را سودجو، دلال یا شاید مفسد اقتصادی می‌توان گذاشت، است. به «خیابان فردوسی» رفتیم و در‌جریان معاملات روز آن قرار گرفتیم. بازار پس از یک‌هفته پر‌تنش و مبهم، وضعیت بسیار مطلوبی را در‌پیش گرفته است.
یک صراف مجاز در «خیابان فردوسی» با‌اشاره‌به تحولات هفته گذشته بازار ارز گفت: «نرخ ارز؛ به‌ویژه دلار، در هفته گذشته شاهد افزایش نرخ غیر موجهی بود. یعنی تنها دست‌کاری‌های خبری از خارج از کشور و برخی دلالان که به‌نظر می‌رسد با اعمال نفوذ همچنان در بازارها وجود دارند، منجر به افزایش نرخ ارز شد». گفتنی‌ست؛ دلار از ۱۲هزار‌تومان به ۱۴هزار‌تومان رسید و بازار ارز، مجدد گرفتار نگرانی در عرضه و تقاضا شد اما خوشبختانه در پایان هفته، این حباب کم‌کم تخلیه شد و نرخ مثبتی کاهشی را در‌پیش گرفت.
عبدالناصر همتی در آغاز سال ۹۸، بازار ارز را با‌ثبات و با کاهش نرخ دلار پیش‌بینی کرده و گفت: «تعطیل‌شدن صرافی‌ها و غیرمجاز خواندن فعالیت آنها، یکی از عواملی بود که منجر به افزایش نرخ دلار در بازار شد و همچنان هم اثرات آن بر روان بازار مشاهده می‌شود اما مطمئنم که با نظارت‌های بانک مرکزی و حفاظت از ارزش پول ملی، نوسانات دیگر در بازار ارز ایجاد تشنج نخواهند کرد». رئیس‌کل بانک مرکزی، ضمن نوید واقعی‌شدن نرخ ارز در سال ۹۸ گفت: «نرخ فعلی بازار ارز واقعی نیست اما حتماً در سال جدید شاهد واقعی‌شدن آن در بازارها خواهیم بود». همتی همچنین در نشست با اصحاب رسانه در ۱۸ فروردین‌ماه امسال گفت: «لازمه کاهش نرخ ارز، هماهنگی سایر دستگاه‌های اقتصادی با بانک مرکزی‌ست. این درست که ارز باید در خدمت تجارت باشد اما درشرایطی‌که کشور روال عادی خود را طی می‌کند. زمانی‌که دشمن در‌حال‌حمله به بازار ارز است، نمی‌توانیم بگوییم که ارز باید در خدمت تجارت باشد؛ بلکه اولویت با ارز است؛ زیرا به‌طو‌مستقیم با ارزش پول ملی و فشار‌های سیاسی وارد‌شده بر کشور ارتباط دارد». رئیس‌کل بانک مرکزی افزود: «برخی گفتند که من گفته‌ام که اگر مردم ارز نخرند، ارزان می‌شود. منظورم از خرید‌و‌فروش ارز این بود که مردم وارد دلالی ارز نشوند و خوشحالم که اکنون وارد نمی‌شوند». وی با‌اشاره‌به آمار خرید‌و‌فروش ارز در روزهای گذشته توسط صرافی‌های مجاز بانک مرکزی، گفت: «در هفته‌های گذشته، ۱۰برابر میزان فروش ارز، خرید داشتیم و این ارز را به‌قیمت ۱۳هزار و ۱۰۰تومان خریدیم؛ در‌حالی‌‌که قیمت دلار در بازار ۱۳هزار و ۶۰۰تومان اعلام می‌شد. این آمار، مشخص می‌کند که این قیمت‌ها واقعی نیستـ». رئیس‌کل بانک مرکزی گفت: «نمی‌خواهم کسی بر‌اساس حرف من ارز نخرد و ضرر کند اما می‌دانم که این نرخ‌ها واقعی نیست. هدف ما ثبات در بازار است؛ زیرا ثبات قیمت برای ما مهم‌تر است». به‌گفته وی؛ فعالان اقتصادی با ثبات بازار ارز می‌توانند برنامه‌ریزی کنند؛ ما به‌همین‌دلیل این نرخ‌ها را می‌پذیریم تا ثبات در بازار حاکم شود».
بیژن عبدی نیز به دلایل اهمیت دلار در بازار ایران اشاره کرده و گفت: «شبکه بانکی، از عواملی‌ست که منجر شده تا نوسانات به صدم‌ثانیه در بازارها مشخص شود. بانک‌ها همچنان علاقه‌مند به تبادلات ارزی بر‌مبنای دلار هستند؛ زیرا معتقدند که این ارز، راحت‌تر انتقال می‌یابد». این کارشناس مسائل بانکی افزود: «حالا که دلار با تحریم‌هایی روبه‌رو شده است و انتقال آن دشوار؛ به‌محض کمبود عرضه، سودجویان و دلالان ارزی با تغییر نرخ، سوءاستفاده خود را از این بازار می‌برند. دولت باید برنامه‌ای برای دور‌زدن این‌نوع واردات (ارز) داشته باشد تا هرکسی که چندبار ارز خرید‌و‌فروش کرده، برای کسب سرمایه روانه این بازار نشود».
محمدباقر نوبخت؛ رئیس سازمان برنامه بودجه کشور، در نشستی خبری با اصحاب رسانه، به تغییر در روند تخصیص ارز به واردکنندگان خبر داد و گفت: «متأسفانه هدف اصلی دولت برای حمایت از سفره اقشار ضعیف جامعه، کاملاً محقق نشد و تخصیص ارز ۴۲۰۰تومانی هم نتوانست جلو سوداگری سودجویان را بگیرد. مثلاً زمانی‌که دولت به واردات گوشت قرمز ارز دولتی تخصیص می‌دهد، این مواد غذایی با نرخ ارز آزاد یا نیمایی به‌دست مردم می‌رسد و در‌این‌بین افرادی هم هستند که برای افزایش نرخ ارز‌ها در بازار تلاش می‌کنند تا بتوانند بیشترین سود را از این بازارها ببرند».
مجتبی دستی نیز به تأثیر نوسانات ارزی و دست‌کاری نرخ توسط دلالان بر بازار تولیدی کشور اشاره کرد و گفت: «نرخ ارز به‌خودی‌خود افزایش پیدا نمی‌کند. دست‌های پشت‌پرده‌ای هم هستند که بازار را با اتصال به ارگان‌های اجرایی بالا می‌برند. در‌اصل، بانک مرکزی و صادرکنندگان بزرگ تعیین‌کننده نرخ ارز هستند و آنها مشخص می‌کنند که در آینده نرخ ارز چگونه و به‌چه‌شکل باشد». این تولیدکننده نمونه کشوری افزود: «از پیامد‌های افزایش نرخ ارز کاهش ارزش پول ملی و در‌نتیجه کاهش قدرت خرید مردم و بالا‌رفتن هزینه‌های تولید می‌شود». دستی تأکید کرد: «بزرگ‌ترین ضربه‌ای که از افزایش نرخ ارز به‌وجود می‌آید، بی‌ثباتی اقتصاد است؛ به‌طوری‌که در اقتصاد کشور نوعی بی‌برنامگی به‌وجود می‌آید. داشتن برنامه‌ریزی، یک عامل مهم در مسیر تولید است. بی‌ثباتی در نرخ ارز هیچ‌گاه موجب تحول بنگاه‌های اقتصادی نمی‌شود و فرصت‌های به‌وجود‌آمده برای صادرات موقتی هستند. در‌واقع، بیان اینکه فرصت‌های صادراتی در‌پس افزایش نرخ ارز به‌وجود می‌آید، اصلاً صحیح نیست». وی ادامه داد: «دلالانی که با تمام توان برای افزایش نرخ ارز تلاش می‌کنند، قطعاً فکرشان برای افزایش نرخ مواد اولیه، دستمزد و سایر هزینه‌های جاری یک کارگاه تولیدی می‌شود». این تولیدکننده قطعات صنعتی بیان کرد: «سال گذشته، سالی بود که تولیدکنندگان علی‌رغم تمام تلاش‌ها؛ درگیر نوسانات ارزی بودند. این افزایش هزینه‌ها به‌طور‌میانگین تا سقف ۳۰۰درصد هم افزایش یافت. از زبان یک تولیدکننده از مسئولان می‌پرسم که برای قیمت تمام‌شده یک محصول، تا چند‌درصد می‌توانیم افزایش قیمت داشته باشیم؟ آیا بازار مصرف جوابگوی این افزایش قیمت است؟ تکلیف تولیدکننده چیست؟» وی گفت: «افزایش نرخ ارز از‌یک‌طرف و از‌طرفی، تحریم‌های ناجوانمردانه. نتیجه این می‌شود که در تأمین برخی مواد اولیه خارجی دچار تورم بی‌سابقه و نیز عدم‌دسترسی به آن به‌دلیل تحریم‌های اقتصادی هستیم». دستی در‌پایان گفت: «دولت در‌عمل هیچ برنامه‌ای برای چنین شرایطی نداشت و همواره درگیر مسائل جناحی و سیاسی شده بود اما گویا سختگیری‌های بانکی مرکزی تا‌حدودی سرعت نوسانات را کاهش داده اما باز این تولیدکننده است که در خط مقدم جبهه تحولات ارزی‌ست».
گفته‌ها و شنیده‌ها اصلی‌ترین عاملی که از ثبات نرخ ارز در بازار جلوگیری می‌کند را سودجویان با‌نفوذ در تمام بازارها نشان می‌دهد. در‌واقع، این افراد علاوه‌بر‌اینکه در دست‌کاری نرخ ارز با همکاری برخی صرافی‌ها مشغول هستند؛ با تغییر نرخ به‌سرعت در بازارهای اقلام اساسی هم تأثیرگذار می‌شوند. اجناس انبار‌شده‌ای که با نرخ ارز دولتی وارد شده‌اند را با نرخ نیمایی یا آزاد وارد بازار می‌کنند و با انواع افزایش قیمت‌ها موجب نارضایتی مردم می‌شوند. این افراد، در بسیاری از کانال‌ها و نیز گروه‌ها قبل تغییر در نرخ ارز، خبر افزایشی‌بودن آن‌را پخش کرده و منجر به هجوم مردم به خیابان فردوسی و خرید و فروش مازاد ارز می‌شوند. همین امر، طبیعت بازارها را به‌‌هم زده و کنترل را از دست مسئولان خارج می‌کند. نکته اینکه باید برای نفوذ این افراد در بازارها فکری اندیشید؛ نه‌اینکه دائم خبر از کاهش و اعمال قدرت نظارتی به جامعه منعکس شود.