رفتارهای پرخطر زنان معتاد چگونه مهار می‌شود؟
اعتیاد، بلای خانمان‌سوزی‌ست که بنا بر آمار رسمی؛ دومیلیون و ۸۰۰هزارنفر را در کشور آلوده کرده و سهم زنان از این سودای خاموش، ۱۰درصد است اما به‌باور کارشناسان؛ رفتارهای پرخطر زنان معتاد، بیشتر از مردان معتاد است که ضرورت آموزش خودمراقبتی به آنان را دوچندان می‌کند. اختلالات روانی نظیر افسردگی، اضطراب، اقدام به خودکشی، حمله‌های از روی وحشت، افت اعتمادبه‌نفس و موارد دیگر روحی،روانی و جسمی؛ از عوارض شایع و وجه‌مشترک میان زنان و مردان اسیر در چنگال اعتیاد است. دراین‌میان، زنان گرفتار، نسبت به مردان معتاد، مشکلات جسمی و روانی شدیدتری را تجربه می‌کنند؛ تاآنجاکه براساس آمار جهانی؛ این گروه نسبت به سایر هم‌جنسان خود نیز درمعرض خطرات بیشتری در حوزه بارداری ناخواسته، سقط جنین، ابتلا به عفونت «اچ‌آی‌وی» و حتی یائسگی زودرس هستند. ازسویی، مصرف مواد در زنان و به‌ویژه مصرف تزریقی مواد، با آسیب‌های اجتماعی کمتر قابل‌جبران روبه‌روست؛ مثلاً بنا بر پژوهش‌های صورت‌گرفته؛ مصرف سرنگ مشترک در زنان، بیش از مردان است و زنان برای به‌دست‌آوردن هزینه مواد مصرفی خود، دست به تن‌فروشی یا جرایم مالی نظیر سرقت از منزل و مغازه‌ها یا حمل و توزیع مواد مخدر می‌زنند. موضوعی که ضرورت آموزش خودمراقبتی برای کاهش رفتارهای پرمخاطره در زنان با سابقه اعتیاد به مواد مخدر را دوچندان می‌کند تا شاید اندکی از بار آسیب‌ها و معضلات اجتماعی این پدیده شوم کاسته شود. درباره این ضرورت و چگونگی آموزش آن به زنان گرفتار در چنگال اعتیاد، لیلی ارشد؛ جامعه‌شناس و مددکار اجتماعی گفت: «در قرن 21، آموزش خودمراقبتی و ۱۰ مهارتی که سازمان بهداشت جهانی برای داشتن زندگی فردی و اجتماعی موفق به کشورها توصیه می‌کند و عبارت است از خودآگاهی، همدلی، روابط بین فردی، ارتباط مؤثر، مقابله با استرس، مدیریت هیجان، حل مسئله، تصمیم‌گیری، تفکر خلاق و تفکر نقادانه؛ موردنیاز همه مردم دنیاست». او افزود: «ایران هم از این قاعده مستثنا نیست؛ درحقیقت، ابزاری که جوانان بتوانند در مواقعی که با خطر مواجه می‌شوند از آن استفاده یا درباره آن چاره‌اندیشی کنند، نیاز جامعه است». این مددکار اجتماعی بااشاره‌به‌اینکه متأسفانه در کشور به این موضوع فراگیر و تخصصی نگاه نمی‌شود، تصریح کرد: «وقتی از خودمراقبتی و استفاده از مهارت‌های اجتماعی و زندگی صحبت می‌کنیم، طبیعتاً برای کسی‌که درگیر مشکلات اعتیاد و رفتارهای پرخطر جنسی‌ست، این نیاز بیشتر است». وی توضیح داد: «درمورد افراد گرفتار در چنگال اعتیاد، این آموزش از نوع پیشگیری درجه3 محسوب می‌شود؛ یعنی شخص درگیر مسئله‌ای شده و ما به او کمک می‌کنیم تا از این بدتر نشود؛ یعنی اگر درگیر سوءمصرف مواد شده، اچ‌آی‌وی نگیرد». ارشد تأکید کرد: «آموزش خودمراقبتی می‌تواند علاوه‌براینکه فرد موردنظر را مصون بدارد؛ بار هزینه‌های زیاد بهداشت و درمان را هم از دوش دولت بردارد». وی به تجربیات کاری خود در ارائه آموزش‌های خودمراقبتی به زنان معتادی که در محله‌های «هرندی» و «دروازه‌غار» روزگار سپری می‌کنند، اشاره کرد و گفت: «ما به‌عنوان مددکار اجتماعی فعال، وظیفه داریم برای زنان معتاد، کاری کنیم که شرایط‌شان از آن بدتر نشود. برهمین‌اساس؛ خانه خورشید به‌مدت ۱۶سال است که گشت امدادرسان محلی دارد و هرروز دو خانم که از چنگال اعتیاد رها شده و بهبودی کامل پیدا کرده‌اند، با به‌دوش‌انداختن کوله‌پشتی از مایحتاج خودمراقبتی این زنان، سراغ‌شان می‌روند و به آنها آموزش و مشاوره می‌دهند تا یاد بگیرند چطور از خود مراقبت کنند». این جامعه‌شناس یادآور شد: «آموزش‌های خودمراقبتی، برای پیشگیری از بیماری‌های رفتاری غیرواگیر است. دراین‌راه ما سعی می‌کنیم آموزش‌ها و مشاوره‌ها را به همه اعضای خانواده بدهیم؛ زیرا بدون نگاه سیستمی به خانواده، این آموزش‌ها موفقیت‌آمیز نخواهد بود». وی، پیش‌زمینه ارائه آموزش خودمراقبتی را اعتمادسازی، احترام و تسلط براین‌باور در فرد معتاد که برای حفظ خود باید آموزش ببیند، عنوان کرد و اظهار داشت: «به کودکانی که در محله‌های پرخطری نظیر شوش، مولوی و هرندی روزگار می‌گذرانند هم خودمراقبتی را آموزش می‌دهیم؛ زیرا هنگامی‌که اعلام می‌کنند خشونت‌های خیابانی ۲۵درصد افزایش یافته است، اگر فرزندان ابزارهای خودمراقبتی داشته باشند و بتوانند پیشگیری و حل مسئله کنند، قطع‌به‌یقین اتفاق‌های ناگوار کاهش می‌یابد». ارشد با یادآوری این موضوع که در منطقه فعالیت ما، این امر پیچیده‌تر است؛ چراکه اتفاقات بسیارتلخ و ناگواری برای جوانان می‌افتد و در خانواده‌هایی رشد کرده‌اند که این آموزش‌ها را ندیده‌اند و خود دارای رفتار ثابت و سالم نیستند، تصریح کرد: «خودمراقبتی محدود به فرد و بدن او نیست؛ بلکه زوایای گسترده‌تری را دربردارد؛ زیرا می‌تواند در مناسبات اجتماعی به افراد کمک کند تا از خود مراقبت کنند و سلامت بمانند. حال، در منطقه هرندی که هنوز زنان و مردان معتاد به‌طورگسترده در پارک هستند، این آموزش‌ها در اولویت قرار دارد».
فاطمه دهقان نیری/ ایرنا