پدافند غیرعامل؛ حفاظت از کشور بدون استفاده از سلاح
امنیت و ایمنی، یکی از موضوعات مهم و مدنظر بین همه انسان‌هاست که جزو دغدغه اصلی آن‌ها نیز بوده؛ دراین‌راستا، بشر همیشه درزمینه‌های نظامی، شیوه‌هایی برای کاهش عوامل تهدیدکننده و ... به‌دنبال پیشرفت بوده تا آسیب‌پذیری، میزان خسارات و عوامل این‌چنینی را کاهش دهد. همچنین جوامع مختلف، روش‌های متفاوتی را برای آمادگی و دفاع از جان و مال خویش جست‌وجو کرده‌اند و به نتایج خوبی هم رسیده‌اند. درهمین‌راستا، سال ۱۳۸۲ براساس فرمان مقام معظم رهبری؛ سازمانی زیرمجموعه ستاد کل نیروهای مسلح و با هدف افزایش بازدارندگی، کاهش آسیب‌پذیری، تداوم فعالیت‌های ضروری، ارتقای پایداری ملی، تسهیل مدیریت بحران در مقابل تهدیدها و اقدام‌های نظامی دشمن در کشور تشکیل شد. البته اگر بخواهیم کوتاه‌ترین تعریف را از این سازمان ارائه دهیم، می‌توانیم به اصطلاحِ «دفاع بدون سلاح» اشاره کنیم. سازمان‌دهی، طرح‌ریزی، هدایت و راهبری عملیات پدافندی مقابله با تهدیدات نوین دشمن، هدایت و راهبری مقابله با تهدیدات نوین مانند سایبری، زیستی، پرتوی، شیمیایی، اقتصادی، هدایت، راهبری، مدیریت و ... در برابر تهدیدات نوین؛ از جمله وظایف عملیاتی این سازمان است. آری؛ این سازمان، همان سازمان پدافند غیرعامل است که در سال ۱۳۹۰ به‌دلیل ترویج فرهنگ پدافند غیرعامل و فعال‌سازی هرچه‌بیشتر توانایی‌های موجود در کشور، در روز ۸ آبان‌ماه به‌عنوان «روز پدافند غیرعامل» در تقویم جا گرفت. البته هفته پدافند غیرعامل از روز ۵ آبان‌ماه شروع می‌شود و تا ۱۲اُم این‌ماه ادامه دارد. واژه «پدافند» از دو جزء «پد» و «آفند» تشکیل شده؛ در فرهنگ فارسی، جزء «پد» پیشوندی‌ست که به‌معنای «ضد» بوده و هروقت قبل از واژه‌ای قرار گیرد، معنای آن‌را برعکس می‌کند. واژه «آفند» نیز به مفهوم جنگ، جدال، تهاجم، حمله و ... است. پدافند شامل اقداماتی‌ست که جهت مقابله با حمله و تهاجم دشمن انجام می‌شود و در پدافند غیرعامل، مقابله با تهاجم و تهدیدات دشمن بدون استفاده از تسلیحات تهاجمی یا دفاعی و با استفاده از مجموعه‌ای از اقدامات و تمهیدات دفاعی، موجب کاهش آسیب‌پذیری تأسیسات، تجهیزات و نیروی انسانی می‌شود؛ این‌درحالی‌ست‌که در پدافند عامل برای مقابله با تهاجم، تهدیدات دشمن و دفع تهدیدات از انواع و اقسام تسلیحات دفاعی مانند توپ، موشک، تانک، هواپیماهای شکاری، ناو، زیردریایی و ... استفاده می‌شود که در پدافند غیرعامل، اصلاً این‌گونه نیست. گفتنی‌ست؛ تهدیدات نظامی و تهدیدات سایبری، زیستی، پرتوی، شیمیایی و اقتصادی؛ از جمله تهدیدات مربوط به پدافند غیرعامل هستند که سیاست‌گذاری، هدایت و برنامه‌ریزی مقابله با تهدیدات یادشده در قرارگاه‌های تشکیلاتی سازمان پدافند غیرعامل کشور انجام می‌شود. بهتر است بدانید پدافند غیرعامل، موضوعی کلان، فراگیر و مرتبط با عرصه‌های متنوع مالی، اقتصادی، تولیدی، صنعتی، ارتباطات و فناوری، اطلاعات، رسانه‌ها، انرژی، امنیت غذایی، زیست، حمل‌ونقل، دفاعی و ... است و این سازمان به‌جز وظایف عملیاتی ذکر‌شده، وظایف دیگری نیز دارد. به‌کارگیری ظرفیت‌ها و منابع کشور در حوزه‌های مختلف برای انجام تمهیدات لازم پدافند غیرعامل، ارتقای آمادگی دستگاه‌های اجرایی برای تداوم چرخه تولید و خدمات درمقابله‌با انواع تهدیدات، فرهنگ‌سازی و آماده‌سازی دستگاه‌های اجرایی و استان‌های کشور برای کمک، اداره و هدایت مردم در شرایط بحرانی نیز از دیگر وظایف عملیاتی این سازمان است. یکی از سؤالات مطرح اینجاست که قلمرو و اقدامات پدافند غیرعامل شامل چه مراکز و زیرساخت‌هایی می‌شود؟ انجام اقدامات پدافند غیرعامل برابر قوانین این سازمان، شامل کلیه مراکز و زیرساخت‌های حیاتی، حساس و مهم نظیر مراکز احداث‌شده، در‌حال‌بهره‌برداری؛ و در‌حال‌احداث است که باید با اخذ تدابیر و برنامه‌ریزی‌های لازم توسط مسئولان سازمان‌ها، دستگاه‌ها و مراکز مربوطه انجام شود. درنظر داشته باشید که پدافند غیرعامل، دارای اصول مختلفی مانند اقدامات فریب، استتار و نامرئی‌سازی، صیانت از مردم و سرمایه انسانی، ایجاد پراکندگی و تمرکززدایی در توزیع عملکردها، مکان‌یابی و انتخاب عرصه‌های ایمن در جغرافیای کشور، مقاوم‌سازی و ایجاد استحکامات امن دفاعی و پناهگاهی، کوچک‌سازی، هشدار و خبر اولیه، چندمنظوره‌سازی، متنوع‌سازی منابع، عمق‌بخشی لایه‌های دفاعی، جابه‌جایی و تحرک و ... است و این‌موارد بدون استفاده از سلاح، میزان آسیب‌پذیری به جان و مال مردم جامعه را بسیار کاهش می‌دهند. بهتر است بدانید که دفاع عامل و غیرعامل، با یکدیگر هم‌پوشانی دارند؛ زیرا دفاع غیرعامل، مکمل دفاع عامل و برعکس دفاع غیرعامل، مکمل دفاع عامل است و به‌گونه‌ای ارتباط مستقیمی دارند. همچنین؛ پدافند غیرعامل اثربخش‌ترین روش دفاعی، صلح‌آمیزترین و مکمل پدافند ملی و همه‌جانبه کشور ماست؛ این‌نوع پدافند نه‌تنها کاهش آسیب‌پذیری زیرساخت‌های ملی و مراکز حیاتی را دنبال می‌کند؛ بلکه با سیاست‌های تنش‌زدایی نیز تطابق دارد و ازاین‌نظر بسیارمهم است. گفتنی‌ست؛ پدافند غیرعامل هیچ ارتباطی به دور و نزدیک‌بودن تهدیدات ندارد و سازمان پدافند غیرعامل اقدامات قابل‌توجهی را هم درزمینه آموزش و فرهنگ‌سازی انجام داده که البته این‌اقدام تخصصی و مؤثر برای حفاظت از کشور است. اگر بخواهیم اشاره‌ای به این‌موضوع داشته باشیم، می‌توانیم به ساخت آزمایشگاه‌های سطح ۳ در کشور اشاره‌ای کنیم. درهمین‌راستا سردار غلامرضا جلالی؛ رئیس سازمان پدافند غیرعامل کشور اظهار کرد: «در گذشته، آزمایشگاه‌های کشور در حوزه دام و انسان عمدتاً بر سطح ایمنی ۲ متمرکز بوده است که خوشبختانه سازمان پدافند غیرعامل کشور با همکاری وزارت دفاع توانسته‌اند آزمایشگاه سطح ۳ را در حوزه انسان و دام ایجاد کنند». وی بیان کرد: «نخستین آزمایشگاه سطح ۳ ایمنی زیستی کشور در پائیز ۱۳۹۸ با مشارکت سازمان پدافند غیرعامل کشور تحویل انستیتو پاستور ایران شد و دومین آزمایشگاه سطح ۳ ایمنی زیستی سیار کشور نیز دراختیار مؤسسه سرم‌سازی رازی قرار می‌گیرد. یکی از ضعف‌های کشور، با وجود سابقه و قدمت صد‌ساله تولید واکسن در ایران، فقدان آزمایشگاه‌های سطح ۳ ایمنی زیستی بود». وی داد: «این‌نوع آزمایشگاه‌ها، باتوجه‌به کاربردهای مختلف، ارزشی بسیارمهم و حیاتی دارند». همچنین طبق گفته سردار جلالی؛ حدود ۱۷ رشته دانشگاهی در حوزه پدافند غیرعامل طراحی شده و پنج رشته دیگر هم درحال‌طراحی‌ست. امروزه با مدرن‌ترین نوع تهدید مواجه هستیم و رویکردهای این سازمان هم مدرن شده؛ اما درراستای فرهنگ‌سازی و اجرای آموزش‌های عمومی و تخصصی پدافند غیرعامل که در بالا هم اشاره کردیم، اقدامات بسیارمهم دیگری هم انجام شده و تربیت نیروی انسانی متخصص موردنیاز؛ از این‌اقدامات است. تأسیس و راه‌اندازی چهار دانشکده و پژوهشکده پدافند غیرعامل در دانشگاه صنعتی مالک اشتر، دانشگاه جامع امام‌حسین(ع)، دانشکده علوم فنون فارابی آجا و دانشگاه دفاع ملی؛ با گرایش‌هایی در مقطع کارشناسی ارشد، دوره دکترای مدیریت راهبردی پدافند غیرعامل، مدیریت راهبردی دفاع سایبری، شهرسازی با گرایش پدافند غیرعامل، مهندسی سازه‌های امن با گرایش پدافند غیرعامل؛ از جمله اقدامات این سازمان است که انجام شده. اکنون هم این سازمان در سطح منطقه جایگاه بسیارخوبی دارد و از بدو تشکیل تاکنون، شاهد اقدامات، تحولات مهم و پیشرفت و نوآوری قابل‌توجهی در کاهش آسیب‌پذیری زیرساخت‌های ملی و مراکز حیاتی، حساس و مهم کشور، ارتقای پایداری ملی، تسهیل مدیریت بحران و افزایش بازدارندگی در برابر تهدیدات فرارو بوده و درراستای وظایف ذاتی که دارد، فعالیت می‌کند.