بحران سوخت؛ عاملی مؤثر در بهبود قابل‌توجه کارایی انرژی جهان
اقدام‌های بهینه‌سازی مصرف انرژی در سال ۲۰۲۲ در سطح جهانی شتاب گرفته است زیرا دولت‌ها و مصرف‌کنندگان به‌طور فزاینده به اقدام‌های بهره‌وری به‌عنوان بخشی از پاسخ‌های خود به اختلال‌های عرضه سوخت و قیمت‌های بی‌سابقه انرژی روی آورده‌اند که نشانگر نقطه‌عطف بالقوه پس‌ازچندسال پیشرفت با نرخ آهسته دراین‌زمینه است. به‌گزارش مدیریت امور اوپک و روابط با مجامع انرژی وزارت نفت؛ در «کارایی انرژی ۲۰۲۲» آژانس بین‌المللی انرژی که به‌تازگی منتشر شد، آمده: سرمایه‌گذاری جهانی در حوزه ارتقای کارایی انرژی نظیر بازسازی ساختمان‌ها، حمل‌ونقل عمومی و زیرساخت‌های خودروهای برقی در سال ۲۰۲۲ به ۵۶۰میلیارددلار رسیده که نسبت به سال ۲۰۲۱ افزایش ۱۶درصدی داشته است. داده‌های اولیه نشان می‌دهد اقتصاد جهانی در ۲۰۲۲ انرژی را به‌مقدار دودرصد کاراتر از سال ۲۰۲۱ مصرف کرده. این‌مقدار بهبود در شاخص شدت انرژی، تقریباً چهاربرابر دوسال‌گذشته (کمتر از نیم‌درصد) و حدود دوبرابر میانگین پنج‌سال‌گذشته آن است. اگر بتوان سرعت پیشرفت کنونی در بهبود شدت انرژی جهان را در سال‌های آینده افزایش داد، دراین‌صورت سال ۲۰۲۲ می‌تواند نقطه‌عطف حیاتی برای کارایی انرژی باشد که یکی از حوزه‌های کلیدی تلاش‌های بین‌المللی برای دستیابی به خالص انتشار صفر تا سال ۲۰۵۰ به‌شمار می‌آید. انتظار می‌رود رشد تقاضای جهانی انرژی در سال ۲۰۲۲ به‌شدت کاهش یابد و نزدیک به حدود یک‌درصد باشد؛ این‌درحالی‌ست‌که پارسال جهان شاهد افزایش پنج‌درصدی مصرف انرژی بود که یکی از بیشترین افزایش‌های سالانه تقاضای جهانی انرژی در ۵۰سال‌اخیر به‌شمار می‌رود. تجزیه‌وتحلیل آژانس بین‌المللی انرژی نشان داده به‌لطف انجام اقدام‌های کارایی انرژی از سال ۲۰۰۰، مجموع هزینه‌های انرژی در کشورهای عضو آژانس بین‌المللی انرژی در سال ۲۰۲۲ حدود ۶۸۰میلیارددلار (حدود ۱۵درصد کل هزینه انرژی آن‌ها در سال جاری) کمتر از زمانی برآورد شده که چنین اقدام‌های انجام نمی‌شد. درواقع، دراثر سرمایه‌گذاری‌های گذشته در عایق‌کاری ساختمان‌ها و تولید خودروهای کارآمد، در هزینه انرژی بسیاری از مصرف‌کنندگان سالانه هزاران‌دلار صرفه‌جویی شده. بحران جهانی انرژی ناشی از جنگ در اوکراین، نگرانی‌ها را درباره امنیت انرژی و تأثیر تورمی افزایش قیمت انرژی بر اقتصادها و معیشت مردم در کل جهان افزایش داده است. گزارش آژانس بین‌المللی انرژی تأکید دارد؛ استفاده کارآمدتر از انرژی، نخستین و بهترین پاسخ به این‌شرایط بحرانی‌ست. فاتح بیرول؛ مدیر اجرایی آژانس بین‌المللی انرژی گفت: «شوک‌های نفتی دهه ۱۹۷۰ منجر به فشار گسترده دولت‌ها برای سیاست‌گذاری و سرمایه‌گذاری در کارایی انرژی و درنتیجه بهبود قابل‌توجه در بهره‌وری انرژی در خودروها، لوازم‌خانگی و ساختمان‌ها شد. در میان بحران انرژی امروز، ما شاهد نشانه‌هایی هستیم که نشان می‌دهد باردیگر کارایی انرژی در اولویت قرار گرفته است. کارایی انرژی برای مقابله با بحران امروز، با ظرفیت عظیمی که برای کمک به مقابله با چالش‌های مقرون‌به‌صرفه‌بودن انرژی، امنیت انرژی و تغییرات اقلیمی دارد، ضروری‌ست». بهبود امسال در شدت انرژی پس‌ازآن صورت می‌گیرد که کووید-۱۹ سبب شد در سال‌های ۲۰۲۰ و ۲۰۲۱ نرخ بهبود شدت انرژی به حدود ۰.۵درصد محدود شود و دوسال از بدترین سال‌ها، برای آن رقم بخورد. افزایش سهم صنایع انرژی‌بر در تقاضای انرژی، کاهش فعالیت دیگر بخش‌ها و کاهش سرعت بهسازی و ارتقا در ساختمان‌ها و کارخانه‌ها عوامل کلیدی در محدودشدن بهبود شدت انرژی در دوسال‌گذشته است. باید گفت پیشرفت در کارایی انرژی پیش از آغاز همه‌گیری محدود شده بود و نرخ جهانی بهبود از دودرصد در نیمه اول دهه گذشته، به ۱.۳درصد در نیمه دوم آن‌دهه، کاهش یافت. بهبود شدت انرژی باید دراین‌دهه به‌طورمیانگین سالانه حدود چهاردرصد باشد تا با سناریوی «خالص انتشار صفر تا ۲۰۵۰» آژانس جهانی انرژی هماهنگ شود. اکنون نشانه‌هایی دلگرم‌کننده از پیشرفت جهت این هدف‌گذاری مشاهده می‌شود. برقی‌سازی در دو بخش کلیدی حمل‌ونقل و گرمایش در حال شتاب‌گرفتن است به‌طوری‌که اکنون یکی از هر هشت خودروی نوی فروخته‌شده در سراسر جهان، برقی‌ست و تقریباً سه‌میلیون پمپ حرارتی قرار است در سال ۲۰۲۲ تنها در اروپا به‌فروش برسد (از ۱.۵میلیون پمپ در سال ۲۰۱۹). قوانین ساختمانی موجود درحال‌تقویت و معرفی کدهای جدید در اقتصادهای نوظهور و درحال‌توسعه‌اند درحالی‌که موج فزاینده کارزارهای آگاه‌سازی صرفه‌جویی در مصرف انرژی به میلیون‌ها شهروند کمک می‌کند مصرف انرژی را بهتر مدیریت کنند؛ مثلاً همه دولت‌ها در آسیای جنوب‌شرقی درحال‌تدوین و توسعه سیاست‌هایی برای ایجاد سیستم‌های سرمایشی کارآمد هستند که برای این‌منطقه که یکی از سریع‌ترین نرخ‌های رشد تقاضای برق جهان را دارد، حیاتی‌ست. در سال جاری چند بسته سیاستی و بودجه‌ای مهم ازسوی دولت‌های مختلف اعلام شد که به ادامه سرمایه‌گذاری کارآمد و پیشرفت کارایی انرژی در سال‌های آینده اشاره دارد. از جمله این‌موارد «قانون کاهش تورم» (IRA) در ایالات‌متحده، طرح بازیابی قدرت اروپا (REPowerEU) ازسوی اتحادیه اروپا و برنامه تحول سبز ژاپن (GX) است که در چارچوب آن‌ها صدهامیلیارددلار برای کارآمدتر کردن ساختمان‌ها، خودروها و صنایع در سال‌های آینده هزینه خواهد شد. بااین‌حال، این بسته‌های سیاستی مانند بسیاری از سرمایه‌گذاری‌های کارایی انرژی به‌طور گسترده‌تر در مناطق و اقتصادهای پیشرفته متمرکز شده‌اند و سرمایه‌گذاری بسیاربیشتری در اقتصادهای نوظهور و درحال‌توسعه موردنیاز است. هم‌زمان با انتشار گزارش «کارایی انرژی ۲۰۲۲»، آژانس بین‌المللی انرژی اعلام کرد هشتمین کنفرانس سالانه جهانی کارایی انرژی از ۶ تا ۸ ژوئن ۲۰۲۳ (۱۶ تا ۱۸ خرداد ۱۴۰۲) در پاریس برگزار می‌شود. این‌رویداد توسط آگنس پانیه روناچر؛ وزیر گذار انرژی فرانسه و فاتح بیرول؛ مدیر اجرایی آژانس جهانی انرژی، میزبانی می‌شود و با مشارکت شرکت اشنایدر الکتریک برگزار خواهد شد. این کنفرانس جهانی سطح بالا فرصتی را برای وزرا، مدیران عامل و دیگر رهبران ارشد از کل جهان فراهم می‌کند نظرات خود را درباره آخرین تحولات در کارایی انرژی به‌اشتراک بگذارند. دستورکار اصلی اجلاس یادشده طبق موضوعات مطروحه در گزارش «کارایی انرژی ۲۰۲۲» است و چگونه اقدام‌هایی مانند برق‌سازی و دیجیتالی‌شدن مالی می‌تواند کارایی را برای مقابله با چالش‌های انرژی جهان امروز افزایش دهد. هفتمین کنفرانس جهانی که در ژوئن ۲۰۲۲ در دانمارک برگزار شد، بیش از ۴۰۰ شخصیت برجسته؛ ازجمله وزیران و مقام‌های ارشد از ۲۶ کشور را گردهم آورد.