زوایای مجهول بیماری ایکس!

چندروزی‌ست صحبت از پدیدارشدن ویروسی جدید به‌نام X در جهان به‌میان آمده و برخی کارشناسان اظهارنظرهای مختلفی دراین‌خصوص دارند. «سازمان جهانی بهداشت» زنگ خطری را برای کشورهای سراسر جهان درمورد تهدید جدید احتمالی به‌نام «بیماری X» به‌صدا درآورده که ممکن است ۲۰‌برابر کشنده‌تر از پاندمی ویروس کووید-۱۹ باشد. سازمان WHO اخیراً بر فوریت کسب آمادگی جهانی در برابر یک بیماری همه‌گیر جدید، به‌نام «بیماری X» تأکید کرد. تدروس آدهانوم؛ مدیرکل سازمان جهانی بهداشت، از جوامع سراسر جهان خواست با امضای پیمان‌نامه‌ای درخصوص مقابله با این همه‌گیری نوظهور، آمادگی لازم برای مواجهه با بیماری مرگبار X که می‌تواند ۲۰‌برابر کشنده‌تر از کووید-۱۹ باشد را کسب کنند. درهمین‌خصوص، مدیرکل سازمان جهانی بهداشت از کشورهای جهان خواست تا باهم متحد شوند و پیمان‌نامه‌ای را برای مقابله با بیماری مرگبار X امضا کنند ...؛ اما «بیماری X» چیست؟ بیماری X یک بیماری خاص نیست؛ بلکه نام یک ویروس بالقوه مشابه کووید-۱۹ است. X ممکن است یک پاتوژن جدید، یک ویروس، یک باکتری یا قارچ باشد که فعلاً درمان شناخته‌شده‌ای ندارد. سازمان جهانی بهداشت این بیماری ناشناخته را در میان کووید-۱۹، ابولا، تب لاسا، سندرم تنفسی خاورمیانه (MERS)، نیپا و زیکا که قبلاً باعث مرگ‌ومیر گسترده طی شیوع خود شده‌اند، دسته‌بندی کرده است.
مفهوم «بیماری X» به احتمال وجود یک پاتوژن مجهول در آینده اشاره دارد که می‌تواند باعث شیوع شدید بیماری در سطح جهانی شود. شبیه آنچه سال ۲۰۱۹ با آن مواجه بودیم و عامل بیماری کرونا به‌طورناگهانی از شهر «ووهان» چین در سراسر جهان منتشر شد. به‌گفته کارشناسان؛ باتوجه‌به‌اینکه ویروس کووید هنوز به‌قوت‌خود باقی‌ست، پیش‌بینی یک بیماری همه‌گیر جدید، نگرانی‌های جدی را در سراسر جهان ایجاد می‌کند. سازمان جهانی بهداشت این اصطلاح را به‌طور رسمی و در سال ۲۰۱۸، به یک پاتوژن مجهول در آینده که پتانسیل شروع اپیدمی شدید جهانی را دارد، اختصاص داده است. به‌باور محققان؛ بیماری X ممکن است ۲۰‌برابر کشنده‌تر از کووید-۱۹ باشد. مقابله مؤثر با بیماری X، کشورها را ملزم به تمرکز بر نظارت و سامانه‌های تشخیص زودهنگام بیماری‌ها می‌کند که شامل: توانمندسازی قابلیت‌های آزمایشگاهی، پالایش دسترسی و پردازش داده‌ها، حمایت از تحقیقات برای اختراع ابزارهای تشخیصی، درمان‌ها و واکسن‌ها می‌شود. سازمان جهانی بهداشت همواره درتلاش است که خود را با منابع لازم برای شناسایی و توقف بیماری‌ها قبل‌ازاینکه به همه‌گیری تبدیل شوند، آماده کند. مدیران صنعت بهداشت‌ودرمان در دیدارهایی که به‌تازگی در مجمع جهانی اقتصاد در داووس سوئیس داشتند، همگی درباره اهمیت برنامه‌ریزی برای همه‌گیری بعدی که جهان را فرا‌می‌گیرد، تأکید داشتند؛ همه‌گیری‌ای که درنتیجه شیوع یک بیماری که فعلاً آن‌را ایکس می‌نامیم، پیش خواهد آمد. «علیرضا ناجی» (رئیس مرکز تحقیقات ویروس‌شناسی دانشگاه علوم‌پزشکی شهید بهشتی) بااشاره‌به‌اینکه طی روزهای اخیر خبرهایی مبنی‌بر شیوع ویروس خطرناک با نام ایکس، مکرر شنیده می‌شود، اظهار کرد: «واقعیت این‌است‌که نه بیماری ایکس جدیدی آمده و نه تابه‌امروز مورد تازه‌ای شناسایی شده است». وی بابیان‌اینکه صرفاً سازمان بهداشت جهانی نسبت به شیوع بیماری‌ها و ویروس‌های جدید هشدار داده، افزود: «کارشناسان بهداشت جهانی این زنگ خطر را درمورد نیاز به آمادگی برای ظهور فرضی یک پاتوژن به‌صدا درآورده‌اند». عضو هیئت‌علمی «دانشگاه علوم‌پزشکی شهید بهشتی» بابیان‌اینکه در هفته‌های اخیر جمعی از متخصصان بهداشت عمومی درطول نشست سالانه ۲۰۲۴ گردهم آمدند تا درمورد چشم‌انداز بیماری X بحث شود، توضیح داد: «این دانشمندان معتقدند در آینده ممکن است بیماری رخ دهد که چندین‌برابر از کووید ۱۹ خطرناک‌تر باشد». ناجی اضافه کرد: «مدیرکل سازمان بهداشت جهانی در پانل آمادگی برای بیماری X گفت سازمان بهداشت جهانی برای اولین‌بار در سال ۲۰۱۸ اصطلاح بیماری X را ابداع کرد. این اصطلاح نشانه آن‌است‌که یک اپیدمی جدی بین‌المللی می‌تواند توسط یک پاتوژن ایجاد شود. اکنون این بیماری ناشناخته است ولی درعین‌حال می‌تواند باعث بیماری انسانی شود». استاد گروه ویروس‌شناسی «دانشگاه علوم‌پزشکی شهید بهشتی» خاطرنشان کرد: «طبق اعلام سازمان بهداشت جهانی؛ بیماری کرونا را می‌توان اولین نوع از بیماری X درنظر گرفت». وی درپاسخ‌به‌اینکه بیماری X چگونه می‌تواند ایجاد شود؟ گفت: «باوجوداینکه نهایتاً مشخص نیست X از کجا خواهد آمد و چه‌زمانی ظهور می‌کند، برخی کارشناسان نظریه‌های دارند. بیماری ایکس احتمالاً می‌تواند یک ویروس تنفسی یا عامل آن ویروسی باشد که قبلاً در بین حیوانات در گردش بوده اما هنوز به انسان منتقل نشده است؛ به‌طورمثال ممکن است در خفاش‌ها باشد مانند کووید-۱۹ یا در پرندگان همانند آنفولانزای پرندگان یا حتی در انواع دیگر گونه‌های جانوری مثل خوک یا ... باشد. تجاوز بیش‌ازپیش انسان به حیات‌وحش، تغییرات آب‌و‌هوایی در جهان، تحقیقات نابجا توسط غیرمتخصصان می‌توانند بر روند پیدایش این بیماری‌ها در آینده اثر داشته باشد». استادتمام دانشگاه درباره آمادگی‌های مورد لزوم در برابر جهش‌های ویروسی تأکید کرد: «به‌استناد نظریات سازمان بهداشت جهانی؛ آمادگی برای X مستلزم تعهد مجدد برای تقویت مراقبت‌های بهداشتی و همچنین تحقیق و توسعه برای آزمایش و سایر ابزارهاست. همه‌گیری کووید درس‌هایی برای آینده ارائه کرده بنابراین مشکلاتی که برخی کشورها در مدیریت بیماری با آن مواجه شدند و موجبات افزایش بیماران در بیمارستان‌ها را ایجاد کرد برای کشورها مشخص است». اجرای اصول بهداشتی، عقیم‌سازی انتشار بیماری، ایجاد بستر مناسب در تشخیص آزمایشگاهی بیماری‌های عفونی، انجام ردیابی موارد درتماس‌با بیمار و تقویت زنجیره‌ تأمین لوازم و تجهیزات از جمله مواردی بود که «ناجی» با هدف کنترل بیماری‌های نوپدید به آن اشاره کرد. چندی‌پیش «محمدرضا هاشمیان» در برنامه صبح و گفتگو بااشاره‌به بالاتربودن آمار بستریِ بیماران مبتلا به ویروس RSV در کودکان نسبت به ویروس کووید و آنفولانزا گفت: «این ویروس قدیمی‌ست ولی این‌روزها در دنیا بیشتر سروصدا کرده است. درمان این ویروس خاص نیست و عموماً حمایتی‌ست ولی تست‌های تشخیصی باید درست باشد». هاشمیان بااشاره‌به بستری ۲۶۰۰ کودک در سوئد ظرف دوسال‌اخیر گفت: «۳۴‌درصد این‌ها به کرونا، ۱۶‌درصد به آنفولانزا و ۴۸‌درصد به RSV مبتلا شدند». این پزشک متخصص بابیان‌اینکه هر‌سه ویروس برای بزرگ‌سالان هم درگیری ایجاد می‌کند، گفت: «نرخ بستری برای این سه ویروس نسبت به روزهای قبل در برخی نقاط دنیا کاهش پیدا کرده است». وی بابیان‌اینکه در ایران گزارش رسمی هنوز نسبت به این ویروس جهش‌یافته وجود ندارد، گفت: «امیدواریم وزارت بهداشت بادقت ردیابی کند و با افزایش تعداد تست‌ها دراین‌رابطه گزارش دهد». هاشمیان بااشاره‌به‌اینکه ویروس JN1 از انواع جهش‌یافته «اومیکرون» است که سرایت بالایی دارد اما شدت آن بسیارکمتر از هم نوعان خود است، گفت: «این خبر خوبی‌ست که شدت بیماری نسبت‌به‌قبل افزایش پیدا نکرده است». وی بابیان‌اینکه برخی مبتلایان به کووید همچنان علائمی نظیر درد و مشکلات خواب و ... را همراه خود دارند، گفت: «این‌ها باید از روان‌پزشکان نیز استفاده کنند چون بعضاً برخی علائم به دارو نیاز دارد و اگر برخی مردم نسبت به بیماری‌های روحی نیز احساس ناراحتی می‌کنند، نیاز به دارو هم پیدا می‌کنند». رئیس بخش ICU «بیمارستان مسیح دانشوری» بابیان‌اینکه کووید همچنان وجود دارد اما نرخ ابتلایش بسیار کاهش یافته، گفت: «در پاندمی بسر نمی‌بریم و همواره چک کرده و درمان را شروع می‌کنیم؛ ولی افراد بدحال بیشتر باید نسبت به تشخیص و بستری‌شدن را رعایت کنند؛ اما آن‌هاکه به سرماخوردگی مبتلا می‌شوند، به یکی از سه ویروس ذکرشده مبتلا شده‌ و درمان، همان اقدامات همیشگی‌ست». هاشمیان لزوم استفاده از ماسک را گوشزد کرد و گفت: «اگر یک بیمار در محیطی شلوغ نظیر مترو یا اتوبوس قرار گیرد، ببینید چه اتفاقی برای افراد سالخورده یا مستعد می‌افتد؟ ازاین‌رو افراد باید رعایت کرده و سعی کنند بیمار نشوند».