تحلیلی بر محتوای سیاست خارجی در اولین نشست خبری رئیس‌جمهوری
دیپلماسی به‌توانِ «وفاق»
«سیاست خارجی»، عنصر مهم اولین نشست خبری رئیس‌جمهوریِ نهم را تشکیل داد. نگاهی به مواضع پزشکیان نشان می‌دهد: ایران در دوره کنونی، یک «دیپلماسی حداکثرگرا» را در دستورکار قرار داده است. اگرچه پیش‌تر پزشکیان «مانیفست سیاست خارجی خود» را در مقاله‌ای که در «تهران تایمز» نوشت و سخنرانی خود در مراسم تحلیف ریاست‌جمهوری در مجلس بیان کرده بود؛ اما مواضع و نگرش وی درباره «دیپلماسی ایرانی» در یک نشست رسمی و خبری پس از استقرار در پاستور، چیزی‌ست‌که جهان مشتاق بوده تا آن‌ها را بشنود. به‌گزارش علیرضا حجتی (ایرنا)؛ اولین نشست خبری رئیس‌جمهوری اسلامی ایران در دولت چهاردهم در فضایی پُرشور و حرارت در حضور گسترده رسانه‌های داخلی و بین‌المللی برگزار شد. ترتیب‌دادن این کنفرانس مابین اولین سفر خارجی مسعود پزشکیان به عراق و پیش از عزیمت رئیس‌جمهوری ایران به نیویورک باعث شد تا سیاست خارجی سویه‌ای پررنگ در نشست خبری رئیس دولت چهاردهم داشته باشد. برگزاری این‌نشست همچنین درآستانه سفر پزشکیان به ایالات‌متحده هوشمندی تصمیم‌سازان دولت را در ارسال پیام‌های خارجی ایران را به‌نمایش گذاشت؛ اما رئیس‌جمهوری درباره سیاست خارجی چه گفت؟ در سیاست خارجی رهیافت‌های متعددی برای پیگیری اهداف و کسب منافع ملی وجود دارد که واحدهای سیاسی بسته‌به‌شرایط از هر‌یک‌‌ازآن‌ها در جهت‌گیری روابط خارجی خود استفاده می‌کنند. یک جهت‌گیری مشارکت فعالانه در امور بین‌المللی‌ست که در ادبیات دیپلماسی ایران از آن با مفهوم تعامل سازنده یاد می‌شود. جهت‌گیری دیگر محافظت یک واحد از تهدیدات بیرونی‌ست که در روابط بین‌الملل به آن عنوان انزواگرایی اطلاق شده است. ایران درطول سه‌دهه‌گذشته با افزایش‌دادن قدرت خود در بیرون از مرزها، توانسته است بقای کشور را در میان تهدیدات متنوع و مختلف تضمین کند. نیل به‌این‌هدف ایجاب می‌کرد کشورمان در مقطعی ناگزیر به انزواگرایی باشد اما با از میان برداشته‌شدن مانع تهدیدات وجودی ایران، کشور وارد عصر جدیدی از زیست بین‌المللی شده که کنش‌های خود را در مقیاسی بین‌المللی طراحی می‌کند، بنابراین رهیافت فعلی دیپلماسی ایران آن چنانکه از مانیفست سیاست خارجی دولت چهاردهم و بیانات رهبری در مراسم تنفیذ ریاست جمهوری پزشکیان در ضرورت اعلام‌نظر و فعالیت ایران در همه مسائل جهانی برمی‌آید جهت‌گیری «تعامل» است. سررشته این‌رویکرد در مواضع رئیس‌جمهوری از تکیه‌بر همسایه گرایی و برداشته‌شدن مرزهای کشورهای همسایه و مسلمان گرفته تا اشاره به ظرفیت‌های بریکس، شانگهای و... جنگ خون‌بار غزه و الزامات مذاکرات سازنده با آمریکا و اروپا ناشی از گزاره تعامل به‌معنای مشارکت فعال در سیاست‌های جهانی‌ست. وی پزشکیان بر سیاست همسایه گرایی در اولین نشست خبری حجم بزرگی از مواضع او درباره دیپلماسی کشور را شکل داد. احیای رابطه ایران و مصر و ادامه روند رابطه سازنده با ترکیه و عربستان مهم‌ترین بخش مواضع رئیس‌جمهوری دراین‌نشست ذیل کانتکست همسایه گرایی مطرح شد. حفظ ارتباط با دوستان روزهای سخت ایران شامل چین و روسیه و ضرورت افزایش همکاری‌های این مثلث شرقی ازجمله پیش‌برد نقشه جامع همکاری‌های تهران-پکن به که به‌عنوان قرارداد ۲۵ساله شناخته می‌شود، باردیگر مورداشاره رئیس دولت چهاردهم قرار گرفت. رئیس‌جمهوری دراین‌رابطه تصریح کرد: با چین تا حالا ارتباط خوبی داشتیم. بیشتر ارتباطات ما با چین و روسیه و کشورهای همسایه است. کاری‌که چین درخصوص میانجیگری بین ایران و عربستان سعودی برای حل اختلافات انجام داد، یک گام مثبت برای تقویت روابط منطقه‌ای بود. موافقت‌نامه مشترک ۲۵ساله بین ایران و چین نیز یکی از مسائلی‌ست که باید بر روی آن متمرکز شویم تا اجرایی شود. وی افزود: به‌عنوان رئیس‌جمهوری مصمم هستم آنچه را نوشته شده و قرار بود اجرایی شود، عملیاتی کنیم. راه‌های ارتباطی بین کشورهای منطقه شکل گرفته و می‌تواند هدف چین در دسترسی به بازار ما و ارتباط ما با چین را تکمیل کند. ما می‌خواهیم شاهراه‌هایی را ایجاد کنیم که در جاده ابریشم بود. شراکت ما با چین کاملاً همراه و استراتژیک خواهد بود و آن‌را تقویت خواهیم کرد. تلاش می‌کنیم آنچه نوشته شده را عملیاتی کنیم و همکاری‌ها افزایش پیدا کند. پزشکیان درخصوص توسعه روابط با روسیه هم گفت: ارتباط ما با روسیه، چین و کشورهایی که در دوران تحمیل تحریم ناجوانمردانه به ملت ما کمک کردند، بسیارخوب بوده و این همکاری را باقدرت ادامه می‌دهیم. این‌گونه نیست که اگر با دنیا گفت‌وگو، صلح و معامله کنیم، دوستانمان را فراموش کنیم. پزشکیان افزود: روسیه هم همسایه ماست هم ارتباطات مناسب اقتصادی، اجتماعی و راهبردی با ما دارد و این دیدارها می‌تواند مصوبات و نگاهی که شهید رئیسی و وزارت امور خارجه داشت را عملیاتی‌تر و اجرایی‌تر کنیم. اشاره به اهمیت فرمت‌های جهانی مثل شانگهای و بریکس در سست‌کردن بند تحریم‌های علیه ایران بینش اصولی رئیس‌جمهوری ایران را به نمایانگر کرد. پزشکیان به‌درستی تأکید کرد: مطمئن هستم اگر با کشورهای بریکس و منطقه‌ای تعامل کنیم، تحریم‌های ناجوانمردانه‌ای که بر ما تحمیل می‌کنند، نخواهد توانست اثرگذار باشد. وی در چندبخش دیگر از پاسخ‌های خود به روابط ایران با غرب پرداخت. تأکید رئیس‌جمهوری دراین‌قسمت برخاسته از اصول ثابت و ارزش‌های سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران بود که پزشکیان باورمندی به آن‌ها را اثبات کرد: اینکه ایران هرگز میز گفت‌وگویی را ترک نکرده است، ایران آغاز جنگی نبوده ولی یک قدرت خودیار و امنیت‌ساز در محیط پیرامونی خود و در ورای جغرافیای غرب آسیاست، اینکه ایران در سیاست بین‌الملل بازیگری‌ست که نباید آن‌را نادیده گرفت. بااین‌توضیح پزشکیان آمادگی کشورمان برای گفت‌وگوهایی نتیجه‌محور و از موضعی برابر با ایالات‌متحده و برخی کشورهای اروپایی پیرامون موارد اختلافی را اعلام کرد. رئیس‌جمهوری تصریح کرد ایالات‌متحده باید سیاست توطئه‌چینی علیه ایران و استفاده از کاربرد زور در روابط طرفین را کنار بگذارد. ایرانی‌ها تحقیر را نمی‌پذیرند. واشنگتن اگر تغییر رفتار محسوسی از خود نشان دهد با حسن‌نیت ایران مواجه خواهد شد. پزشکیان دراین‌بخش گفت: آن‌ها (آمریکایی‌ها) باید برادری خود را ثابت کنند تا ببینیم به تعهداتشان پایبندند یا نه؛ چون آن‌ها همه راه‌ها را بر روی ما بسته‌اند. آمریکایی‌ها باید نشان دهند که با ما دشمنی ندارند؛ ما دور کشور آن‌ها پایگاه نزدیم و آن‌ها را تحریم نکردیم. پیام پزشکیان به آمریکا واضح بود: اگر اهل مذاکره برد-برد هستید ما آماده‌ایم ولی این‌بار چشمانمان باز است. مسعود پزشکیان در نشست خبری خود از نظریه‌های موجود روابط بین‌الملل به‌عنوان محرک رفتاری بازیگران بین‌المللی غافل نشد. از مجموع مواضع رئیس‌جمهوری ایران به‌ویژه درپاسخ‌به سؤالات خبرنگاران خارجی مشخص شد پزشکیان «یک‌جانبه‌گرایی» را نفی می‌کند و به بنیان‌های «چندجانبه‌گرایی» اعتقاد دارد. رئیس دولت چهاردهم در ایران اهداف دیپلماسی کشور را در ترکیبی از نظریه «رئالیسم» (واقع‌گرایی) و نظریه «سازه‌انگاری برساخت‌گرایی» قابل‌تحقق می‌داند. اتکای وی به عناصر «هویتی و فرهنگی» طی اظهارنظر درباره رابطه با کشورهای اسلامی و محور مقاومت و تلاش برای ارائه «تصویر واقعی» ایران در جهان و شکستن تصویری که دشمنان از ایران ساخته‌اند سویه‌های سازه انگارانه رئیس‌جمهوری کشورمان را شکل می‌دهد. این جمله پزشکیان که «در مقابل قدرت باید قدرت داشته باشیم تا بتوانیم بمانیم» تقریباً بن‌مایه رئالیسم در روابط بین‌الملل است که قدرت باقدرت مهار می‌شود. رئیس‌جمهور گفت: ما برای حفظ امنیت مردم و کشورمان نیاز به قدرت دفاعی داریم، قدرت دفاعی‌مان را که بتوانیم از مردممان دفاع کنیم از دست نخواهیم داد.