امانت‌داری در عصر دیجیتال
«امانت‌داری» یکی از فضایل اخلاقی و از اساسی‌ترین وظایف انسان درارتباط‌با دیگران است؛ که در قرآن و احادیث موردتأکید فراوان قرار گرفته. «امانت‌داری» به‌معنای ایمنی و اطمینان بوده و یعنی: کسی چیزی را به‌امانت نزد دیگری می‌سپارد و از خیانت‌نکردن امانت‌دار اطمینان حاصل می‌کند. نقطه مقابل امانت‌داری «خیانت» است؛ که از زشت‌ترین رذایل اخلاقی‌ست که از جمله آثار آن می‌توان به رواج بی‌اعتمادی در میان مردم اشاره کرد. در آموزه‌های دینی خیانت، گناه کبیره و اهل خیانت سزاوار مجازات اخروی خواهند بود. رعایت اصول اخلاقی از مهم‌ترین وظایف افراد در تعاملات شغلی‌ست. یکی از شغل‌هایی که رعایت اصول اخلاقی در آن ضرورت دارد، پزشکی‌ست؛ بااین‌تفاوت‌که این حرفه از حساسیت‌های بیشتری برخوردار است؛ چراکه این حرفه، با سلامت اشرف مخلوقات؛ یعنی انسان سروکار دارد. یکی از اصول اخلاقی که رعایت آن در پزشکی ضرورت دارد اصل رعایت امانت‌داری‌ست. از مهم‌ترین تأثیرات امانت‌داری بر روی روابط میان پزشک و بیمار، می‌توان به تأمین منافع فردی بیمار و پزشک و نیز مصالح اجتماعی اشاره کرد. پزشک به‌اقتضای حرفه‌ای که دارد باید امانت‌دار در مصادیق فراوانی؛ ازجمله جان و ناموس بیمار باشد. زمانی‌که بیمار برای درمان بیماری خود به پزشک مراجعه می‌کند و اطلاعاتی که حتی با نزدیکان خود درمیان نمی‌گذارد با پزشک مطرح می‌کند، بر پزشک لازم است امانت‌دار بوده و در حفظ اطلاعات خصوصی بیمار و «عدم‌افشای آن‌ها بدون رضایت وی» کوشا باشد. متأسفانه در مراکز درمان و مطب‌های خصوصی روش‌های مناسبی برای حفظ مدارک پزشکی بیماران وجود ندارد و منشی‌ها یا کارکنان بایگانی و مراکز بیمه و ... می‌توانند به‌راحتی به بخش‌های مهمی از اسرار بیماران دسترسی داشته باشند. علاوه‌براین؛ بسیاری از بیماران علاقه ندارند در حضور دیگران از علائم بیماری خود صحبت کنند. وقتی پزشکان؛ مخصوصاً پزشکان متخصص تعدادی از بیماران اعم از زن و مرد یا پیر و جوان را هم‌زمان در اتاق معاینه به‌انتظار می‌نشانند و بیمار در حضور آن‌ها مجبور است از درد و رنج خود صحبت کند؛ درحالی‌که بسیاری از صحبت‌های بیمار مطالب شخصی و محرمانه است که تنها پزشک باید از آن‌ها باخبر باشد. از نمونه‌های دیگر آن می‌توان به مراکز آموزشی اشاره کرد. دراین‌مراکز در بسیاری‌ازمواقع بیمار در حضور دانشجویان و دستیار غیرهم‌جنس مورد معاینه قرار می‌گیرد. این‌گونه اعمال نادیده‌گرفتن حریم خصوصی بیمار است و به فضیلت امانت‌داری در حرفه پزشکی آسیب می‌رساند. امروزه تمام زندگی انسان‌ها تحت‌تأثیر تکنولوژی و فضای مجازی قرار دارد که در حرفه پزشکی نیز با انواع روش‌های نوین در تشخیص، پیشگیری و درمان زمینه افشای اطلاعات بیماران بیش‌ازپیش فراهم شده است. فضای مجازی یک فضای ناامنی‌ست که اگر مطلبی در آن گفته شود به‌سرعت در دنیای وسیعی که خارج‌از‌دسترس فرد است، منتشر می‌شود. برخی پزشکان برای شهرت‌طلبی و کسب‌درآمد، پرونده پزشکی بیمار را در صفحه شخصی خود به‌اشتراک گذاشته و از اعتماد بیمار سوءاستفاده می‌کنند. این‌کار ازلحاظ اخلاقی و قانونی و شرعی غیرمجاز است. ازاین‌رو، پزشکان باید ازاین‌گونه رفتارها اجتناب کند. از دیگر مصادیق این بی‌اخلاقی‌ها «به‌نمایش‌گذاشتن تصویر بیماران» است. این‌کار حتی وقتی قانون‌گذار در حوزه آموزش نیز اجازه داده باشد، باید با کسب اجازه بیمار بوده و تصویر او کاملاً پوشانده شود؛ به‌گونه‌ای‌که قابل‌تشخیص نباشد. درست است که از رسانه به‌عنوان فرصت آموزشی استفاده می‌شود؛ اما هدف آن نمی‌تواند توجیه مناسبی برای زیرپاگذاشتن اخلاقیات و افشای اسرار پزشکی بیماران در فضای مجازی باشد. رعایت آموزه‌های اخلاقی نه‌تنها مختص به فضای حقیقی؛ بلکه از الزامات فضای مجازی نیز به‌شمار می‌رود. خداوند درمورد خیانت‌کاران می‌فرماید: «و هیچ پیامبری را نسزد که خیانت کند؛ و هرکس خیانت کند، روز قیامت، با آنچه (در آن) خیانت کرده بیاید. سپس به هرکس آنچه را کسب کرده است (از نیکی یا بدی) به‌طور‌کامل (پاداش یا سزا) داده می‌شود؛ و به آنان ستم نخواهد شد (سوره آل‌عمران/ آیه ۱۶۱)». امانت‌داری درخصوص بیماران، اصلی مسلم و پذیرفته‌شده در همه دنیا و موردتوجه همه نظام‌های حقوقی‌ست و اخلاقیون بر اجرای آن تأکید دارند. برای حاکمیت اخلاق در حوزه پزشکی باید بستری در مطب‌ها و بیمارستان‌ها ایجاد شود که کسی نتواند از دایره اخلاق پا بیرون نهد و به‌خود اجازه ندهد که در هیچ فضایی؛ اعم از حقیقی یا مجازی به نقض حقوق بیماران بپردازد.
فرزانه محبی/ خبرگزاری رسمی حوزه