نگاه
علی‌اصغر شاملو*
«پرتوقعی» و چرایی به‌وجودآمدن آن
پرتوقعی، یکی از ویژگی‌های نادرست افراد است که می‌تواند هم به فرد و هم به اطرافیانش آسیب‌های جدی ارتباطی، احساسی و عاطفی وارد کند. معنای توقع چنین است: باوری هدفمند به امید تغییرات در محیط، به‌شکلی که انتظارات فرد را برآورده کنند. از این ویژگی به‌عنوان یکی از مهم‌ترین و اصلی‌ترین دلایل بیماری‌های روانی آدمی نام برده می‌شود. توقع، معمولاً درمورد پیشامدهای آینده است که می‌تواند کم‌وبیش واقع‌بینانه باشد و در‌صورتی‌که آن انتظار به هر‌شکل و دلیلی برآورده نشود، فرد می‌تواند ازنظر احساسی, عاطفی، روانی و حتی فیزیکی آسیب ببیند. توقع داشتن از دیگران چون در بیشتر موارد آن توقع و انتظار ما از دیگران و محیط حتی اگر بجا هم باشد، برآورده نخواهد شد، به‌معنای تلخ‌کردن حال روزانه خود و تخریب رابطه با دیگران است. بیشترین دلایل در نقش و شکل‌گیری توقع در آدمی در محیط خانواده، مدرسه، جامعه و ... دیده می‌شود؛ هرچند عامل ارث هم خودش را به‌گونه‌ای پنهان نشان می‌دهد.
گروهی از عوامل تأثیرگذار در به‌وجودآمدن توقع در آدمی که ریشه در تأثیرات ارثی، محیطی، تربیتی، اجتماعی و فرهنگی آن فرد دارند را می‌توان چنین نام برد:
۱. نهادینه‌شدن تثبیت دهانی در دورانی که کودک نیاز به مکیدن سینه مادر، سر‌شیشه، پستانک و انگشت خود را دارد (امکان مکیدن بیش‌ازاندازه یا کمتر از نیاز کودک در آن دوران).
۲. یادگیری و الگوبرداری از اطرافیانمان در دوران پیش از آغاز سن بلوغ
۳. پاسخ دادن نادرست به نیازهای پایه‌ای و اولیه فرزند
۴. والدینی که بایدها و نبایدهای زیادی نسبت به فرزندانشان دارند، والد کمال‌پرست (نه کمال‌گرا).
۵. پایین‌بودن حرمت نفس (عزت‌نفس). درنظر داشته باشید که اعتمادبه‌نفس و حرمت نفس یکسان و مترادف هم نیستند؛ بلکه حتی تفاوت ماهوی بسیار زیادی بین این دو مفهوم وجود دارد. شوربختانه بسیاری از والدین عامل اصلی شکل‌گیری حرمت نفس پایین فرزندشان هستند.
۶. مراقبت بیش‌ازاندازه از فرزند در دوران پیش از آغاز بلوغ
۷. آگاهی پایین والدین در تربیت فرزند (مانند ناتوانی در مسئولیت‌پذیر کردن فرزند، مقایسه کردن و سرزنش فرزند).
۸. ناتوانی والدین در عقب انداختن لذت برای فرزندانشان در سنین پایین
۹. ناتوانی و پایین بودن آگاهی والدین در آموزش به فرزندشان که کار سخت اول باید اول انجام داد.
۱۰. کوشش ناهشیار (ناخودآگاه) و مضطربانه فرد برای کنترل محیط پیرامونش
هدف از نوشته بالا فقط اشاره به چرایی به‌وجودآمدن پرتوقعی در آدمی می‌شود نه موارد دیگر پرتوقعی.
*روانشناس و مشاور خانواده