بادگیرهای بی‌نفس!

بافت‌های تاریخی‌کشور‌ در چنان وضعیت بحرانی‌ای به‌سرمی‌برند‌ که مسئولان سازمان میراث فرهنگی هشدار می‌دهند اگر عزم ملی برای صیانت از بافت‌های تاریخی کشور وجود نداشته باشد، بافت‌های تاریخی ایران یکی پس از دیگری نابود می‌شوند. خبرگزاري ميراث فرهنگي در گزارشي از وضعيت بافت‌هاي تاريخي كشور اعلام كرده است، بافت‌هاي تاريخي كشور درحالي روندی رو به زوال را در مسير توسعه شهري طي مي‌كنند كه به‌نظر مي‌رسد، هنوز راهكار مؤثري براي حفاظت از اين بافت‌ها درنظر گرفته نشده است. برخي كارشناسان جريان فكري حاكم بر توسعه‌ی شهري را دليل اصلي از بين رفتن بافت‌هاي تاريخي كشور عنوان كرده و برخي ديگر نيز خلأ قانوني در حفاظت از بافت‌هاي تاريخي را عامل تخريب گسترده بافت‌ها دانسته‌اند. خبرگزاري ميراث فرهنگي با اعلام اينكه اكنون زنگ خطر براي مهم‌ترين بافت‌هاي تاريخي كشور به صدا در آمده است، نوشت: برخي بافت‌هاي تاريخي دچار مرگ تدريجي شده و به آرامي از پوسته اصلي شهرها كنده مي‌شوند. یزد اولین شهر خشتی و دومین شهر تاریخی جهان بعد از شهر ونیز ایتالیاست. همین دو ویژگی کافی است تا ایرانیان بدانند کشوری به وسعت تاریخ جهان دارند و شهری کویری که می‌توانند خشت به خشت، ریگ به ریگ و لحظه به لحظه تاریخ آن را به رخ جهانیان بکشند. دومین شهر تاریخی جهان  جاذبه‌های گردشگری، تاریخی و میراث فرهنگی زیادی دارد که هر کدام از آن‌ها می‌تواند به تنهایی جاذبه‌ای منحصر به فرد برای بازدید گردشگران و دوستداران میراث فرهنگی و تاریخ ایران و جهان باشد. این شهر به شهر بادگیرها معروف است. به دارالعباده، شهر دوچرخه‌ها، شهر شیرینی، شهر قنات و قنوت و قناعت و شهر آتش و آفتاب. تاریخ‌نویسان معتقدند که قدمت یزد به پیش از اسلام می‌رسد. عده‌ای هم می‌گویند که شاید شهر تاریخی یزد را باید در نقطه دیگری غیر از مکان کنونی آن جست‌وجو کرد. اما با این حال قدمت بسیاری از آثار تاریخی کشف شده در شهر یزد به قرن پنجم هجری باز می‌گردد. در عین حال کشف بناهای دیگری متعلق به قرن‌های دوم و سوم هجری، تردیدها را در تخمین قدمت شهر یزد بیشتر می‌کند. در هر صورت تاریخ سکونت انسان در این خطه از هزاره سوم پیش از میلاد فراتر رفته است. مارکوپولو جهانگرد ایتالیایی نیز درباره یزد گفته است که تجار جاده ابریشم این شهر را به لحاظ امنیت مالی و جانی آن دوست دارند. بافت تاریخی شهر یزد با مساحتی در حدود 800 هکتار را می توان گسترده‌ترین و اصولی‌ترین بافت تاریخ ایران دانست که تجربه‌های متفاوتی در زمینه مداخله متولیان امر در شبکه معابر را در خود جای داده است. بافت تاریخی یزد به عنوان دومین بافت خشتی دنیا و دست نخورده‌ترین بافت تاریخی کشور به شماره 15000 در فهرست ملی ثبت شده است. با تمام این اوصاف از شهر تاریخی یزد، متاسفانه بافت تاریخی یزد در معرض خطر است، یک کنشگر میراث فرهنگی یزد با اشاره به این موضوع می‌گوید: درحال حاضر شاهدیم که فعالان مدنی به دلیل همسویی با دولت ملاحظه‌کار شده‌اند.امیر ترقی‌نژاد ارتباط  با مشکلات موجود در بافت تاریخی یزد گفت: مشکلات، تخریب‌ها و یا تعرض‌هایی که گاه به گاه در بافت تاریخی رخ می‌دهد، تنها مربوط به عملکرد اداره کل میراث فرهنگی یا عملکرد یگان حفاظت میراث فرهنگی نیست، بلکه نحوه عملکرد مدیریت شهری یعنی شهرداری، شورای شهر و دیگر نهادهایی که متولی برخی اماکن تاریخی هستند، نیز بسیار تاثیرگذار است.وی ادامه داد: برای نمونه برخی از آب انبارها، بادگیرها و بناهای یزد جزو موقوفات است که مرمت و حفاظت از آنها بدون همکاری اداره اوقاف ممکن نیست، در حالی که شاهدیم گاهی مشکلاتی در این بخش‌ها ایجاد می‌شود و دستگاه‌های متولی در این زمینه با یکدیگر اختلاف نظر پیدا می‌کنند.وی ادامه می‌دهد: علاوه بر این مسائل نبود نیروهای متخصص حوزه میراث فرهنگی در شهرداری، اختلاف نظر بین بخش‌های مختلف و نبود بودجه نیز بر مشکلات بافت تاریخی افزوده است، همچنین مردم نیز آموزش لازم برای حفاظت از بافت تاریخی را ندیده‌اند، زیرا هیچ‌گاه بودجه‌ای برای آموزش مردم در نظر گرفته نشده است تا مردم را متوجه ارزش این بافت تاریخی کند؛ برای مثال همه می‌دانند که یک قالی متعلق به دوران صفوی را نباید دور بیاندازند، زیرا دارای ارزش و قیمت است، اما هیچ کس به مردم این آموزش را نداده که بافت تاریخی نیز همین ارزش را دارد .ترقی‌نژاد افزود: دولت هم هنوز میراث فرهنگی را جدی نگرفته و در این مدت ترجیح داده است که به بهبود وضعیت اقتصادی و رونق کارخانه‌ها بپردازد و در واقع به نظر می‌آید که دولت از این گنج نهفته در دل شهرهای تاریخی همچنان غافل است.وی گفت: مشکل دیگر ما تغییر رفتار نهادهای مدنی است؛ در دولت قبل نهادهای مدنی به خوبی پیگیر مسائل بودند و در موارد لازم انتقادات خود را نسبت به دولت اعلام می‌کردند، اما از آنجا که اکنون فعالان مدنی و دولت در برخی موارد همسویی پیدا کرده‌اند، احساس می شود که فعالان میراث فرهنگی، ملاحظه کاری می‌کنند. در حالی که در مورد مباحث میراث فرهنگی؛ سیاسی کاری یا ملاحظه کاری پذیرفته شدنی نیست. اکنون با روحیه‌ای که بر نهادهای مدنی حاکم شده است، دیگر فعالیت آنها را همانند قبل شاهد نیستیم.ترقی‌نژاد افزود: برای نمونه در دولت قبل شاهد بودیم که برای حضور 3 روزه لودرها در بافت تاریخی و تخریب 3 خانه تاریخی فعالان مدنی بسیار اعتراض کردند، اما در دولت جدید گاهی شاهد تخریب‌های بیشتر و حضور یک هفته‌ای لودرها در بافت تاریخی بودیم، در حالی که واکنش فعالان مدنی دیگر مانند قبل نبود و یا فعالیت‌هایشان انعکاس سال‌های قبل را نداشت که در این زمینه نیز از نظر من دولت مقصر است.این کنشگر میراث فرهنگی با بیان اینکه بافت تاریخی یزد در حال از دست دادن یکپارچگی خود است، اظهارکرد: به بهانه اینکه مردم را در بافت تاریخی نگه دارند، برخی  بخش‌های بافت را تخریب می‌کنند و پارکینگ‌های درون محله‌ای می‌سازند  که این مساله یکپارچگی بافت را تهدید می‌کند، یکی از ویژگی‌های بافت تاریخی یزد، کوچه‌های باریک یا همان کوچه‌های «آشتی‌کنان» آن است؛ اما وقتی برای تردد ماشین  در دل بافت، پارکینگ ساخته می‌شود، چگونه قرار است؛ شکل این کوچه‌ها حفظ شود.وی با بیان اینکه آموزش‌های عملی و بومی در دانشگاه‌ها به متخصصان معماری و شهرسازی داده نمی‌شود، به تاکید رهبری بر ترویج سبک الگوی اسلامی- ایرانی سبک زندگی اشاره کرد و گفت: معماری بافت تاریخی شهر یزد دقیقا بر اساس همین سبک الگوی اسلامی ـ ایرانی است، در حالی که به این مسائل توجه چندانی  نمی‌شود.
ترقی‌نژاد در ارتباط با تاثیر این مشکلات بر پرونده ثبت جهانی بافت تاریخی یزد افزود: همه این موارد ذکر شده در ثبت جهانی یزد تاثیر می‌گذارد، همان طور که در گذشته نیز شاهد چنین مواردی بودیم؛ برای نمونه شاهد بودیم که بادگیرها ی یزد  به ثبت جهانی نرسید، زیرا وقتی بازرس یونسکو میبیند که  اقدام عملی برای حفاظت ‌از این بادگیرها صورت نمی‌گیرد، بدیهی است که ثبت این پرونده را به تعویق می‌اندازد، اکنون نیز اگر  قرار است؛ به طور مداوم  خسارات مادی و معنوی به بافت تاریخی یزد برسد؛ طبیعی است که ثبت آن با مشکل روبه‌رو می‌شود.