کار هرکس نیست نسخه پیچیدن!

امروزه کمتر کسی برای درمان بیماری‌های سطحی به پزشک مراجعه می‌کند و همواره افراد با مراجعه به کیسه‌ی داروها که در منزل هر کسی اندازه‌ی کوچک یا بزرگ آن یافت می‌شود سعی در درمان خود دارد. هنگامی‌که در سال‌های ابتدایی قرن بیستم آنتی‌بیوتیک‌ها کشف شد و عوامل عفونت را از بین برد همه خوشحال بودند، اما واقعیت این است که از همان اواسط قرن بیستم، که مصرف کلینیکی آنتی‌بیوتیک‌ها آغاز شد، چند سال پس از ظهور میکروب‌های مقاوم دانشمندان را بر آن داشت تا آنتی‌بیوتیک‌های جدیدی را به‌وجود آورند. این روند منجر به شروع مسابقه‌ای برای تولید آنتی‌بیوتیک‌های جدید و ظهور میکروب‌های مقاوم نسبت به آنتی‌بیوتیک‌ها شد که تا امروز ادامه یافته است، اما آنچه به‌شدت دانشمندان را نگران کرده است، بی‌اثر شدن آنتی‌بیوتیک‌ها در درمان برخی از بیماری‌های عفونی است. خوددرمانی مهمترین عامل ظهور باکتری‌های مقاوم است. آنتی‌بیوتیک‌ها و باکتری‌ها موجودات هوشمند زنده‌ای هستند که وقتی در مقابل ناسازگاری‌ محیطی قرار می‌گیرند، عکس‌العمل نشان می‌دهند، به‌بیان دیگر تغییرات ژنتیکی که در باکتری‌ها رخ می‌دهد، باعث مقاوم شدن آنها و ظهور اشکال مقاوم به آنتی‌بیوتیک‌ها می‌شود. در واقع مقاومت میکروب‌ها نسبت به آنتی‌بیوتیک‌ها پدیده‌ای است جهانی که خاص هیچ کشوری نیست اما همه مردم جهان مسئول محافظت از آنتی‌بیوتیک‌های باقی‌مانده هستند.
خوددرمانی یکی از عوامل مهم در ایجاد و ظهور باکتری‌های مقاوم است، زیرا نه‌‌تنها درمان درست انجام نمی‌‌پذیرد، بلکه امکان ظهور باکتری مقاوم هم در میانه‌ی مسیر درمان به وجود می‌آید. نشانه بیماری ممکن است دو یا سه روز پس از درمان از بین برود، اما این عامل دلیلی بر خاتمه روند درمان با آنتی‌بیوتیک نیست. متاسفانه تعداد افرادی که برخلاف هشدار پزشکان و داروسازان مبنی‌بر عواقب مصرف خود سرانه دارو اقدام به خود درمانی می‌کنند کم نیست و همچنان این روال ادامه دارد تا اینکه مشکلی حاد گریبان‌گیر آن‌ها شده و مجبورند برای درمان و رفع آن به پزشک مراجعه کنند.  اگرچه مصرف به‌جا و درست یک دارو، سلامت را به فرد بازمی‌گرداند، اما مصرف نادرست و زیاده از حد همان دارو می‌تواند پیامدهای ناگواری در پی داشته باشد، این پیامدها می‌توانند از نارضایتی بیمار، طولانی شدن زمان بیماری و شدت آن شروع شده و به عوارض جانبی خطرناک و بستری شدن در بیمارستان و در نهایت افزایش هزینه‌های درمانی و حتی مرگ بیمار ختم شود. نکته‌ی مهم و قابل توجه این است که چه عامل یا عواملی سبب خود درمانی افراد می‌شود؟ آیا گران بودن هزینه‌های درمان و ویزیت پزشک سبب می‌شود که فرد از رفتن به مراکز درمانی سرباز زند یا نداشتن اطلاعات کافی در مورد بیماری‌ها و داروها موجبات این امر را فراهم می‌کند؟ البته ناگفته نماند پزشکان در اشاعه‌ی این فرهنگ نادرست نقش بسیار موثری دارند، زیرا کم نیستند پزشکانی که به دستور بیمار اقدام به نوشتن داروهای نسخه قبلی بیمار کرده و یا بنابه تشخیص خود بیمار اقدام به نوشتن اقلام زیادی از دارو می‌کنند و این یعنی خود بیمار به تشخیص بیماری و درمان خود می‌پردازد و نقش پزشک در این بین مشخص نیست و علاوبرآن دسترسی راحت افراد به انواع دارو‌ها نیز بی‌تاثیر نیست. مصرف خود سرانه‌ی داروها به منظور خود درمانی می‌تواند عوارض جسمی ‌و روحی فراوانی را در درازمدت برای افراد ایجاد کند که لازم است در جهت رفع این معضل اقشار مختلف مردم، مسئولان بهداشت و درمان و تمامی ‌بخش‌هایی که به نوعی درگیر سلامت جامعه هستند، دست به دست هم داده و با برنامه‌ریزی صحیح آموزشی در جهت ارتقاء سطح آگاهی افراد جامعه نسبت به مسایل بهداشتی و درمانی اقدام کنند. به گزارش باشگاه خبرنگاران جوا، سيد علي فاطمي عضو هيئت مديره انجمن  داروسازان ايران نیز درخصوص خود درمانی اظهار می‌کند: «خود درماني يا elf-Medication يك معضل فراگير در همه جاي دنيا است كه سازمان بهداشت جهاني توصيه‌هاي سودمندي را براي كنترل آن در كشورها ارائه مي‌كند و به همين دليل ما امروزه با دو نوع خود درماني مواجه هستيم:  1- خود درماني درست 2-خود درماني نادرست.» وی ادامه می‌دهد: «براي خود درماني درست، در هر كشوري يك فهرست از  داروهاي بي‌نياز از نسخه يا OTC وجود دارد که براي تهيه اين داروها از داروخانه‌ها، نيازي به داشتن نسخه نيست. معمولا داروهاي مسكن، تب بر، ضد التهاب، ضد حساسيت، ضد اسهال، مسهل، ضد اسيد معده، لاغر كننده، ضد تحريك‌هاي پوستي و ضد ريزش موي سر در اين گروه قرار مي‌گيرند. داروهای بدون نسخه به این معنا هستند که اگر فردي ناراحتي در خودش احساس كرد، مي‌تواند به تشخيص خودش به داروخانه مراجعه و داروي موردنظر را طبق راهنمايي دكتر داروساز درخواست كند. اما اين بدان معنا نيست كه هيچ محدوديت يا نگراني بابت مصرف اين داروها وجود ندارد.» این متخصص فارماکولوژی تصریح می‌کند: «شکی نیست که  مصرف نادرست اين داروها نیز مي‌تواند عوارض جدي براي بيمار به همراه داشته باشد بنابر این توصيه مي‌شود تا مراجعان هنگام دريافت اين داروها از داروخانه، حتما در مورد عوارض جانبي و شيوه‌ی ‌صحيح مصرف آنها، از دكتر داروساز سوال كنند.» وی می‌گوید: «به عنوان مثال سوسپانسيون آلومینیوم ام-ج-اس كه معمولا برای کاهش علائم زخم معده، سوزش سر دل و سوء‌هاضمه به کار می‌رود، اگر توسط بیماران با نارسایی کلیوی، به مدت طولانی مورد استفاده قرار گیرد مي‌تواند باعث وخامت حال اين بيماران شود و مصرف بیش از اندازه‌ی مسكن معروف استامينوفن نیز می‌تواند باعث آسیب کبدی و حتی مرگ شود.»  به گفته عضو هیئت مدیره انجمن داروسازان ایران در حال حاضر براساس فهرست رسمي داروهاي كشور، بيش از 200 شكل داروييOTC داريم درحالي‌كه بيش از 3000 نوع دارو در كشور وجود دارد. لذا براي تهيه بيشتر داروها از داروخانه به نسخه پزشك نياز داريم. در واقع موضوع اطلاع از هشدارها و عوارض جانبي داروها در مورد داروهاي نيازمند نسخه به مراتب با اهميت‌تر است. لذا ضمن درخواست اين داروها از داروخانه صرفا با نسخه پزشك و پرهيز از خود درماني، بايد اطلاعات كافي در مورد مصرف اين داروها را از دكتر داروساز در داروخانه طلب كنيم. فاطمی‌ب ا ابراز تاسف از این که خود درماني با داروهاي نيازمند نسخه، امروزه يكي از معضلات نظام درماني کشور ما است، بیان می‌کند: «اين پديده، خود درماني نادرست محسوب مي‌شود و آمارها در كشور ما نشان مي‌دهد كه آنتي‌بيوتيك‌ها و داروهاي كورتوني، يكي از مهم‌ترين دسته‌هاي دارويي هستند كه مورد خود درماني قرار مي‌گيرند.» وی می‌افزاید: «مصرف نابه‌جاي كورتون‌ها (داروهايي مثل بتامتازون، دگزامتازون، پردنيزولون، هيدروكورتيزون و...) در بلند مدت مي‌تواند با عوارضي چون زخم معده، آب مرواريد چشم، افزايش فشار خون، پوكي استخوان، ابتلا به عفونت، كاهش رشد و غیره  همراه باشد.»  
ناگفته نماند که خود درمانی فقط به مصرف این نوع داروها ختم نمی‌شود بلکه مصرف نابه‌جا و بيش از حد آنتي بيوتيك‌ها مانند آموكسي‌سيلين، سفيكسيم، آزيترومايسين، سيپروفلوكساسين و غیره، جدا از ريسك عوارض ناخواسته شديد بعضي از آنها مانند حساسيت، عوارض گوارشي، آريتمي و التهاب تاندون‌ها مي‌تواند منجر به افزايش مقاومت ميكروبي در جامعه شود. متاسفانه اکنون با پديده‌ی افزايش عفونت‌هاي ميكروبي در جامعه مواجه هستيم كه در گذشته به خوبي با آنتي‌بيوتيك‌ها درمان مي‌شدند اما امروزه مصرف انواع آنتي‌بيوتيك‌ها هم روي آنها تاثيري ندارد. برای داشتن روان و جسمی سالم در نظر داشتن تبعات بهداشتي و اقتصادي خود درماني نادرست در جامعه، توجه بيماران و مراجعين به داروخانه‌ها به توصيه‌هاي مسئولين فني داروخانه و همچنین ارائه آموزش‌هاي لازم به جامعه از طرف رسانه‌هاي جمعي، ضرورت دارد ضمن آنکه خود مردم نیز باید این مسئله را در نظر داشته باشند که مصرف خود سرانه‌ی داروها نه تنها کمکی به بهبود بیماری آن‌ها نمی‌کند، بلکه علاوه‌بر تحمیل هزینه‌های اضافی سبب مزمن شدن بیماری آن‌ها نیز می‌شود.