از «رمیتنس» چه میدانیم؟
گسترش مهاجرت و معمای ارسال پول به وطن
گسترش مهاجرت و رفتوآمد در جهان و ازجمله ایران؛ مسئله جدید نحوه انتقال پول به وطن را ایجاد کرده که نیازمند مدیریت صحیح است. با گسترش پدیده مهاجرت، افرادیکه برای کار یا تحصیل به کشورهای دیگر مهاجرت میکنند، افزایش مییابد. این افراد همواره درموردِ نحوه انتقال پول به وطنشان دغدغه دارند. انتقال پول بین کشورها در گذشته بسیارسخت و با هزینههای بسیار و بهروشهای سنتی توسط صرافیها صورت میگرفت اما امروزه با توسعه فناوری اطلاعات و همچنین استفاده ازاینفناوریها درحوزه مالی این نقلوانتقال بسیارساده شده و ابزارهای جدیدی بهوجود آمده که کار انتقال پول بین کشورهای مختلف را آسان کردهاند.
امروزه، 232میلیون مهاجر بینالمللی در جهان وجود دارد که این جمعیت در کشورهای مقصد، به کار یا تحصیل مشغول هستند. زمانیکه کارگران و دانشجویان در یک کشور بیگانه میخواهند بخشی یا همه درآمد خود را به وطنشان بفرستند، بهاینپول «رمیتنس» میگویند. طبق آمارهای بانک جهانی؛ حجم رمیتنس جهان در سال 2017 مبلغی درحدودِ 466میلیارددلار بوده و پیشبینی میشود که در سالهای آینده این شاخص، از حجم سرمایهگذاری مستقیم خارجی (FDI) که 500میلیارددلار است، پیشی گرفته و به رقم 598میلیارددلار برسد. برایِمثال، در پاکستان حجم رمیتنس برابر با کل حجم صادرات آن و 20میلیارددلار است. در منطقه آسیا و اقیانوسیه نزدیک به 400میلیوننفر یعنی یکنفر از هر 10نفر، مستقیم تحتِتأثیر رمیتنس است؛ چه بهعنوانِ ارسالکننده و چه دریافتکننده. باتوجهبه محدودیت برخی کشورهای درحالِتوسعه در دسترسی به منابع مالی، آمارها نشاندهنده میزان اهمیت این منابع است. جالب است که بدانید حجم این رمیتنسها سهبرابر میزان کمک کشورهای توسعهیافته به کشورهای درحالِتوسعه است. مطابق با آمارهای بانک جهانی؛ کشورهای شرق آسیا و اقیانوسیه با 128، جنوب آسیا با 111 و آمریکای لاتین با 78میلیارددلار بهترتیب بیشترین حجم ورود رمیتنس را دارند و دراینمیان، کشورهای هند و چین پیشتاز دریافت یا ورودی هستند. ازمنظرِ تولید هم کشورهای آمریکا، عربستان و امارات متحده عربی بهدلیلِ حجم بالای نیروی کار مهاجر، بیشترین حجم تولید را دارند؛ یعنی بیشترین مبالغ رمیتنس ازاینکشورها ارسال شده است.
در دنیای امروز، فناوری در تمام سطوح زندگی انسان نفوذ کرده است؛ بهویژه درزمینههای مالی، بانکی و نقلوانتقال پول. با نصب یک برنامه روی تلفن همراه هوشمند، رایانه یا تبلت خود بهراحتی میتوانید برای بستگان یا دوستان خود در کشوری دیگر پول ارسال کنید. یکیاز موفقترین نمونهها دراینزمینه استارتآپ ورد رمیت (World Remit) توسط اسماعیل احمد (آفریقایی)ست. او که اکنون از مشاوران طرحهای توسعه سازمان ملل درزمینه رمیتنس نیز هست؛ ایده اصلی این طرح را در زمان تحصیلش در مدرسه کسبوکار لندن و درپیِ نیاز شدید برای انتقال پول به کشورش گرفت. درحالِحاضر درایننرمافزار، دوستان و خانواده افرادیکه از ورلد رمیت استفاده میکنند، حتی میتوانند پول فرستادهشده را بهروشهایی مختلف دریافت کنند. مثلاً در حساب بانکی آنها واریز شود یا بهصورتِ نقدی درب منزلشان دریافت کنند. این شرکت هماکنون به مردم 50 کشور دنیا خدمات ارسال ارائه میدهد و به 120 نقطه دنیا در اروپا، آسیا، آفریقا، استرالیا و آمریکا پول میفرستد و بیشاز یکسوم نقلوانتقال پول در جهان را بهدلیلِ مزیت ارزانی و سرعت، بهخود اختصاص داده است. نمونه دیگر، شرکت «زوم» است که بیشتر توسط مهاجران و کارگران چینی و هندی استفاده میشود. این شرکت نیز امکان ارسال پول از آمریکا به 33 کشور همچون چین، هندوستان و... را فراهم میکند.
درمیانِ کشورهای خاورمیانه، ایران با 1.7میلیارددلار (0.003 از کل حجم اقتصاد ایران) کمترین آمار را دارد و ازنظرِ حجم، تقریباً مشابه کشور سوریه است. این امر میتواند ناشیاز ضعف امنیت سرمایه و ثبات در اقتصاد کشور باشد. برایِمثال، کشوری همچون امارات با حرکت درمسیرِ سهولت کسبوکار و ایجاد جذابیت و امنیت برای سرمایهگذاری مهاجران، نهتنها باعث افزایش حجم رمیتنس تولیدی برای مهاجران شده؛ بلکه با جذب سرمایهگذاران خارجی به رشد و توسعه اقتصاد خود و یک بازی برد-برد پرداخته است. یکیاز دلایل آمار پائین ایران میتواند اینباشدکه اکثر ایرانیانی که مهاجرت کردهاند، مثل کارگران ایرانی که به ژاپن میروند، تنها برای کار و کسب درآمد نرفتهاند؛ بلکه خیلیها بهخاطرِ مسائل سیاسی و اجتماعی و بهصورتِ خانوادگی رفتهاند؛ پس، دیگر نمیتوان انتظار داشت که به وطن پول بفرستند. عدمدسترسی ایران به شبکههای بانکی بینالمللی مثل سویفت دراثرِ تحریمهای آمریکا و سختترشدن هرچهبیشتر نقلوانتقال پول برای کشور باعث شده رقم چندانی وارد کشور نشود. طبق آمارهای سازمان جهانی مهاجرت، تعداد افرادی که به ایران مهاجرت کردهاند، رقمی درحدودِ دومیلیون و 700هزارنفر است که عمدتاً از کشورهای افغانستان، عراق، پاکستان، آذربایجان و... بهدلایلِ متعددی همچون ناامنی، مشکلات اقتصادی مثل بیکاری یا عدمِامکان تحصیل صورت میگیرد. طبق آمار وزارت کشور؛ در سال 1395 تعداد مهاجرین شاغل در کشور حدود 540هزارنفر است که این، تنها آمار مهاجران رسمیست و طبق آماری که همان مسئولان وزارت کشور ارائه میدهند، تعداد مهاجران غیررسمی افغانستان برایِمثال به دومیلیوننفر میرسد. براساسِ گزارش منتشره توسط سازمان جهانی پناهندگان درزمینه وجوه ارسالی توسط افغانستانیها در سال 2008، خروج مبلغ حیرتانگیز 500میلیوندلار از ایران گزارش شده است. البته این گزارش با استفاده از تحقیق روی 1500خانوار افغانستانی ساکن در 10 شهر ایران و نیز تعداد زیادی از مهاجران غیرقانونی دیپورتشده از ایران انجام گرفته و عدد آن بهصورتِ تقریبی و تخمینی بیان شده است. نکته دیگر، ظهور یک پدیده جدید در ایران است؛ آمار بالای دانشجویان ایرانی در خارج از کشور؛ ازاینرو خیلیها در ایران کار میکنند و برای فرزندان و خانواده خود دلار میفرستند و بهنوعی به خروج سرمایه دامن میزنند.
درحالِحاضر، بهدلیلِ روابط بانکی محدود ایران، مهاجران برای ارسال پولهای خود به کشورشان عمدتاً از صرافیها یا افراد موردِاعتماد استفاده میکنند. این روشهای انتقال، دو مشکل اساسی برای ایران و مهاجران درپی دارد: اول آنکه هیچ اطلاعی از میزان، دلایل و روشهای انتقال برای نهادهای نظارتی ایران وجود ندارد و دوم اینکه مهاجران نیز با پرداخت کارمزد بالا درحالِ متضررشدن هستند. بنابراین، راهاندازی خط اعتبار و پیمان دوجانبه پولی بین بانکهای دو کشور تاحدودِزیادی میتواند این مشکلات را حل کند. هرچند عدهای معتقدند که دولت باید بر رمیتنسها مالیات وضع کند؛ چون بههرصورت درآمدیست که با استفاده از ظرفیتها و منابع کشور بهدست آمده و باید برای رشد و توسعه کشور هزینه شود و جلوی خروج بیرویه آن از کشور را باید گرفت. پاسخ به این مسئله، به نوع نگاه ما به این پدیده بستگی دارد.
امیرحسین گنجیمراد/ ایرنا