عناصر یک شعر خوب برای کودکان
یک کودک باید چه چیزی در شعر پیدا کند؟ نهتنها در شعری که بهطورِخاص برای کودکان نوشته شده؛ بلکه در اشعاری که تصور میشود برای کودکان جالب است؟ لیتهاب دراینباره نوشت؛ با خواندن شعرهای کودکان میتوان متوجه شد که خواسته خوانندگان بزرگسال و کودکِ شعر، بسیار مشابه است. کودکان، شعر را مثل بزرگسالان بهشیوهای میخوانند که هریک معنای خود را از شعر دریافت میکنند. بااینحال، کودکان در حکم خوانندگانِ معصوم ادبیات هستند و بهایندلیل آنچه که میخوانند، اثر ویژهای دارد. بزرگسالان، خوانندگان باتجربهای هستند؛ بهواقع، ما کوهی از تجربه خواندن داریم که براساسِآن قضاوت، مقایسه، ارزیابی یا رد میکنیم. فعالیتِ خواندن برای کودک، کاملاً تازگی دارد و ازاینروست که او تأثیرپذیری بیشتری دارد. آنهاکه برای کودکان مینویسند، باید بهاینموضوع آگاهی داشته باشند و مطابق با آن، پیش بروند. کودک یا باید بلافاصله درگیر و با دو،سه خطِ اول، جذب شود یا اینکه نویسنده بپذیرد که خواننده خود را از همان آغاز، از دست خواهد داد. داستان باید توجه خواننده کودک را در صفحه اول با فعالیتها، کاراکترها یا فضا جذب کند اما شعر ازهرنظر سریعتر و مختصرتر از نثر است؛ البته نهاینکه این باعث شود یافتن ترکیب ضروری زبان و محتوایی که خواننده را در چند خط درگیر کند، راحتتر شود. شعرهای بامزه، شعرهای غمانگیز؛ شعر باید احساسات را درگیر کند و پاسخ کودک بهاینموضوع عمیق است. شعر کودک اغلب طنزآمیز است؛ از شوخیهای واضح گرفته تا ظریف. یکیازاینموارد، پیوند طنز شاعرانه با بازی کلمات است تا زبان را سرگرمکننده و جالب سازد. نکته اینجاست که این اشعار، با ظرافتی خاص آنچه را که کودک خود انجام میدهد، پیاده میکنند. کودکان از زبان لذت میبرند؛ کلمات، کلمات جدید، کلمات ناآشنا، کلمات چالشبرانگیز و ... با آنها بازی و بهخاطرِ صدایشان آنها را دستکاری میکنند. طنز قرن بیستم میتواند کاملاً متفاوت باشد. تمایز بزرگ بین چیزهایی که در قرن 19 و 20 برای کودکان نوشته میشد، عنصر معلممآبانه آن است. نویسنده قرن نوزدهمی شعر یا داستان را بهعنوانِ وسیلهای ورای داستانسرایی و فرصتی برای آموزش کودک میبیند اما نویسنده قرن بیستم همه اینها را دور میریزد و عقیده دارد که تنها هدف نوشتن برای کودکان، چشاندن لذت خواندن به آنهاست. کودکِ امروز، با خواندن شعر و داستان، بیشتر سرگرم میشود تااینکه درسهای اخلاقی بگیرد. در جمعآوری شعرها برای یک مجموعه، میان طیف وسیع موضوعات؛ حیوانات، مقوله رایجی هستند: شیر، موش، خرگوش، جغد، گرگ و ... همه ما با شیوه شناخت حیوانات توسط کودک و مجذوبشدن او آشنایی داریم. او چیزی را میبیند که مثل خودش زنده است، حرکت میکند و عکسالعمل نشان میدهد و همچنان بهطرزی چشمگیر متفاوت است. برای کودک، هرروز تجربیاتی جدید بههمراه دارد. شاعران به این علاقه کودک اهمیت میدهند تا اثرات مثبتش را مشاهده کنند. کودک انتظار دارد که نثر، داستانی را بگوید و این، یک الزام اولیه و انتظار معمول است. شعر اما موضوع دیگریست. شعر، اساساً درباره زبان است. در شعر است که کودک امکانات زبان، محدوده، انعطافپذیری و تنوع بیحد آنرا کشف میکند. مطمئناً نثر هم به زبان میپردازد اما در اینجا زبان وسیلهای برای داستان است. تأثیر خواندن یک شعر میتواند بسیار آنیتر و روشنگرتر باشد.
مهرناز زاوه/ ایبنا