نگاهی به ایده ساخت پتروپالایشگاه با سرمایه‌گذاری مردمی
یک تیر و دو نشانِ اقتصادی!
مهار نقدینگی سرگردان در اقتصاد و مبارزه با تحریم‌ها؛ دو هدف اصلی اقتصاد کشور است. طرح تنفس خوراک می‌تواند با برداشتن فشار تحریم‌ها و جذب نقدینگی سرگردان که در بازارهای غیرمولد جریان دارد، بخش بزرگی از مشکلات کشور را حل کند. به‌گزارشِ دانشجو؛ درحال‌حاضر میزان نقدینگی موجود در کشور ۱۹۰۰هزارمیلیاردتومان است. این حجم از نقدینگی، اگر به‌جای فعالیت‌های مولد، به‌سوی فعالیت‌های غیرمولد جریان پیدا کند، تداوم افزایش نوسانات قیمت در کشور را شاهد خواهیم بود.
نقدینگی می‌تواند به‌سمت بازارهای همچون دلالی خودرو، طلا، دلالی مسکن و دیگر بازارهای غیرمولد حرکت کند تا موجب ایجاد حباب‌های قیمتی در این بازارها شود. در‌کنار تهدید داخلی همچون حجم بالای نقدینگی کشور، تحریم‌ها نیز به‌عنوان تهدید خارجی وجود دارد. تحریم فروش نفت بزرگ‌ترین محرک خارجی‌ست که اقتصاد ایران را تهدید می‌کند. مصداق بارز آن نیز کاهش فروش نفت ایران از بیش از دومیلیون‌بشکه در روز به حدود ۷۰۰هزار‌بشکه بعد از بازگشت تحریم‌های نفتی‌ست.
از الزامات مقاومت در برابر فشارهای تحریم، پوشش ضعف‌های داخلی کشور است. برای رسیدن به‌این‌هدف، راهکارهایی متعدد وجود دارد. هدایت نقدینگی سرگردان کشور به‌سمت پتانسیل‌های اقتصادی کشور که نیاز به سرمایه‌گذاری دارند، می‌تواند بسیار مؤثر باشد. ساخت پتروپالایشگاه‌ها می‌تواند با تبدیل نفت خام به محصولات متعدد، بازار صادرات محصولات نفتی کشور را بسیار گسترش دهد. درحال‌حاضر، از ۶۶۵ پالایشگاه جهان، فقط ۴۰ پالایشگاه قابلیت استفاده از نفت خام ایران را دارند. همین محدودیت در تعداد مشتریان باعث شده تا در زمان فشار تحریم‌ها، فروش نفت کشور از 2.5میلیون‌بشکه در روز به ۷۰۰هزار‌بشکه در روز برسد. این کاهش در صادرات نفت در‌حالی رخ داده که تجربه تحریم‌ها در گذشته نشان داده که تأثیر تحریم بر صنایع پالایشگاهی، بسیار کمتر از نفت خام بوده است. در سال‌های ۹۰،۹۱ با فشار تحریم‌ها، فروش نفت خام کشور در‌عرض یک‌ماه ۷۰درصد کاهش یافت؛ درحالیکه این کاهش در محصولات پتروشیمیایی بعد از یک‌سال، حدود ۳۰درصد بود. در دوره قبلی تحریم‌ها، هم‌زمان با این کاهش صادرات در حوزه مذکور، محصولاتی همچون گازوئیل و نفت سفید به‌سادگی صادر شده است.
گسترش پالایشگاه‌ها و پتروپالایشگاه‌ها در چند دهه گذشته همیشه با مشکل تأمین مالی مواجه بوده است. برای حل این مشکل، بیژن نامدار زنگنه (وزیر نفت)، همیشه دنبال جذب سرمایه‌گذار از خارج از کشور برای پروژه‌های نفتی بوده است. این‌در‌حالی‌ست‌که توان تأمین مالی پروژه‌ها در داخل کشور وجود دارد. رشد نقدینگی بیش از ۳۰۰درصدی در شش‌سال اخیر در‌کنار رشد اقتصادی حداکثر نه‌درصد و بعضاً منفی، یک پالس منفی را در ذهن متبلور می‌کند؛ زیرا در یک اقتصاد مطلوب، این دو شاخص، نزدیک به‌هم پیش می‌روند و آمارهایی همچون آنچه در ایران رخ داده است، نشان از انحراف قابل‌توجه سرمایه‌گذاری در کشور دارد.
در ۲۲سال گذشته تلاش شده است تا با طرح تخفیف خوراک، سرمایه‌های مردمی برای ساخت پالایشگاه‌ها در کشور جذب شود. این روش، بازگشت سرمایه مردمی را از ۱۳سال به ۱۰سال کاهش داده است اما هنوز برای کشاندن سرمایه‌های مردمی که به‌صورت سپرده در بانک‌ها با سودهای ۲۰درصدی قرار دارد، کافی نیست. البته دراین‌بین، سرمایه‌های موجود در بازارهایی همچون ارز هم وجود دارد که انتقال سرمایه از آنها به صنایع مولد مانند پالایشگاه‌سازی می‌تواند مشکل تأمین مالی این پروژه‌ها را حل کند. برای حل مشکل جذاب‌نبودن طرح (تخفیف خوراک)، طرح جدید در آبان‌ماه سال گذشته در کمیسیون انرژی مورد بررسی قرار گرفت. طبق این طرح، با شروع بهره‌برداری از پالایشگاه، در تمام یا قسمتی از دو‌سال اول بهره‌برداری، خوراک نفت خام پالایشگاه به‌صورت وام از سهم صندوق توسعه ملی تأمین می‌شود. طبق آمارهای ذکر‌شده؛ فروش نفت در زمان تحریم، با کاهش همراه خواهد شد. درنتیجه، تخصیص نفتی که مشتری ندارد به طرح تنفس خوراک، مشکلی برای فروش نفت کشور ایجاد نخواهد کرد. این وام باید پس از اتمام زمان تنفس خوراک طی ۱۲سال با سود چهاردرصد به محل صندوق توسعه ملی بازگردد. در‌صورت احداث پالایشگاه در مناطق کمتر‌توسعه‌یافته یا احداث به‌صورت شهرک پتروپالایشگاهی، این طرح، با معافیت مالیاتی ۱۳ساله روبه‌رو خواهد بود.
با استفاده از سود حاصل از تنفس خوراک سرمایه‌گذاری ابتدایی مردمی، طی همان دوره تنفس خوراک باز خواهد گشت و در‌ادامه نیز سرمایه‌گذاران سهامدار طرح خواهند بود. گفتنی‌ست؛ ۱۰درصد سرمایه‌گذاری و سهام مربوط به مجری و ۹۰درصد سهم، سرمایه‌گذاران مردمی هستند.
با‌توجه‌به آنچه تا‌به‌اینجا در‌مورد طرح تنفس خوراک تشریح شده، این طرح دارای مزیت‌های زیر است:
هدایت نقدینگی کشور به‌سوی بازارهای مولد؛ به‌گفته امیر زمانی کارشناس نفت؛ برای فراورش دومیلیون‌بشکه نفت در پتروپالایشگاه‌ها به ۴۰۰هزارمیلیاردتومان سرمایه‌گذاری طی هشت‌سال نیاز است. این حجم از سرمایه‌گذاری، معادل ۵۰هزارمیلیاردتومان در سال است که سه‌درصد کل حجم نقدینگی کشور را شامل می‌شود. این حجم از هدایت نقدینگی در کشور مطمئناً می‌تواند از سرمایه‌گذاری قابل‌توجهی در بازارهای غیرمولد جلوگیری کند. این مدل از سرمایه‌گذاری، نرخ بازدهی داخلی ارزی کشور را از ۱۱درصد به ۱۶درصد افزایش می‌دهد؛ که این خود موجب جذابیت طرح خواهد شد.
عامل دیگری که منجر به جذابیت طرح برای سرمایه‌گذاران خواهد بود، بازگشت سرمایه طی سه،چهارسال است؛ درحالیکه در طرح تخفیف خوراک، بازگشت این سرمایه بین ۱۰ تا ۱۳سال بعد محقق می‌شد. البته دراین‌بین، این نکته هم بسیار مهم است که سرمایه‌گذاران در‌ادامه سهامدار طرح خواهند بود و این سود مناسبی را برای آنها به‌همراه خواهد داشت.
تصویب و اجرای این طرح توسط مجلس و دولت می‌تواند در تنگناهای تحریمی عصای دست دولت‌ها باشد. همان‌طور‌که پیش‌تر گفته شد؛ این طرح با کاهش قابل‌توجه وابستگی به فروش نفت خام و هدایت حجم زیادی از نقدینگی کمک شایانی به اقتصاد کشور خواهد کرد.