آتش زیر خاکستر اقلیم کردستان

باوجودآنکه 28 مای سال جاری میلادی (هفتم خردادماه) و پس از نزدیک به هشت‌ماه کشمکش و رقابت سیاسی احزاب کردی بر سر تشکیل دولت اقلیم کردستان عراق از زمان برگزاری انتخابات پارلمانی کردستان عراق در ۳۰ سپتامبر ۲۰۱۸ میلادی (هفتم مهرماه ۹۷)، نهایتاً نچیروان بارزانی 53ساله که سابقه 18ساله نخست‌وزیری اقلیم کردستان را در کارنامه خود دارد، به‌عنوان دومین رئیس اقلیم کردستان شناخته شد تا کماکان سایه حزب دموکرات کردستان عراق و خانواده بارزانی بر سر این منطقه از عراق برقرار باشد اما به‌واقع مشکلات و چالش‌های رئیس جدید اقلیم کردستان عراق؛ به‌خصوص در سایه بازی ناتمام قدرت در بارزانی‌ها از همان ابتدا قابل‌پیش‌بینی بود. پیرو این نکته، انتخاب نیچروان و مسرور بارزانی به‌عنوان رئیس و نخست‌وزیر اقلیم و اختلاف دیدگاه‌های این‌دو چهره خاندان بارزانی؛ ازجمله چالش‌های درون‌کردی دولت تازه‌کار و نسبتاً جوان اقلیم کردستان بود؛ زیرا یکی از مهم‌ترین عرصه‌های اختلاف این‌دو، چینش کابینه و برخی مناصب کلیدی؛ ازجمله مسئول نهاد شورای امنیت اقلیم کردستان عراق بود.
درحالی‌که نیچروان بارزانی اصرار داشت براساس قانون، شورای امنیت باید زیرمجموعه ریاست اقلیم باشد، مسرور بارزانی که خود مدتی در این منصب بوده، تمایل داشت تا شورای مذکور به‌عنوان زیرمجموعه نخست‌وزیری قرار بگیرد. این تنش‌ها تا جایی پیش رفت که به‌عنوان یکی از مهم‌ترین عوامل عدم تشکیل کابینه جدید، مطرح شد که البته با تلاش مسعود بارزانی برای حل این مشکل و پایان‌دادن به اختلاف میان مسرور و نچیروان بارزانی، بر کنترل شورای امنیت اقلیم تنش و اختلاف‌نظر دو پسرعمو تاحدی کم‌رنگ شد ولی این احتمال وجود دارد که این مسئله به‌عنوان آتش زیر خاکستر عمل کند؛ چراکه اگرچه اکنون نزدیک به چهارماه از آغازبه‌کار رسمی زمامداری نچیروان بارزانی در مقام ریاست اقلیم کردستان می‌گذرد و این‌دست اختلافات در حاشیه همکاری نیچروان و مسرور بارزانی به‌عنوان رئیس و نخست‌وزیر اقلیم قرار گرفته؛ اما یقیناً سیطره چندساله مسرور بارزانی نخست‌وزیر کنونی اقلیم کردستان بر شورای امنیت که کارنامه‌ای غیرقابل‌دفاع را در سرکوب مخالفین، امنیتی کردن فضای جامعه و بازداشت‌های مکرر و بی‌شمار اهل قلم و روزنامه‌نگاران، منتقدین سیاست‌های پدرش، مسعود بارزانی و حتی ترورهای خاموش دولتی برای وی رقم‌زده است، نشان از نگاه امنیتی و تمامیت‌خواهانه فرزند مسعود بارزانی، رئیس سابق اقلیم کردستان دارد. باوجودآنکه شورای امنیت اقلیم کردستان، نهادی امنیتی‌ست از دل ادغام (پاراستن و زانیاری) نهادهای امنیتی وابسته به دو حزب حاکم (پارتی و یکیتی) در اقلیم کردستان و با هدف وجود یک نهاد اطلاعاتی ملی غیر حزبی درجهت تأمین امنیت اقلیم کردستان به‌وجود آمده است.
این‌درحالی‌ست‌که نگاه سخت، خشن و امنیتی مسرور بارزانی به‌واسطه سال‌ها ریاست بر این شورا، نه‌تنها مانع جدی بازگشت ثبات سیاسی بعد از داستان همه‌پرسی استقلال و درگیری‌های کرکوک خواهد بود؛ بلکه احتمالاً عامل ناکامی سیاست‌های آتی پسرعمویش نچیروان بارزانی در مقام ریاست اقلیم کردستان عراق برای رفع چالش‌های سه‌گانه «حقوق کارمندان اقلیم»، «صادرات نفت» و «اداره و کنترل مناطق مورد مناقشه»، با محوریت مسئله کرکوک که با ظهور نشانه‌هایی طی روزها و هفته‌های اخیر به‌نظر می‌رسد درحال نتیجه‌دادن است، باشد اما فعلاً طرح همکاری‌های نزدیک نخست‌وزیری با ریاست اقلیم کردستان در دستورکار مسرور بارزانی قرار دارد تا در آینده زمانی‌که شرایط برای بروز و اعمال دیدگاه‌هایش فراهم شد، از پوسته همکاری‌های شکننده کنونی درون‌دولتی و درون‌بارزانی با نچیروان خارج شود.
پیرو این‌نکته، به‌نظر می‌رسد که نحوه تعامل نخست‌وزیری اقلیم با نچیروان بارزانی محل سؤال و ابهام بسیاری‌ست؛ به‌ویژه که اختیارات گسترده و وسیع نخست‌وزیری ازیک‌سو و اختلاف‌های آشکار و پنهان و نیز تفاوت نگاه مسرور بارزانی و نچیروان بارزانی به مسائل اقلیم و عراق ازدیگرسو می‌تواند دایره اختلافات را در دولت جدید افزایش دهد و به اتلاف انرژی و ناکارایی آن بینجامد تا درنهایت، آهنگ «کنار قدرت‌گیری» مسرور بارزانی نواخته شود. ازطرفی، نباید تلاش‌های پشت‌پرده مسعود بارزانی که در ظاهر به‌منظور حفظ و قبض قدرت در خاندان بازطانی را نادیده گرفت است. دراین‌خصوص، نکته مهم اینجاست که با نگاهی دقیق‌تر و عمیق‌تر می‌توان این تلاش‌ها را برنامه‌ای برای کم‌رنگ‌کردن جایگاه برادرزاده‌اش، نچیروان بارزانی و قدرتمندترکردن پسرش مسرور بارزانی دانست؛ آن‌هم درشرایطی‌که از قبل از روی‌کارآمدن نچیروان بارزانی، زمینه کاهش قدرت ریاست اقلیم کردستان شکل گرفته بود. پس، ماهیت پیچیده جایگاه ریاست اقلیم هم می‌تواند محل چالش نچیروان بارزانی باشد؛ چراکه اگرچه ذیل تصویب قانون شماره 1 سال 2019 در تاریخ هشتم مای سال جاری (18اردیبهشت‌ماه) پارلمان اقلیم کردستان عراق، قانون تعلیق نهاد ریاست اقلیم ملغی شد و به احیای این پست و همچنین نحوه انتخاب رئیس توسط پارلمان انجامید اما مشروعیت و کاریزمای آن اکنون دایره اختیارات نچیروان بارزانی درمقام‌قیاس با عمویش محدودتر کرده؛ چون پیش‌ازاین، ریاست اقلیم با رأی مستقیم مردم انتخاب می‌شد. درنتیجه، چون ریاست اقلیم کردستان تمرکز قدرت سابق را ندارد و توان آن به سایر نهادها تفویض شده؛ چراکه پس از استعفای 16 اکتبر سال 2017 میلادی، مسعود بارزانی از منصب ریاست اقلیم، پارلمان کردستان نیز طی مصوبه‌ای اختیارات این منصب را میان سه نهاد اجرایی، قانون‌گذاری و قضایی تقسیم کرد. بااین‌نگاه می‌توان گفت که نه‌تنها مسعود بارزانی تلاش دارد تا قدرت از حیطه خاندان بارزانی خارج نشود؛ بلکه نیم‌نگاهی هم به پارادایم قدرت موروثی از پدر به پسر را البته در یک پروژه میان‌مدت و تدریجی در سر دارد. پس دراین‌راستا، باوجودآنکه مسرور بارزانی اکنون نخست‌وزیری اقلیم کردستان را برعهده دارد، می‌تواند در آینده نیم‌نگاهی هم به ریاست اقلیم کردستان داشته باشد.  
عبدالرحمن فتح‌الهی/ دیپلماسی ایرانی