در گفت‌و‌گو با مداح و ذاکر اهل بیت مطرح شد؛
مداحی، هنر عرض ارادت عاشقانه به اهل‌بیت است
وحید حاج‌سعیدی
مداحی یا روضه‌خوانی یکی از هنرهای مذهبی ایرانیان به‌ویژه اهل تشیع است که در آن مداح اشعار مذهبی و دینی در فضایل و مناقب آل الله یا در مظلومیت اهل بیت با صدای دلنشین برای مخاطبان بیان می‌شود. مداحان را مرثیه‌خوانان حسینى و مداحی را ثناخوانی، ستایشگری، مدیحه سرایی، مدیحه گویی نیز می‌نامند. این مراسم غالباً در ایام محرم، صفر، نیمه شعبان، فاطمیه و زادروز و وفات امامان شیعه و ... برگزار می‌شود. هر‌چند اجرای مداحی تنها مختص مراسم و اعیاد مذهبی نیست و در مراسم گرامیداشت شهدا یا سوگواری سایر افراد جامعه نیز توسط مداحان اجرا می‌شود. بسیاری از علما بر این باورند مداحى اهل‌بیت و نوحه خوانى در سوگ آنان، باعث زنده نگه داشتن دین اسلام و حوادثی نظیر عاشورا شده است. مداحان همواره در طول تاریخ مورد احترام افراد- خاصه ائمه‌اطهار - بودند و ائمه همواره مداحان و ذاکران را تشویق مى‌کردند و برای آنان نزد خداوند دعای خیر می نمودند و براى این کار، فضیلت و ثواب بسیار قائل بودند. امام صادق علیه السلام در این خصوص فرموده است: «الحمدلله الذى جعل فى الناس من یفد الینا و یمدحنا و یرثى لنا»: خدا را سپاس که در میان مردم، کسانی را قرار داده که به سوى ما مى‌آیند و ما را مدح و مرثیه مى‌گویند؛ و حضرت امام رضا علیه السلام در تشویق دعبل به مرثیه خوانى در ایام عزاى حسینى فرمود: «یا دعبل! احب ان تنشدنى شعرا فان هذه الایام حزن کانت علینا اهل البیت»: اى دعبل، دوست دارم برایم شعر بسرایى و بخوانى، چون این روزها، روزهاى اندوه ما اهل بیت است. در کشور ما مداحی مورد‌توجه اقشار مختلف جامعه قرار دارد. به‌منظور آشنایی بیشتر با فلسفه مداحی و جایگاه آموزش در تربیت مداحان با محمد حسین زنگانه؛ از مداحان اهل‌بیت با بیش از دو‌دهه سابقه هم‌کلام شدیم.
فلسفه مداحی از دیدگاه شما چیست؟
فلسفه مداحی آگاهی‌بخشی و معرفت‌افزایی‌ست. مداحی اگر بدون پشتوانه و آگاهی باشد، ارزش خاصی ندارد و شاید خوانندگان هم بتوانند خیلی بهتر از مداحان، مداحی کنند! مداحی هنر عرض ارادت عاشقانه و عارفانه به اهل‌بیت است. این ارادت با آوایی دلنشین و كلماتی وزین و زیبا صورت می‌گیرد که غنا و اهمیت آن در توسعه مفاهیم و ارزش‌های دینی‌ست. در حقیقت شیعیان بر پایه سنتی خاص از دیر باز مدح و منقبت اهل‌بیت(ع) را جزئی از زندگی دینی و معنوی خود داشته‌اند و از‌آنجا‌‌كه عظمت و مقام آل‌الله به حق در خور ستودن و بیان است ارائه این عظمت و جایگاه در قالب‌های خاص و منطبق بر نغماتی دلنشین همیشه مورد توجه بوده و خواهد بود. اهداف مداحی در قالب‌های مختلفی تبیین می‌شوند؛ اما معرفت‌افزایی از برجسته ترین اهداف مداحی‌ست که لازمه این امر مطالعه، آموزش و بهره‌مندی از تجارب بزرگان این هنر است. تحکیم پایه های دین، سوق‌دادن نسل جوان به‌سمت دین، هدایت افراد به‌سمت نیکی‌ها، توسعه و معرفی مباحث کاربردی زندگی ائمه، تقویت فرهنگ نقد و مطالبه‌گری، تقویت ارتباط مبانی دینی و مردم، ترویج اخلاقیات در جامعه و ... از دیگر اهداف و فلسفه مداحی محسوب می‌شوند.
ویژگی‌های یک مداح خوب چیست؟
مداحی اگر فاقد محتوا و پیام باشد، ارزش خاصی ندارد و فقط دلنشین است. فلذا مداح خوب باید اصولی را تمام و کمال رعایت کند. انتخاب شعر مناسب، پیروی از سبک بزرگان مداحی کشور، انتخاب محتوا و اشعار متناسب با مجلس و مخاطب، رعایت فراز و فرود با توجه به نوع مجلس عزا یا شادی و ... از ویژگی‌های یک مداح خوب است. برای رسیدن به این سطح مداح باید علاوه بر مطالعه از تجارب بزرگان این حوزه بهره‌مند شود و با گوش‌کردن به مداحی های پیرغلامان به تقویت مهارت‌های خود بپردازد. مقام معظم رهبری در‌این‌باره به مداحان توصیه کرده است: محتوا باید خوب باشد، کالبد شعر هم باید خوب باشد. قواره‌ی شعر، کالبد شعر، ظاهر شعر باید خوب باشد؛ این، سطح فکر مخاطب را بالا میبرد. اگر بهترین مضامین را شما در یک شعرِ سست بریزید و ارائه کنید، تأثیرش خیلی کاهش پیدا میکند. ذهن مخاطب را عادت بدهید به اینکه با ادبیّات فاخر اُنس پیدا کند؛ این به رشد فکری جامعه کمک می کند.
خط قرمز‌های مداحی کدامند؟
اولین خط قرمز که مداحان به‌ویژه ذاکران جوان باید بسیار نسبت به آن هوشیار باشند، پرداختن به خرافات و آمیخن مداحی با خرافات و خرافه‌پرستی‌ست. در واقع افزودن خرافات به مداحی آفت این حوزه است. تحریک عقاید مذهبی، تعرض و بدگویی به دیگران، دامن‌زدن به کینه‌ورزی‌های مذهبی، خروج از ضوابط شرع، استفاده از پوشش های نامناسب و بدعت‌آفرینی از آفت‌های اصلی این هنر هستند که مداحان باید به شدت از آن پرهیز کنند.
جایگاه آموزش را در مداحی چگونه ارزیابی می‌کنید؟
حضرت آیت‌الله بهجت (رحمت‌الله علیه) در سخنی که با جمعی از مداحان و ذاکران داشتند در مورد مداحی فرمودند: اگر یکی از این‌ها (خواندن‌ها) قبول شود شما را به عرش میبرد، پس نباید آن را دست‌کم گرفت. مداحی و روضه خوانی نیز همانند هر هنر دیگری نیاز به آموزش و یادگیری اصول آن دارد. مطالعه در‌خصوص سرنوشت و تاریخ دینی و اسلامی، تمرین، گوش‌دادن و استاد دیدن از جمله مقدماتی هستند که یک مداح یا ذاکر اهل‌بیت باید این موارد را جدی بگیرد و تنها با داشتن صدای خوب کسی مداح نمی شود. آشنایی با دستگاه‌های موسیقی، انواع آواز‌ها، گام‌ها و ردیف خوانی نیز در غنای کار مداح تأثیر دارد که با مطالعه و استاد دیدن فرد به مهارت خواهد رسید.