معنای ویژه «دیپلماسی منطقه‌ای» برای ایران
جمهوری اسلامی ایران در ماه‌های اخیر یک کارزار دیپلماتیک را با هدف تقویت روابط با همسایگان خود شدت بخشیده؛ اقدامی که بخشی از تلاش‌های گسترده‌تر تهران برای ایجاد توازن در برابر تهدیدات احتمالی ایالات‌متحده (که رویکردی تهاجمی و سازش‌ناپذیر درپیش گرفته و رژیم اسرائیل که رفتارهای مخرب فزاینده‌ای دارد) محسوب می‌شود. به‌گزارش مهدی رهبر گنجه (ایرنا)؛ سیاست خارجی ایران مبتنی‌بر روابط دوستانه با همسایگان که طی چهاردهه‌گذشته با درجات مختلفی از اولویت و موفقیت دنبال شده است. اکنون باتوجه‌به سیاست‌های خصمانه «دونالد ترامپ» و نیز رد مذاکره با واشنگتن ازسوی تهران، اهمیت بیشتری یافته. این کارزار در زمانی صورت می‌گیرد که افزایش تنش‌آفرینی‌های اسرائیل علیه ایران و متحدانش در غرب آسیا شدت گرفته است. پیگیری روابط مستحکم با کشورهای همسایه که عمدتاً ازسوی وزارت امور خارجه دنبال می‌شود، علاوه‌بر کاهش نگرانی بی‌پایه برخی پایتخت‌های عربی نسبت به ایران، می‌تواند زمینه‌هایی برای کاهش فشارهای فزاینده آمریکا بر جمهوری اسلامی فراهم آورد. به‌گفته اسماعیل بقایی؛ سخنگوی وزارت امور خارجه ایران، که برای این گزارش با وی گفت‌وگو شده، این سیاست از دوران پس از جنگ ایران و عراق در دهه ۱۳۶۰ شکل گرفت و همچنان ادامه دارد؛ اما نشانه‌هایی وجود دارد دال‌براینکه این‌رویکرد در دوران ریاست‌جمهوری مسعود پزشکیان که از تیرماه ۱۴۰۳ (جولای ۲۰۲۴) آغاز شده، باتوجه‌به شرایط منطقه‌ای و بین‌المللی اهمیت بیشتری یافته. مبادلات دیپلماتیک میان تهران و پایتخت‌های منطقه در ماه‌های اخیر افزایش چشمگیری داشته و مقام‌های ایرانی بیش‌ازگذشته بر نقش پررنگ همسایگان در سیاست خارجی ایران تأکید می‌کنند. وی تصدیق کرد؛ روابط حسنه با همسایگان می‌تواند درشرایطی‌که تصور می‌شود سخت‌تر است، مفید باشد. بقایی گفت: «درشرایطی‌که احساس می‌شود محیط جهان نسبت‌به‌‌قبل نامساعدتر شده (به‌هردلیل؛ سیاست‌های آمریکا، یک‌جانبه‌گرایی یا رویکرد اتحادیه اروپا)، زمانی‌ست که می‌توان روی منطقه حساب باز کرد». بااین‌حال، اگر شرایط بیرونی تغییری کرده، ایران اطمینان حاصل کرده که آمادگی‌های لازم را داشته باشد. بقایی توضیح داد که ایران مستمر رفتار ترامپ و تیم سیاست خارجی و امنیت ملی او را تحلیل و الگوهای رفتاری مرتبط را استخراج می‌کند. طبق این تحلیل‌ها، سناریوهایی برای نحوه اقدامات احتمالی رئیس‌جمهوری آمریکا در قبال ایران طراحی شده و طرح‌های متقابل نیز تدوین شده است. بقایی افزود که ایران حتی نگاه و تحلیل کشورهای همسایه نسبت به ترامپ را نیز بررسی می‌کند تا بتواند با درک روشن‌تر دیپلماسی منطقه‌ای خود را پیش ببرد. وی خاطرنشان کرد که کشورهای منطقه دلایل کافی دارند تا تصور کنند سیاست‌های دولت ترامپ صرفاً به‌ضرر ایران نخواهد بود و همراهی تام با این سیاست‌ها می‌تواند پیامدهای منفی برای منافع خود آن‌ها نیز داشته باشد. وی معتقد است؛ سیاست «اول همسایگان» طی ماه‌های قبل توانسته به کاهش تنش بی‌مورد میان ایران و برخی کشورهای عربی کمک کند. حال‌که رئیس‌جمهوری آمریکا قواعد اولیه دیپلماسی را کنار گذاشته و در عین تشدید فشار حداکثری علیه ایران، از تمایل به مذاکره با تهران می‌گوید و مقامات ایرانی نیز مذاکره تحت این‌شرایط را رد کرده‌اند، ضرورت تحرک دیپلماتیک منطقه‌ای بیش‌ازپیش احساس می‌شود. دونالد ترامپ از زمان آغاز دومین‌دوره ریاست‌جمهوری‌اش در بهمن‌ماه (ژانویه) ابراز تمایل کرده که با ایران مذاکره کند. درهمان‌حال، در ۱۷ بهمن (5 فوریه) با امضای یادداشت ریاست‌جمهوری، کارزار «فشار حداکثری» علیه ایران را که در دوره اول ریاست‌جمهوری‌اش آغاز کرده بود، دوباره به‌جریان انداخت! دوروزبعد، آیت‌الله سید علی خامنه‌ای؛ رهبر انقلاب، فرمودند که مذاکره با دولت آمریکا «عاقلانه» و «شرافتمندانه» نیست. در ۱۲ اسفند (2 مارس) مسعود پزشکیان نیز اعلام کرد که با وجود تفاوت دیدگاه شخصی اولیه‌اش؛ به موضع رهبر انقلاب درخصوص مذاکره با واشنگتن پایبند است. بقایی گفت؛ یکی از راه‌های اصلی برای لغو تحریم‌ها، مذاکره با کشوری‌ست که تحریم‌ها را اعمال کرده است؛ اما دراین‌مورد که چرا درحال‌حاضر گفت‌وگو با آمریکا و سایر طرف‌های ذی‌ربط کارساز نخواهد بود، نظر روشنی داشت. وی گفت: «در شرایط فعلی، به‌نظر می‌رسد زمینه مساعدی برای مذاکره وجود ندارد زیرا یا تمایلی (ازسوی طرف مقابل) نیست یا توانایی رفع تحریم‌ها را ندارند؛ اروپایی‌ها به‌دلیل ناتوانی و آمریکایی‌ها به‌سبب برداشت‌های غلط از وضعیت موجود. آن‌ها به‌اشتباه تصور می‌کنند می‌توانند فشار بیشتری وارد کنند بی‌آنکه در قبال لغو تحریم‌ها امتیازی بدهند و این، برای ما قابل‌قبول نیست».